گوگل در تازه‌ترین فعالیت خود به پروژه نقشه‌برداری از مغز انسان کمک کرده است. این نقشه‌برداری خیره‌کننده‌ترین جزئیات ممکن مانند الگو‌های ارتباطی بین سلول‌های عصبی تا کشف نوع جدیدی از سلول‌های عصبی را داراست. این نقشه مغزی که به‌تازگی به‌صورت سه‌بعدی و آنلاین در اختیار همگان قرار گرفته شامل ۵۰ هزار سلول عصبی است که با بیش از ۱۰۰ میلیون شاخه عنکبوتی‌شکل، بیش از ۱۳۰ میلیون اتصال برقرار کرده‌اند. اگر بخواهیم اطلاعات این تعداد سلول عصبی را با زندگی روزمره مقایسه کنیم به عددی تقریبا ۷۰۰ برابر ظرفیت ذخیره رایانه‌های مدرن روبه‌رو می‌شویم. یکی از متخصصان این تیم تحقیقاتی می‌گوید میزان اطلاعات این تحقیق به قدری زیاد است که هنوز به جزئیات کامل آن دسترسی پیدا نکرده‌اند و کار کماکان ادامه دارد. از نظر ابعاد و میزان کار نیازمند این پروژه می‌توان به پروژه مشابهی اشاره کرد که در مورد ژن انسان حدود ۲۰ سال پیش داده‌های اولیه آن منتشر شد و تحقیقات بر روی جزئیات آن هنوز ادامه دارد. به‌گفته یکی از استادان دانشگاه هاروارد، این اولین‌بار است که ساختار واقعی چنین قطعه بزرگی از مغز را می‌توانیم ببینیم.
کار از جایی شروع شد که گروهی از دانشمندان دانشگاه هاروارد طی عمل جراحی خانمی که به‌صرع مبتلا بود، قسمت کوچکی از مغز او را خارج و آن را به‌قطعاتی به‌اندازه یک‌هزارم موی انسان تبدیل کردند تا به آسانی قابل مطالعه باشد. در این مرحله تیمی از شرکت گوگل عهده‌دار ادامه مسیر تحقیق شد و شروع به‌ساخت حجم‌های سه‌بعدی از بافت‌های استخراج‌شده و نامگذاری سلول‌های عصبی کرد. دقت کنید این موارد فقط بخش بسیار کوچکی از مغز است، به اندازه یک میلی‌متر مکعب که به اندازه یک پیکسل در اسکن ام‌آرآی است! این داده‌ها در سال‌های آینده به‌نتایج درخشانی خواهد رسید و دانشمندان با کار روی آن‌ها می‌توانند به جزئیات بیشتری از ارتباطات بین سلول‌های عصبی دست پیدا کنند. اطلاعات گذشته به ما می‌گوید وقتی دو ساقه سلول عصبی کنار هم قرار می‌گیرند دو یا سه اتصال یا به‌اصطلاح سیناپس تشکیل می‌شود. ولی این اطلاعات جدید نشان داد در برخی سلول‌های این اتصالات به بیش از ۲۰ سیناپس می‌رسد. علت این امر هنوز برای دانشمندان مشخص نیست، ولی حدس می‌زنند این ارتباطات زمینه‌ساز رفتار‌های آموخته شده باشد. بسیاری از فعالیت‌های مغزی ما مانند تصمیم‌گیری، تفکر و ... با قوه شناختی ما انجام می‌شود و ربطی به ژنتیک ما ندارد. به‌خوبی می‌دانیم ارتباطات قوی کمک می‌کند پیام‌ها در مغز انسان با سرعت بیشتری مخابره شود. از دیگر نتایج جالب این پروژه تا به این جای کار، کشف جفت‌نورون‌های مرموزی است که در اعماق قشر مغز هستند و هنوز نقش آن‌ها مشخص نیست.
نقشه برداری از مغز از سال ۱۳۶۰/ ۱۹۸۰ با نقشه‌برداری از ۳۰۲ سلول عصبی کرم الگانس شروع شد و تا امروز مسیری بسیار طولانی را طی کرده است. یک مغز کامل موش هزاربرابر بزرگ‌تر از این است و احتمالا طی یک دهه آینده می‌توان جزئیات آن را به‌طور کامل استخراج کرد. چگونگی اتصال قشر‌های مختلف مغز برای دانشمندان اهمیت زیادی دارد. اما در مورد نقشه‌برداری مغز انسان اگر بخواهیم مقایسه‌ای انجام دهیم، اطلاعات مربوط به مغز انسان برابر است با مقدار محتوای دیجیتالی تولید شده در کل سیاره زمین در یک سال گذشته! اما نکته مهم این است که آیا این کار واقعا مناسب است؟ شاید دانشمندان دریابند مغز هر فرد و ارتباطاتش با تجربیات فرد شکل می‌گیرد، پس نقشه‌برداری کامل از یک مغز، داده مثبت و کمک‌کننده‌ای برای دانشمندان نخواهد داشت. به‌نظر می‌رسد در ابتدا درک نحوه ذخیره اطلاعات باید کامل انجام شود. یا شاید بهتر باشد ابتدا نقشه سلول‌های عصبی افراد مبتلا به بیماری‌های اعصاب و روان را بررسی و کشف کنیم. دانشمندان امیدوارند این داده در ابتدای راه بسیار کمک‌کننده باشد.
هانیه علی زاده / روزنامه جام جم
