پاتک رسانه‌ای با سلاح طنازی

خیلی  فاخر، همه را می‌خندانیم
برنامه طنز انتقادی «دی‌بی‌سی فارسی» که با الهام از عروسک «دیبی» مجموعه «کلاه قرمزی» به شوخی با شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی فارسی می‌پردازد، از ۲۷خردادماه روی آنتن شبکه دو سیما رفته است. این برنامه به تهیه‌کنندگی حمیدرضا مهدی‌پور و کارگردانی مصطفی صاحبی، محصولی از مدرسه اندیشه و هنر ماه است که در حال حاضر جمعه‌ها ساعت 20 از شبکه دوم سیما  پخش می‌شود. 
مصطفی صاحبی که کارگردانی برنامه دی‌بی‌سی را به‌عهده دارد از نگاه و ایده خودش برای ساخت این برنامه می‌گوید: معمولا قالب خبری، برای کار‌های طنز آیتمی جواب می‌دهد و همیشه برای مخاطب هم جذابیت دارد اما این‌بار به‌دنبال قالبی متفاوت‌تر بودیم. شوخی با یکی از مهم‌ترین و مکارترین رسانه‌های فارسی‌زبان در آن طرف مرز‌ها، ماجرا را کمی پیچیده‌تر می‌کرد. بی‌بی‌سی در این سال‌ها تلاش کرده همواره ژست بی‌طرفی و مستقل‌بودن خود را حفظ کرده و با زیرکی در لایه‌های دوم و پنهان اخبار هرآنچه را که می‌خواهد به خورد مخاطب بدهد یا لااقل تمام آنچه را که اتفاق افتاده برای او بازگو نکند و در نگاهی دیگر آنچه را که خودش می‌خواهد در داستانی زیبا به مخاطب عرضه کند. 
مخاطب نیز در این سال‌ها به او اعتماد کرده و آنها نیز توانسته‌اند تا دشمنی‌های خود را پنهان نگه دارند و خودشان را رسانه‌ای آزاد معرفی کنند. حالا برای ما آشکار کردن این دشمنی‌ها و بازگو کردن این حقه‌های رسانه‌ای در اولویت بود و دیدیم بهتر است تا همه اینها در قالبی طنز برای مخاطب گفته شود. البته خنداندن مخاطب هم برای‌مان مهم بود و می‌خواستیم طنزی فاخر را ارائه کنیم. طنز فاخر به معنای واقعی کلمه، نه از اینها که بلد نیستند بخندانند و از سر ناچاری مجبور می‌شوند نام طنزشان را بگذارند فاخر. طنز اگر نخنداند که طنز نیست و گویا در این مسیر نیز بنا بر بازخوردهایی که گرفته‌ایم موفق بوده‌ایم. 
صاحبی در پاسخ به این سؤال که برای به‌تکرارنیفتادن شوخی‌ها و قالب برنامه چه می‌کنید؟ توضیح می‌دهد: یکی از ویژگی‌های قالب خبر همین است که تکراری نمی‌شود، چون در جهان امروز مخاطب با انبوهی از خبر‌های مختلف و متفاوت روبه‌روست و سیر تحولات آن‌قدر سریع پیش می‌رود که همیشه خبر‌ها تازه و داغ است. طبیعتا ما هم تدابیری داریم که از نگاه فرمی به تکرار نیفتیم، مثل اضافه‌کردن شخصیت‌های جدید اما در راهبرد ما تکراری‌نشدن محتوا بر فرم اولویت دارد و تا به اینجا سعی کردیم هم در انتخاب سوژه و هم در نحوه پرداختن به آن و زاویه نگاه‌مان به موضوع، تازه و جذاب بمانیم.
وی درباره این‌که برای جذاب‌تر شدن برنامه چقدر بی‌بی‌سی را رصد می‌کنید؟ تاکید می‌کند: طبیعتا یکی از دستورکار‌های همیشگی تیم محتوا، رصد بی‌بی‌سی است اما نگاه ما صرفا انفعالی نیست. یعنی نمی‌خواهیم ببینیم بی‌بی‌سی چه گفته تا جوابش را بدهیم. گاهی اوقات رویکرد تهاجمی داریم و حرف‌هایی که خودمان راجع به غرب داریم و ضعف‌ها و کاستی‌هایش را در قالب بی‌بی‌سی می‌آوریم. 
صاحبی درباره این‌که انتخاب خبر‌ها بر چه اساسی است؟ چقدر بر مبنای واقعیت پیش می‌روید و با زبان طنز آمیخته‌اش می‌کنید و چقدر بر اساس تخیل؟ بیان می‌کند: اغلب خبر‌هایی که کار می‌کنیم راست است و سوژه واقعی آن‌قدر داریم که نیازی به خبرسازی نباشد. البته گاهی برای بعضی از زیرنویس‌ها که نمک کار را بیشتر می‌کنند و مخاطب خیلی دوست دارد دست خودمان را باز می‌گذاریم و راحت‌تر شوخی می‌کنیم. در راستای همان رویکرد تهاجمی رسانه‌ای برخی از کاراکتر‌ها معادل شناخته‌شده‌ای ندارند تا ادبیات و لحن‌شان را آن‌طور که لازم داریم، بسازیم ولی محتوایی که ارائه می‌کنند کاملا منطبق بر زاویه نگاه رسانه‌های معاند است.

اینجا، محتوا حرف اول را می‌زند
 ناصر جوادی، نویسنده برنامه دی‌بی‌سی هدف از تولید این برنامه و تفاوت هایش با برنامه‌های مشابه می‌گوید: اصلی‌ترین تفاوت دی‌بی‌سی با برنامه‌هایی از این دست توجه به محتواست. سایر برنامه‌ها معمولا نگاه فرمی دارند و سعی می‌کردند فقط در ظاهر شبیه فلان بخش خبری یا شبکه‌هایی مثل بی‌بی‌سی شوند و خیلی روی محتوا تمرکزی نداشتند. براساس کنکاشی که در برنامه بی‌بی‌سی داشتیم به این نکته رسیدیم که اصلی‌ترین ابزار این برنامه در جنگ رسانه‌ای، ادبیات است. یعنی با کمک گرفتن از ادبیات و واژه‌سازی‌هایش حمله می‌کند. ما هم سعی کردیم به جای تمرکز روی اشتباهات اجرایی و تپق‌های مجریان یا ناهماهنگی‌های کنداکتوری، روی محتوا و ادبیات آنها کار کنیم. در واقع با نگاه به ادبیات این شبکه، استاندارد دوگانه، قلب واقعیت و خلط راست و دروغ در این شبکه را به تصویر می‌کشیم. فکر می‌کنم مزیت اصلی دی‌بی‌سی با سایر کار‌ها در همین باشد.
وی همچنین در مورد رصد اخبار بی‌بی‌سی برای هر چه بهتر برنامه می‌گوید: در حال حاضر بخشی از برنامه روزانه من رصد این شبکه‌ها و دیدن برنامه‌های مختلف به‌ویژه بخش خبری بی‌بی‌سی است. ما در دی‌بی‌سی سعی نمی‌کنیم طنز خلق کنیم بلکه یک‌سری واقعیت‌های خنده‌دار وجود دارد. فقط کافی است ذره‌‎بینی روی آنها بیندازیم و به مخاطبان نشان دهیم که دارد فلان اتفاق می‌افتد و خنده‌دار است. این موارد را با استفاده از تکنیک‌های طنز مثل اغراق و بزرگنمایی کمی گل‌درشت کردیم تا مثل یک ذره‌بین به مخاطبان نشان دهد این شبکه دارد چه می‌کند.
جوادی در مورد اساس انتخاب اخبار برای شوخی و این‌که چقدر بر واقعیت بنا شده‌اند، عنوان می‌کند: تقریبا ۹۹ درصد اخباری که در خبر‌های کوتاه یا بخش خبری‌مان استفاده می‌کنیم بر مبنای خبر‌های واقعی است، اما با زاویه دید متفاوت به آنها نگاه می‌کنیم. احتمال دارد یکی دو مورد دیگر واقعی نباشد و برای افزایش شوخی سراغ آنها برویم، اما در زیرنویس‌ها واقعیت خیلی مبنا نیست؛ بخشی براساس واقعیت است و بخشی تخیل نویسنده.
او در مورد انتخاب لوگویی با تصویر شخصیت دیبی و نام برنامه هم عنوان کرد: این انتخاب خیلی اتفاقی بود. بعد از ایده‌پردازی، وقتی به این نتیجه رسیدیم که نقیضه بی‌بی‌سی را بسازیم، اول اسم‌های مختلف مثل دنده معکوس و... همچنین قالب‌های مختلف را تست کردیم، اما هیچ‌کدام از آنها به دل‌مان ننشست. روزی یکی از دوستان که سر ضبط برنامه حضور داشت، پیشنهاد دی‌بی‌سی را داد که خوش‌مان آمد. البته از ابتدا قرارمان همین بود که بگوییم بی‌بی‌سی واقعیت‌ها را وارونه جلوه می‌دهد که به کاراکتر دیبی هم می‌خورد.

طنازی پاورقی به سبک شهبازی
برنامه طنز «پاورقی» با هدف روشن شدن ابعاد اخبار منتشر شده در فضای مجازی با زبان طنز، سعی در نمایان کردن لایه‌های پشت پرده اخبار و افراد مرتبط با اتفاقات در فضای مجازی دارد. این برنامه سعی می‌کند بدون پیچیدگی‌های فرمی و زبانی، اخبار و اتفاقات روزانه را مرور کند. پاورقی به تهیه‌کنندگی و کارگردانی جواد فتحی پور و با اجرای محمدرضا شهبازی هر شب ساعت 20 و به مدت زمان 15 دقیقه راهی آنتن شبکه دوی سیما می‌شود. 
جواد فتحی‌پور تهیه‌کننده و کارگردان پاورقی در گفت‌وگو با جام جم درباره ایده اولیه این کار و چگونگی شکل گرفتن این برنامه گفت: من پیش از این برنامه، سابقه همکاری با آقای شهبازی را در برنامه‌هایی با قالب طنز داشتم و با توجه به ناآرامی‌های دو ماه اخیر و جنگ تمام‌عیار رسانه‌ای که راه افتاده‌بود، هم شخص آقای با مروت‌نژاد مدیر شبکه و هم سایر عوامل اتاق فکر این برنامه دغدغه این موضوع و مقابله با هجمه‌های رسانه‌ای را در ذهن داشتیم و به این نتیجه رسیدیم که با توجه به فضای ملتهبی که در جامعه وجود دارد، اگر قاب و فرم برنامه طنز باشد، با گارد و مخالفت ذهنی کمتری از جانب مخاطب مواجه خواهدشد چون درس‌ها و تجارب رسانه‌ای به ما آموخته که نمی‌شود پیام‌های رسانه‌ای را مستقیم به خورد مخاطب داد؛ به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا با همان دست فرمان طنز با این شکل از رسانه برخورد کنیم به طوری که خیلی از نکات را با زبان طنز جلو می‌بریم و در برابر افرادی که مستقیما با نیت توهین و دروغ با مردم حرف می‌زدند، از طریق هجو برخورد می‌کردیم و سعی داشتیم از این دو طریق با مخاطبان‌مان ارتباط برقرار کنیم و به نوعی آنها را مسلح کنیم تا در برابر انواع خبرهای رسانه‌ای، بیاموزند که کدام خبر دروغ و کدام راست است و اندک گام‌هایی بر اساس افزایش سواد رسانه‌ای تماشاگران این برنامه برداریم. 
تهیه‌کننده و کارگردان برنامه «پاورقی» با ذکر این نکته که در فضای مجازی این برنامه در اینستاگرام نیز فعال است، درباره بازخوردهای مثبت و منفی این برنامه گفت: ما علاوه بر پخش تلویزیونی در تمام اپلیکیشن‌های ایرانی حضور داریم تا مخاطبان‌مان را به سمت این نسخه‌های ایرانی هم سوق بدهیم اما کانال تلگرامی نداریم ولی در اینستاگرام فعال هستیم و آن هم صرفا به این دلیل که منبع اصلی بسیاری از همین هجمه‌های رسانه‌‌ای از طریق اینستاگرام است و ناخودآگاه بسیاری از مخاطبان رسانه از این مدیا استفاده می‌کنند و ما نیز تصمیم گرفتیم در این فضا نیز فعال باشیم تا به نحوی جواب همان اخبار نادرست را بدهیم؛ در خصوص بازخوردها نیز از تشکرها و نظرات مثبت که بگذریم، ما در این مدت کوتاه، فحش و توهین‌های بسیاری نوش جان کردیم و حجم بسیاری از بازخوردهای ما از این قبیل است اما همه اینها خودش موید این نکته است که حتما این برنامه را مخالفان ما هم می‌بینند که در کمترین حالت، فحش و ناسزای آن به ما می‌رسد ولی برای ما جای خوشحالی است که نکات مدنظر ما در این برنامه به گوش موافق و مخالف رسیده‌است. 

تا دل‌تان بخواهد فحش خوردم
محمدرضا شهبازی، مجری و از نویسندگان برنامه پاورقی درخصوص تولید این برنامه می‌گوید: از مطرح کردن ایده اولیه این برنامه تا رسیدن به ضبط برنامه و رفتن روی آنتن، نهایتا سه چهار روزی طول کشید و دوستان حتی فرصت کافی برای آماده کردن دکور و ساخت تیتراژ هم نداشتند و به نحوی در حین کار وله‌ها و سایر آیتم‌های پاورقی جان گرفتند و به برنامه اضافه شدند. بعد از گذشت تقریبا سه هفته از شروع این ناآرامی‌ها و اغتشاشات، برای ما بسیار جای تعجب داشت که چرا واقعا در برابر این همه دروغ پراکنی‌های عجیب و غریب فضای مجازی، هیچ عکس‌العمل و واکنشی وجود ندارد. بنابراین تصمیم گرفتیم به سرعت برنامه‌ای در برابر این هجمه‌های رسانه‌ای تولید کنیم و قصدمان این بود قالب این برنامه بیشتر به یک طنز مطبوعاتی نزدیک باشد. البته تجربه اجرای برنامه‌ طنز در شبکه افق و فضای مجازی را داشتم، این فرم و قالب را مناسب این برنامه می‌دیدم.  شهبازی از فحش و ناسزاهای بسیاری که برای اجرای این برنامه به او داده می‌شود برای ما گفت و افزود: سعی کردیم برنامه‌ای تولید کنیم که در آن موضع مجری و عوامل درباره محتوای تولید شده کاملا مشخص و واضح باشد و از پیش خیلی به فکر این نبودم با اجرای چنین برنامه‌ای ممکن است برچسب خاصی به من زده شود. اساسا در نگاهی دیگر تولید این برنامه فراتر از این بود که ببینیم حالا دیگران ممکن است درباره ما چه فکری کنند؛ خدا را شاکریم در مدت زمان اندکی که از اجرای این برنامه می‌گذرد، توانسته‌ایم در این فضای مه آلود رسانه‌ای دیده شویم و تاثیرگذار باشیم. تمام تلاش ما این بوده که برای تولید این برنامه موضع مشخصی داشته‌باشیم و هر برنامه‌ای که موضوع صریح و شفافی داشته‌باشد و اصطلاحا نخواهد وسط بازی کند، بدون شک توسط مخاطب دیده می‌شد.

منبع:‌ ضمیمه قاب‌کوچک روزنامه جام‌جم