نجات عاشورا از تحریف مهمترین اقدام تبلیغی امام سجاد است

به گزارش جام جم آنلاین، حجت الاسلام و المسلمین محمدصادق کفیل؛ مدیر مرکز تخصصی صحیفه سجادیه و پژوهشگر دینی در گفتگو با جام جم از اقدامات تبلیغی امام سجاد (ع) پس از واقعه عاشورا در نجات جامعه از انحرافات موجود می‌گوید.

*امام سجاد (ع) بعد از واقعه عاشورا چه برنامه‌ای برای هدایت مردم در پیش گرفت؟

دوران زندگی امام سجاد دوران مهمی در تاریخ اسلام است. از سال ۴۰ تا ۶۰ قمری با امام حسن و امام حسین (ع) هم دوره بوده و شرایط سیاسی آن دوران را درک کرد. در این دوران شاهد حکومت بیست ساله معاویه و سیاست‌های او بود که نتیجه اش واقعه کربلا شد. دوران معاویه، دوران تخریب امامت و ولایت و شهادت امام زمان در عاشورای ۶۱ هجری بود. اما خروجی پایدارش در زمان امام سجاد بود. از طرف دیگر حکام وامیرانی که از سوی خلافت به شهر‌های جهان اسلام حکمرانی می‌کردند به شدت در مقابل امامت ایستاده بودند. به تعبیر رهبر معظم انقلاب، دوران امامت امام سجاد (ع) سخت‌ترین دوران برای اهل بیت (ع) است. به طور طبیعی وقتی چنین اتفاقاتی رخ می‌دهد یعنی از یک سو واقعه عاشورا رخ می‌دهد و از سوی دیگر سخت گیری و ظلم به اهل بیت به اوج می‌رسد، انسان عقب نشینی می‌کند، ولی امام سجاد (ع) عقب نشینی نکرد بلکه مهمترین اقدام را انجام داد. برای شناخت بهتر اقدامات زین العابدین (ع) باید در ابتدا فضای جامعه را تحلیل کنیم.
جامعه اسلامی در آن ایام سراسر آسیب و مشکل بود. مدینه که زمانی شهر پیامبر (ص) بود، به شهر لهو ولعب تبدیل شده بود.
به گواه تاریخ چیزی از اسلام باقی نمانده بود. در مکه تنها کعبه باقی مانده بود. از نظر اعتقادی مردم گرفتار شبهات شده و ایمان مردم سست شده بود.
چندرویداد بسیار بد در زمان امام سجاد (ع) رخ داد که در تاریخ مشابه نداشته است. یکی حادثه عاشورا است و بعد از واقعه عاشورا واقعه حُرّه است. چند هزار نفر به مدینه و حمله کردند و جان، مال و ناموس مردم را به غارت بردند. چنان فساد اخلاقی در مدینه رخ داد که مشابه آن در تاریخ رخ نداده بود.

*چیزی شبیه عملکرد داعش؟‌

نمی‌دانم این تشبیه چه اندازه درست است مردم در مورد فساد اخلاقی داعش خیلی مسایل را نمی‌دانند. اما در زمان واقعه حُرّه زنان بسیاری مورد تعرض قرار گرفتند. اینکه چه برسر نسل آنان آمد و چه آسیب‌های روحی دیدند خیلی مهم است. امام شاهد این صحنه‌ها بود که از بدترین رویداد‌های تاریخ اسلام است.

واقعه بعدی که مشابه تاریخی ندارد آتش زدن خانه خداست. عبدالله بن زبیر حاکم مکه و مدینه و برخی مناطق دیگر بود. رسما در صلوات می‌گفت آل محمد گفته نشود. در مقابل پیامبر این حرکت‌ها علنی شده بود. صلوات می‌فرستاد و آل محمد نمی‌گفت. عبدالله بن زبیر ۴۰ خطبه نماز جمعه خوانده در هیچ خطبه‌ای اسم پیامبر را نبرده است. حجاج فرماندار مدینه است. می‌گو‌ید عبدالملک خلیفه الله است و پیامبر رسول الله بودند. پیامبر پیک خدا بودند و عبدالملک جانشین خدا و جانشین از پیک بالاتر است. این صحبت‌های تحریف شده‌ای است که در جامعه مسلمین زده می‌شد.

۱۵ هزار زن و مرد در زندانی بدون لباس در حصر بودند. زندان‌ها بدون سقف بوده و از نظر تغذیه در بدترین شکل ممکن بود. این نمایی از جامعه اسللامی بعد از عاشوراست. یعنی زمانی که امامت امام چهارم آغاز شده و آن حضرت در سخت‌ترین شرایط هدایت مردم را در دست داشت. امامتی که با اسارت و مجلس یزدی آغاز شده بود. اما نکته مهم این است که با وجود همه این تاریکی‌های اعتقادی، اخلاقی و سیاسی امام هرگز عقب نشینی نکرد.

*اقدام تبلیغی امام سجاد بعد از واقعه عاشورا چگونه آغاز شد؟

امام در مدینه‌ای که با شرایط بد اخلاقی و لهو لعب همراه شده بود، فعالیت تبلیغی و ترویجی داشت. امام کاری که در نگاه اوا نشدنی بود را عملی کرد. مهمترین اقدام امام هدایت چهره به چهره بود. امام نفر به نفر افراد را رصد و شناسایی می‌کرد و برای هدایت آن‌ها برنامه ریزی انجام می‌داد. گاهی فردی را به کوفه می‌فرستاد و افرادی که زمینه رشد و تغییر داشتند را معرفی می‌کرد و می‌فرمود برو و با فلانی صحبت کن. مورخین نوشته اند گاهی امام سجاد (ع) ۵ ساعت یا ۵ روز با یک نفر صحبت می‌کرد و‌ای یر تا زمانی مه نتیجه حاصل می‌شد ادامه داشت.

گام دوم امام آغاز جریانی بود به نام موالی. حضرت غلامان و کنیزان را می‌خرید و آن‌ها را آزاد می‌کرد. اکثر آن‌ها مسلمان نبودند، اما پس از آنکه به منزل امام سجاد می‌آمدند به چنان رشد معنوی دست می‌یافتند که مستجاب الدعوه می‌شدند. امام بردگان و کتنیزان خریداری شده را تربیت می‌کرد برای آن‌ها سخنرانی می‌کرد و بعد از رشد و هدایت آن‌ها را آزاد می‌کرد. این سرمایه گزاری خیلی ارزشمند بود، زیرا با برنامه ریزی آموزشی و تربیتی امام سجاد (ع) مقابل فساد مدینه ایستاد.

ما امام را فقط سید الساجدین و زین العابدین می‌دانیم، اما ایشان جریان ساز بود. جریان فکری، حرکت فرهنگی، مقابله با حکومت و مهمتر از همه این اتفاقات حادثه عاشورا، با تدبیر امام سجاد (ع) از تحریف و حذف در امان ماند. اگر ما امروز عزاداری می‌کنیم و جریان عاشورا به سلامت طی شده، تمام دغدغه و مراقبت امام سجاد (ع) این بود. اقدامات امام سجاد موجب شد فرهنگ عاشورا حفظ و به نسل‌های بعدی منتقل شود. امام سجاد (ع) هر آبی که می‌خورد به یاد امام حسین می‌افتاد، تبدیل به یک فرهنگ شد. کوچکترین اقدام امام فرهنگ سازی برای نسل‌های بعدی بود. امام زین العابدین (ع) فرهنگ و تاریخ عاشورا را از تحریف نجات داد. ما امروز شناخت از امام حسین و عاشورا را مدیون امام هستیم. اینکه حضرت نگاه همه جانبه به وضع موجود جامعه دارند و در مقابل همه مظاهر فساد اخلاقی، سیاسی و اعتقادی با برنامه حرکت می‌کنند نتیجه اش این می‌شود که امروز جهانی با حسین (ع) آشناست. امام از نیروسازی و سرمایه انسانی غافل نشد. تربیت در برنامه ایشان نقش مهمی داشت. از ظرفیت معنوی بهره برد و پدیده‌ای به نام صحیفه سجادیه نتیجه بهره مندی از ظرفیت‌های معنوی حضرت است.

من معتقدم اگر شیوه تبلیغی امام سجاد (ع) امروزه در جامعه ما پیاده شود بسیاری از کمبود‌ها رفع شده و رشد فرهنگ دینی در جامعه نمایان‌تر خواهد شد.

* امام چگونه از دعا برای انتقال مضامین و آموزه‌های دینی و فرهنگی استفاده کرد؟

الان صحیفه خیلی قابلیت دارد، قابلیت صحیفه یک بحث است و بحث دیگر این است که آیا امام در زمان خود از صحیفه استفاده کردند یا نه؟ دعا روش تبلیغ توحیدی امام است تا جامعه به سمت خدا گرایش پیدا کرده و اخلاقیات و معنویت در جامعه رشد پیدا کند.
حفظ حادثه عاشورا، مبارزه با بدعت‌ه‍ا و شبهات، گفتگوی تبلیغی چهره به چهره، نیروسازی و تربیت معنوی بردگان از مهمترین اقدامات امام است که نباید از آن‌ها غافل شد. از طرف دیگر یکی از اقدامات مهم سجاد (ع) حفظ جایگاه امام و امامت است.
رهبر معظم انقلاب یک بحث علمی دارند که دغدغه همه امامان تشکیل حکومت اسلامی بوده و امام سجاد با همه وجود روی وسعت اسلام کار می‌کرد.

* امام درباره زمینه سازی سیاسی چه کرد؟

در زمان امام چند قیام مهم رخ داده است، قیام مختار، قیام حنظله که بعد واقعه حره رخ داد، قیام توابین، که قیام توابین جمعیت ۱۲ هزار نفری بودن و ۸ هزار نفر از آنان با صحبت مختار از گروه جدا شدند و بقیه به شهادت رسیدند. امام با این جریان‌ها مخالفت نکرد، اما همراه هم نشد. امام چه بسا بعضی از این جریانات را می‌دانست که نتیجه‌ای که باید به دست نخواهد آمد و اگر به نتیجه برسد معلوم نیست همراه اهل بیت بشوند. دوره امام واقعا سخت و سنگین بود. طرفداران امام، طرفدار نبودند، یاران امام، یار نبودند. همراهان امام، همراه نبودند، شیعیان گوش به حرف امام نبودند، امام می‌فرماید: در مکه و مدینه ۲۰ نفر هم ما را دوست ندارند. یعنی اگر با نام اهل بیت پیامبر قدم بر می‌داشتند برای منافع خودشان بود. دشمن، دشمن بود و دشمنی خودش را می‌کرد. جبهه دوست هم همراه امام سجاد نبود. یار امام نبود. دغدغه اش، دغدغه فکری امام سجاد نبود.

*امام سجاد (ع) بعد از واقعه عاشورا یعنی در دوره اسارت و پس از آن چگونه یاد امام حسین را زنده نگه‌داشت؟

ائمه و اهل بیت (ع) چه حضرت زینب و چه ام البنین (س) دغدغه برگزاری جلسات روضه و عزاداری بر مصایب امام حسین را داشتند. حضرت ام البنین هر روز دست پسر خردسال حضرت عباس را می‌گرفت و تا بقیع یا احد می‌آمد، برای اینکه جریان عاشورا زنده بماند. شاید اولین جلسات روضه را هم حضرت ام البنین در مدینه راه اندازی کرده است. همه این‌ها را به مدیریت امام سجاد (ع) پیوند می‌خورد. امام سجاد در آن وضع بیماری جسمی و مظلومیت در کوفه و شام خطبه خواند و مسایل را مدیریت کرد. شاید هدف یزید از کشاندن اهل بیت به شام قتل و عام آنان بود، اما خطبه امام سجاد (ع) اهل بیت را نجات داد و یزید نتوانست آن‌ها را در شام نگه دارد.