میانبر‌های گذر از آلودگی‌هوا

این در حالی است که خودرو‌های بسیاری از ما نقش غیرقابل انکاری در همین آلودگی‎ها دارد و خودمان هم نمی‏دانیم. گرچه دانستن آن شاید خیلی فایده‎ای هم نداشته باشد وقتی قرار است برای رفع مشکل خودرو هزینه‎های قابل‌توجهی صرف کنیم که از پس آن بر‎نمی‎آییم. در چنین شرایطی همه توجه‎ها به سمت نهاد‌ها و دستگاه‎های اجرایی معطوف می‎شود که باید بتوانند با ایجاد آگاهی عمومی میان شهروندان و ارائه خدمات و راهکار‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت با این معضل مقابله کنند. اجرای بعضی از راهکار‌های جلوگیری از تولید آلاینده‏های هوا ممکن است بسیار پرهزینه باشد؛ برای مثال استفاده از خودرو‌ها و اتوبوس‌های برقی در سطح گسترده و نوسازی ناوگان حمل‌و‌نقل و... نیازمند بودجه‎های بسیار کلان است، اما راهکار‌های دیگری هم هست که می‌تواند به طور موقت و با صرف هزینه کمتر، از بار آلودگی سهمگینی که مهمان پاییزه شهر‌های بزرگ کشور است، کم کند. در این مطلب که چکیده‎ای از نظرات متخصص‏های محیط زیست و ترافیک است به چند مورد از این راهکار‌ها اشاره می‌کنیم.

به گزارش سازمان جهانی بهداشت، تقریبا ۳درصد مرگ‏های زودرس ناشی از سرطان ریه منتسب به ذرات معلق در مقیاس جهانی است. در بسیاری از شهر‌های بزرگ ایران هم غلظت برخی از آلاینده‎های هوا به مراتب از استاندارد‌های ملی بالاتر است، به طوری که برآورد‌ها نشان می‏دهد با احتساب تاثیر پدیده ریزگرد‌ها بیش از نیمی از جمعیت کل کشور در معرض آلودگی قرار دارند. بر اساس همین گزارش، خسارت آلودگی هوا بر سلامت شهروندان تهران حدود ۲.۳میلیارد دلار تخمین زده شده است که این میزان برای کل کشور به هفت‌میلیارد دلار می‎رسد؛ بنابراین به نظر می‌رسد رسیدگی به بحران آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین وظایف دولتمردان است که باید برایش برنامه‎ریزی مدون داشته باشند. این مسأله برای مردم نیز باید به صورت یک مطالبه عمومی و جدی تبدیل شود.

فیلتر‌های جاذب در برابر ذرات معلق

یکی از آلاینده‎های مهم هوا، ذرات معلق هستند که معمولا اتوبوس‏های دیزلی به مقدار قابل‌توجهی آن را تولید می‌کنند. در دنیای امروز، بهترین راه برای کاهش انتشار ذرات معلق، فیلتر‌های جاذب هستند. این فیلتر‌ها تا حدود ۹۰درصد ذرات معلق را کاهش می‎دهند. نصب این فیلتر‌ها در اتوبوس‏های دیزلی شهری می‌تواند راهکاری کم‌هزینه و موثر در کاهش آلودگی‌هایی شهری باشد. با استفاده از این روش کشور‌های سوئیس، آلمان، ایتالیا و فرانسه توانسته‎اند مقدار قابل‌توجهی از آلودگی‎های شهرهای‌شان را کاهش دهند. سال‌های گذشته، ۱۰۰دستگاه اتوبوس در شهر تهران به فیلتر‌های جاذب مجهز شدند. پس از نصب فیلتر‌ها و اندازه‎گیری شاخص‎های مربوط به میزان ذرات معلق در شهر تهران مشخص شد این ذرات به طور چشمگیری در هوا کاهش یافته‎اند. نکته اینجاست که هنوز اتوبوس‏های زیادی در کلانشهر‌های ایران به این نوع فیلتر‌ها مجهز نشده‏اند، در حالی که با همین راهکار می‏توان میزان آلودگی‎های شهری را تا حد خوبی کاهش داد.

نصب کاتالیست در تاکسی‌ها در انتظار حمایت مالی دولت

تاکسی‎ها از مهم‎ترین روش‎های حمل‎ و‎نقل درونشهری به حساب می‎آیند و جزو منابع متحرک آلاینده هوا هستند که صرفا با نوسازی آن‌ها و نصب کاتالیست‎های باکیفیت می‎توان میزان آلودگی‎شان را کاهش داد. این کاتالیست‎ها در زمان تولید روی خودرو‌ها نصب می‎شوند و ابتدا بازدهی خوبی در پایین آوردن میزان آلاینده‎ها دارند، اما با گذشت زمان و میزان پیمایش خودروها، میزان بازدهی این کاتالیست‏ها کم می‎شود. عمر متوسط کاتالیست‎ها در خودرو‌های بنزینی حدودا بین چهارپنج سال است، اما در بین تاکسی‎ها این عدد به دلیل پیمایش بسیار‌زیاد، به زیر پنج‌سال می‎رسد. شاید نوسازی تاکسی‎ها هزینه بالایی داشته باشد، اما تعویض این کاتالیست‎ها هزینه خیلی کمی دارد و با همین روش نسبتا کم‎هزینه و بی‎دردسر می‎توان در کاهش آلودگی هوای کلانشهر‌ها تاثیر جدی گذاشت. از آنجا که ۴درصد از انتشار آلاینده‎های گازی و بیش از ۲درصد از انتشار ذرات معلق در شهر تهران، ناشی از تاکسی‎هاست، می‌توان نتیجه‎‏گیری کرد که نصب کاتالیست روی این خودرو‌ها تا چه اندازه موثر خواهد بود. در صورتی که دولت برنامه‎های حمایتی برای صاحبان خودرو‌های عمومی و تاکسی‎ها داشته باشد و بتواند کمک هزینه‎ قابل‌توجهی را برای تهیه کاتالیست به آن‌ها بدهد و مردم را برای استفاده از آن ترغیب و تشویق کند احتمالا می‌توان امیدوار بود آلایندگی تاکسی‌ها تا حد خوبی کاهش پیدا کند. گفتنی است براساس بند ۲-۱ تصویب‌نامه‌ای درخصوص دستگاه‌های اجرایی برای مقابله با آلودگی هوا در سال ۹۳ مصوب و وزارت کشور برای تعویض کاتالیست‌های خودرو‌های عمومی مکلف شده است.

مدیریت ترافیک و قوانین کارآمد؛ راه‌حلی کم‌هزینه

انتشار آلاینده‎‏ها غیر از عواملی که بر اثر فرسودگی و غیراستاندارد بودن وسایل نقلیه ایجاد می‎شود، عامل‎های دیگری هم دارد. از مهم‎ترین آن‌ها مقدار پیمایش خودرو‌ها و اتوبوس‏هاست. در حقیقت هرقدر بتوان پیمایش سفر‌های درونشهری را کوتاه‌تر کرد میزان تولید آلاینده‎ها هم کاهش می‎یابد. به همین علت مدیریت ترافیک در سطح کلانشهر‌ها بسیار اهمیت پیدا می‌کند. آمار‌ها نشان می‎دهد در کلانشهر‌ها دو بازه زمانی ابتدای صبح بین ساعت‌های ۷ تا ۸ و عصر بین ساعت‎های ۴ تا ۵ اوج بار ترافیک شهری است، بنابراین در این بازه‎ها میزان انتشار آلاینده‎ها بسیار افزایش پیدا می‎کند. مدیریت ترافیک اگر به درستی و با قوانین مدون اجرایی شود، می‎تواند بخشی از سفر‌های درونشهری را به ساعات دیگری منتقل کند. روش‎های ساده‎ای برای این کار وجود دارد که از بین آن‌ها می‎توان به شناورسازی ساعات شروع و پایان کاری کارمندان دولتی، ممنوعیت تردد کامیون‎های حمل موادغذایی و سوخت در ساعت‎های اولیه صبح و تعطیلی مدارس در روز‌های اوج آلودگی هوا اشاره کرد. از دیگر موارد مهم در ایجاد گره‎های ترافیکی شهرها، چراغ‎های راهنمایی و رانندگی است که متاسفانه در برخی شهر‌های کشور وضعیت مطلوبی ندارند و زمان‎بندی و جهت چراغ با جریان ترافیک همخوانی ندارد. تخلفاتی مثل گردش به چپ، پارک دوبله، پارک در حاشیه خیابان‎های اصلی و پرتردد هم می‎توانند به ایجاد گره‎های ترافیکی دامن بزنند. همه این موارد نیاز به اعمال قوانین سختگیرانه و جدی دارد که به طور غیرمستقیم نقش موثری در کاهش آلودگی هوا خواهد داشت.

خودرو‌ها و اتوبوس‎ها؛ مهم‌ترین آلاینده‎ های هوای تهران

متخصصانی که راهکار‌های موقتی را با نیت خروج از بحران آلودگی هوا و کاهش عواقب آن ارائه کرده‎اند، با دقت، عوامل ایجاد این آلودگی و سهم هرکدام از این عوامل را بررسی کرده‎اند. پس از این تحقیق و بررسی مفصل، با تحلیل این‌که چه روش‏هایی، توجیه فنی مناسب‌تری دارد راهکار پیشنهاد کرده‎اند، اما این روش‎ها باید به صورت دستور‏العمل‎های اجرایی از سوی نهاد‌ها و دستگاه‏های مربوط در تمام کشور اجرایی شود، در غیر این صورت کارایی لازم را نخواهد داشت. قبل از هر چیزلازم است بدانیم چه منابعی بیشترین میزان و سهم انتشار آلاینده را دارند. شاید عجیب به نظر برسد، ولی براساس آمار منتشر شده از سوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در سال ۱۳۹۶، بیشترین آلودگی مربوط به منابع متحرک بوده است، یعنی همان خودرو‌های شخصی، اتوبوس‎ها و موتورسیکلت‎ها. سهم این منابع در تولید آلاینده‎های گازی به حدود ۸۲درصد می‏رسد و تقریبا ۵۷۲هزار و ۶۰۵ تن گاز آلوده را به جو وارد می‎کنند. پس از آن نیروگاه‎ها با ۵.۳درصد و پالایشگاه با ۴.۱درصد در ردیف دوم و سوم منابع آلاینده گازی قرار می‎گیرند.

برگرفته از پژوهش اخیر دفتر مطالعات زیربنایی مجلس شورای اسلامی ​​​​​​​

روزنامه جام جم