تغییر اقلیم و بحران ریزگرد

توسعه ناپایدار و مدیریت آسیب‌رسان و بروز انواع بحران‌های محیط‌زیستی، مانند خشک‌شدن دریاچه‌ها، تالاب‌ها و رودها، نابودی اکوسیستم بسیاری مناطق، فصلی شدن رودخانه‌های دائمی، سیاست‌های نادرست منطقه‌ای، عدم تأمین حقآبه‌ها از سوی سازمان‌های متولی، نبود آب و پوشش گیاهی مناسب و بیابان‌زایی سبب تبدیل‌شدن مناطق بسیاری به کانون ریزگردها شده است.

به عبارتی ریزگرد نتیجه اصلی فرسایش بادی است. برای جداکردن ذرات خاک از زمین، نیرو نیاز است. این نیروی موردنیاز را جریان‌های قوی باد فراهم می‌کند.

اگر خاک، رطوبت کمی داشته باشد جریان‌های باد با سرعت و نیروی کمتر هم می‌تواند مسبب جابه‌جایی شود.

تغییر اقلیم نیز بحران ریزگردها را تشدید می‌کند. تغییر اقلیم با تغییر الگوهای دمایی و رطوبتی و تغییر الگوی بارش روی ریزگردها اثر می‌گذارد. افزایش دما و افزایش تبخیر و تعرق و افزایش خشکی محیط و کاهش رطوبت خاک و تخریب‌های سرزمینی به‌نحوی‌که زیست‌بوم به‌سرعت نتواند آن را ترمیم کند از عوامل تسریع‌کننده تولید ریزگردها هستند.

به همین دلیل تغییر اقلیم در وقوع توفان ریزگرد نقش دارد. از طرفی برخی پژوهشگران معتقدند ریزگردها نیز عامل تغییر اقلیم هستند.

آنها معتقدند ریزگردها باتوجه ‌به اندازه و وضعیت‌شان می‌توانند سبب تغییر دمای جو و تغییرات غیرقابل‌پیش‌بینی دیگری شود. ریزگردها می‌توانند به ابرها بچسبند و در عملکرد ابرها که از قضا نقشی اساسی در تنظیم حرارت جو دارند، اختلال ایجاد کنند.

آنها با جذب و بازتاب نور خورشید و تغییر برخی مؤلفه‌های مرتبط با ابرها در تعیین وضعیت اقلیمی اثر می‌گذارند. تأثیرات ریزگردها بر اکوسیستم خشکی و اقیانوس غیرقابل‌انکار است. این پدیده، عمدتا در مناطق مسطح که جریان‌های قوی باد در آنجا می‌وزد، مشاهده می‌شود.

ریزگردها در خاورمیانه ، نیمه غربی و جنوب غربی ایران به یک ابر چالش تبدیل شده است. ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان واقع است. از سویی همسایگی با کشورهای دارای بیابان‌های وسیع، ایران را تحت‌تأثیر ریزگرد کشورهایی مانند عراق، سوریه، عربستان، اردن و کویت قرار داده است.

سوءمدیریت آب در خاورمیانه و بی‌توجهی بسیاری از کشورهای این منطقه به محیط‌زیست به دلیل منازعات داخلی و فقدان تعهد برخی کشورها در تامین حقابه‌ها و سوءاستفاده سیاسی کشوری نظیر ترکیه برای کسب قدرت منطقه‌ای منجر به ایجاد کانون‌های دائمی ریزگرد در عراق و سوریه شده است.

وزش بادهای غربی ایران را از این بحران متضرر می‌کند. در بحث مدیریت ریزگردها آگاهی از توزیع مکانی و زمانی آنها بسیار مهم است. روش‌های هزینه‌بر مانند مالچ‌های نفتی و رسی ــ ماسه‌ای درمان‌های موقتی هستند که به زیست‌بوم آسیب وارد می‌کنند.

به نحوی باید راهکارهایی برای جلوگیری از فرسایش بادی جست‌وجو کرد. تغییر الگوی کشت، کاشت گیاهان بومی و بهره‌گیری از گونه‌های مقاوم در برابر توفان‌ها منطقی به نظر می‌رسد اما مهم‌ترین مسأله در راستای رفع و کاهش این معضل، تدوین قوانین و تعهدات الزام‌آور منطقه‌ای و بهره‌گیری از دیپلماسی محیط زیستی است.