کشت‌گلخانه‌ای، بهترین حافظ منابع‌آبی

آن طور که مسئولان اعلام کرده‌اند که تهران رتبه نخست در میزان مساحت و تولیدات گلخانه‌ای کشور را به خود اختصاص داده است. این خبر می‌تواند خوب باشد، اما در شرایطی که بسیاری از استان‌های کشور از کم آبی به شدت در مضیقه هستند باید برنامه ویژه‌ای در دستور کار قرار گیرد تا هر چه سریع‌تر نسخه نجات بخشی برای کشاورزی و تولید محصول و به تبع آن اشتغال و جلوگیری از مهاجرت‌ها ارائه شود. چندی پیش سرپرست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران با تاکید بر این‌که افزایش کمی و کیفی تولیدات کشاورزی یکی از اهداف محوری در برنامه‌های توسعه اقتصادی کشور است، گفت: «اجرای این برنامه با استفاده مطلوب و اصولی از منابع و امکانات و به‌کارگیری شیوه‌های نوین تولید محصولات امکان‌پذیر است و به منظور تحقق این هدف سهم و رتبه استان‌ها بر اساس شاخص‌ها و متغیر‌های مهم کشاورزی توسط مرکز آمار ایران تهیه شده است.»

شهرام عدالتی از رتبه نخست استان تهران در میزان مساحت و تولیدات گلخانه‌ای در کشور خبر داد و افزود: «بر این اساس تهران با وجود سهم ۰.۸درصدی از مساحت خاکی کشور، با سهم ۶.۴درصدی از تامین ارزش‌افزوده بخش کشاورزی در رتبه پنجم کشور قرار دارد.» به گفته این مسئول، با ۲۰.۷درصد از مساحت گلخانه‌ها ۳۰.۴درصد تولیدات گلخانه‌ای کشور مربوط به استان تهران است. در حقیقت تهران با سهم ۳۶.۴درصدی بیشترین سهم را در تولید گل و گیاه زینتی در گلخانه‌های کشور به خود اختصاص داده و با سهم ۲۰.۷درصدی در تولید قارچ خوراکی در رتبه نخست کشور قرار دارد. پس از آن، البرز و اصفهان با ۱۸.۱ و ۹درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

ردپای سوء‌مدیریت‌ها در بحران آب

کمی آنطرف‌تر یعنی در خراسان رضوی که دارای اقلیمی خشک و نیمه خشک است از سال ۹۲ تا ۹۸ فقط ۲۷۰ هکتار به اراضی کشت گلخانه‌ای آن افزوده شده و توسعه ضعیف کشت گلخانه‌ای در این مدت جایگاه آن را از استان ششم به دهم در سطح زیر کشت گلخانه‌ای کشور تقلیل داد. این بی‌توجهی‌ها در شرایطی رقم می‌خورد که در دهه ۴۰ بحث ممنوعه شدن دشت‌های این منطقه مطرح شد. اما در چند دهه اخیر و با سوء‌مدیریت‌ها و صدور پروانه برای حفر چاه‌های جدید از یک‌سو و حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت از دشت‌های ممنوعه از سوی دیگر وضعیت استان را به حالت بحرانی رسانده است. به طوری که از ۳۷ دشت، وضعیت ۳۴ دشت بحرانی شده و میزان کسری مخازن آب‌های زیرزمینی خراسان رضوی به بیش از یک میلیارد متر مکعب رسیده است.

بهای سنگین اول شدن

از آنجا که بخش عمده‌ای از اقتصاد استان‌ها بر محور کشاورزی استوار است، هر کدام از آن‌ها با کشت یک یا چند محصول حرف‌های زیادی برای گفتن داشته و حتی به عنوان قطب تولید مطرح هستند. همین امر نشان می‌دهد اگر کشت گلخانه‌ای در دستور کار قرار داشته باشد، می‌توان تحولی بزرگ در عرصه کشاورزی استان‌ها به وجود آورد. در همین راستا در بخش مرکزی ایران، فارس از جمله استان‌هایی است که در تولید برخی محصولات مانند گندم و مرکبات جایگاه ویژه‌ای دارد. اما تبدیل شدن فارس به قطب تولید چند محصول بهای سنگینی به قیمت برداشت بی‌رویه آب از دشت‌هایش داشته و حالا به دلیل خالی شدن این مخازن، فرونشست‌ها به معضلی بزرگ تبدیل شده است.

آب نیست، گلخانه هم نیست

در چند دهه اخیر به دلیل برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی شاهد ایجاد بحران‌های بسیاری از جمله فرونشست، خشک شدن تالاب‌ها و معضلات دیگر بوده‌ایم. به گونه‌ای که شرایط برای ورود اقلیم کویر به چند استان از جمله فارس مهیا شد و هم اکنون بسیاری از مناطق ایران درگیر خشکسالی شدید است. شاید دیگر وقت آن رسیده باشد که سیستم کشاورزی تغییر کند و با بهره‌گیری از روش‌های نوین علاوه بر حفظ منابع آبی، تولید بیشتری را مساحت کمتر تجربه کنیم.

نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به وضعیت نامناسب سطوح گلخانه‌ای در فارس می‌گوید: «بر اساس آمار و اطلاعاتی که وزارت جهادکشاورزی اعلام کرده سهم این استان در سطوح گلخانه‌ای بسیار کم و حتی از برخی استان‌های همجوار مانند اصفهان، کرمان و یزد هم پایین‌تر است.»
جعفر قادری با بیان این‌که بیشترین آب مورد نیاز کشاورزی از آب‌های زیرزمینی به دست می‌آید، ادامه می‌دهد: «طی چند سال گذشته به دلیل برداشت‌های بی‌رویه سطح آب‌های زیرزمینی در استان افت زیادی پیدا کرد به گونه‌ای که در حال حاضر برداشت آب در بسیاری از دشت‌های استان ممنوع شده و قابل تامل است که چرا در استانی که آب عامل محدود کننده رشد کمی کشاورزی به شمار می‌رود آمار تعداد گلخانه‌ها و سطح زیر کشت محصولات گلخانه‌ای بسیار کم است.»

این مسئول سطح زیر کشت گلخانه‌ای در استان فارس را حدودا ۶۰۰هکتار اعلام کرده و تصریح می‌کند: «مصرف آب در کشاورزی سنتی بسیار زیاد است از این رو ضرورت دارد استان فارس هم مانند سایر استان‌ها به سمت کشاورزی نوین یا همان کشت گلخانه‌ای حرکت کند که متاسفانه طی چند سال گذشته اینگونه نبوده است.»

روزنامه جام جم