چرا دولت طی 8سال گذشته نتوانسته است به تولید پایدار برق برسد؟

آن‌طور که مسؤولان وزارت نیرو می‌گویند کم‌آبی، گرمای هوا و استخراج بیت‌کوین متهمان اصلی بی‌برقی‌های اخیر هستند و هر کسی که استخراج بیت‌ کوین را گزارش دهد تا مبلغ 20میلیون تومان جایزه دریافت می‌کند.

نکته اصلی اینجاست که دولت در طول سال‌های گذشته به جای افزایش ظرفیت تولید برق، مدیریت مصرف را در دستور کار خود قرار داده است.

بررسی آمار مصرف اوج بار در روزهای اخیر از رشد 22 درصدی اوج بار نسبت به سال گذشته خبر می‌دهد. به عبارت دیگر شبکه‌برق کشور نسبت به سال گذشته 10هزار مگاوات بیشتر برق مصرف می‌کند.

سخنگوی صنعت برق در این باره می‌گوید افزایش 4 درجه‌ای دما باعث افزایش مصرف شده‌است. البته از فعالیت ماینرهای غیرمجاز هم نباید غافل شد که بی‌برقی را به مردم تحمیل کردند. این‌که چرا در طول سال‌های گذشته برای حل این مسائل که با حیات اقتصاد و جامعه در ارتباط است فکری نشده گزارشی تهیه کردیم که جزئیات آن را در ادامه می‌خوانید.

بی تدبیری‌های نو

آلمان یکی از کشورهای پیشرو در زمینه استفاده از انرژی‌ های نو است؛ کشوری که آفتاب زیادی ندارد اما از همان میزان حد اکثر بهره‌وری و استفاده را می‌کند.

کشور آلمان بخشی از تامین انرژی مورد نیازش را از طریق پنل‌های خورشیدی تامین می‌کنند اما در کشوری مانند ایران که در دسته گرم و خشک‌ها قرار دارد از این ظرفیت استفاده نمی‌شود.

دولت دوازدهم روزهای پایانی فعالیت خود را طی می‌کند و این روزها گزارش‌هایی از عملکرد بخش‌های مختلف در طول هشت‌سال گذشته توسط برخی رسانه‌های حامی دولت منتشر شده‌است.

به عنوان نمونه گزارشی منتشر شده که در آن گفته شده‌است در هشت‌سال گذشته 20هزار مگاوات به تولید برق کشور افزوده شده‌است.

موضوعی که در این جا باید به آن اشاره کرد این است که به گفته مسؤولان صنعت‌برق کشور میزان سرمایه‌گذاری در صنعت‌ برق در دولت گذشته به همان اندازه دولت یازدهم و دوازدهم بوده‌است اما بررسی آمار تولید برق نشان می‌دهد با همان میزان سرمایه‌گذاری مشترک، دولت نهم و دهم توانسته است تولید برق در کشور را از رقمی نزدیک به 30هزار مگاوات به 60هزار مگاوات برساند و این به معنای افزایش دوبرابری تولید برق در دولت گذشته است.

بررسی برنامه‌های توسعه پنجم و ششم نشان می‌دهد کشور باید براساس برنامه پنجم به تولید 5000 مگاوات برق از محل انرژی‌های تجدیدپذیر برسد که تا آخرین سال اجرای برنامه پنجم توسعه میزان تولید برق از انرژی‌ های تجدیدپذیر چیزی نزدیک به 800 مگاوات بوده است و براساس برنامه ششم توسعه نیز که طبق ماده ۵۰ قانون برنامه ششم توسعه دولت مکلف است سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک را با اولویت سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی (داخلی‌وخارجی) با حداکثر استفاده از ظرفیت داخلی تا پایان اجرای قانون برنامه (سال ۱۴۰۰) به ‌حداقل 5درصد ظرفیت برق کل کشور برساند.

به گفته مسؤولان صنعت برق کشور در حال حاضر کمتر از یک درصد ظرفیت برق کشور تولید برق از انرژی‌ های تجدیدپذیر صورت می‌گیرد که این موضوع نشان می‌دهد از برنامه ششم توسعه عقب مانده است.

سال 1400 آخرین سال اجرای برنامه ششم توسعه است و دیگر فرصتی باقی نمانده تا دولت بتواند به هدف تعیین‌شده خود برسد.

همچنین یکی از مواردی که به کاهش سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی در این بخش منجر شده است قیمت خرید برق تولیدی است که البته در سال‌های اخیر مخصوصا در سال 99 دولت سعی کرده است این موضوع را جبران کند و با اصلاح تعرفه خرید برق از تولیدکنندگان سعی کرده تا برای تولیدکنندگان جذابیت ایجاد کند اما ظاهرا موفق نبوده است.

با توجه به برنامه‌ریزی‌ها تا پایان برنامه ششم 5درصد ظرفیت برق نصب‌شده کشور باید از محل تجدیدپذیرها تامین می‌شد.

به این ترتیب که تا انتهای برنامه ششم ظرفیت تولید برق باید به 100هزار مگاوات می‌رسید که 5درصد آن معادل 5000 مگاوات است.

یعنی در هر سال از برنامه باید 1000 مگاوات برق به کمک تجدیدپذیرها تامین می‌شد. اکنون که سال آخر برنامه ششم هستیم به 85هزار مگاوات برق نصب‌شده دست پیدا کردیم که 5درصد آن برابر با 3400 مگاوات می‌شود، در صورتی که میزان برق نصب‌شده در این حوزه 850مگاوات است.

800هزار ماینر غیرمجاز، مردم را بی‌برق کرد

مصطفی رجبی‌ مشهدی، سخنگوی صنعت برق درباره قطعی برق توضیح داد: بیت‌ کوین حدود 2000 مگاوات برق مصرف می‌کند و حدود 800هزار ماینر غیرمجاز در کشور وجود دارد که مشکل اصلی قطعی برق به این بخش مربوط می‌شود.

وی با اشاره به این‌که از اول خردادماه مراکز مجاز استخراج رمزارز را قطع کردیم افزود: این اقدام برای این‌که تامین پایدار برق برای بقیه مشترکان فراهم باشد انجام شد. هرکسی که به‌صورت غیرقانونی از رمزارز استفاده کنند در صورت شناسایی برقش قطع خواهد شد و تا استعلام از مراکز مجوزدهنده وصل نخواهد شد.

سخنگوی صنعت برق با تاکید بر این‌که کسانی که به ما کمک کنند تا ماینرهای غیرمجاز را شناسایی کنیم تا 20میلیون تومان پاداش دریافت می‌کنند، گفت: سال سختی را برای تامین برق مشترکان داریم و رشد مصرف بیش از 20درصدی احتمال قطعی برق را افزایش داده است. از سوی دیگر به دلیل کم‌آبی، تولید برق از طریق نیروگاه برق‌آبی 57درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است و به کاهش تولید ظرفیت تولید 3500مگاواتی منجر می‌شود. علی‌رغم این‌که 2500 مگاوات برنامه تولید برق برای برق مشترکان جدید که وارد مدار شدند صورت گرفته اما ناترازی در این زمینه باعث شده شبکه نتواند تحمل کند. همچنین طرح‌های مدیریت مصرف برق را با جدیت دنبال می‌کنیم تا ناترازی تولید و مصرف برق به حداقل برسد.

وی درباره احتمال خاموشی در تابستان توضیح داد: در همه کشورها در ساعات اوج بار بحرانی اقداماتی برای کاهش مصرف انجام می‌دهند. این بخش از مشترکان پایش‌پذیر و مدیریت‌پذیر هستند و برای طرح‌های تشویقی وزارت نیرو اقداماتی شده تا تابستان امسال را بهتر پشت سر بگذاریم.

رجبی‌ مشهدی درباره تولید برق طی هشت سال گذشته توضیح داد: در هشت سال اخیر نسبت به احداث 20هزار مگاوات نیروگاه اقدام شده اما نتوانسته پاسخگوی نیاز مصرف باشد و باید به دنبال طرح‌های مدیریت مصرف باشیم.

سخنگوی صنعت برق با بیان عامل دیگر خاموشی‌ها گفت: کمبود بارش‌ها سبب شده تا چاه‌های کشاورزی بسیار زودتر از مدت مشابه سال گذشته با حداکثر توان به برداشت آب اقدام کنند و میزان مصرف برق بیشتری داشته باشند. با توجه به گرم‌تر بودن هوا نسبت به سال گذشته، پیک مصرف برق اتفاق افتاد. در ابتدای خردادماه سال گذشته در اواسط تیرماه اتفاق افتاده است. در شرایط کنونی 14.5 درصد از ظرفیت شبکه برق نصب‌شده کشور مرتبط با نیروگاه‌های برق‌آبی مستقر در سدهای کشور است. کاهش بارندگی‌ها سبب شده تا مدیریت منابع آب با دقت بیشتر پیگیری و خروجی سدهای کشور بسته شود. بسته شدن خروجی سد، زمینه توقف تولید برق نیروگاه‌های برق‌آبی را ایجاد می‌کند. این در حالی‌ است که سال گذشته نیروگاه‌های برق‌آبی 9درصد بیشتر از تعهد خود برق تولید کرده‌اند اما در سال‌جاری شاهد کمبود 3000مگاواتی برق ناشی از تولید نیروگاه‌های برق‌آبی هستیم.

وی افزود: از این پس علاوه‌بر طرح‌های مدیریت مصرف برق و مشوق‌های اعلام‌شده برای کاهش مصرف، سقف معینی برای هر استان در نظر گرفته‌ایم اما امیدواریم در روز‌های آینده با همکاری مشترکان پرمصرف و صرفه‌جویی مردم در مصرف برق و همچنین تدابیری که در حال اجراست میزان محدودیت‌ها به حداقل برسد.

سخنگوی صنعت برق در پاسخ به این سوال که چرا جدول زمان‌بندی مشخص قطع شدن برق برای مناطق مختلف از طریق رسانه‌ها به اطلاع مردم نمی‌رسد تا دست‌کم بتوانند نسبت به آن برنامه‌ریزی کنند گفت: اطلاع‌رسانی زمان و مدت خاموشی‌ها وظیفه شرکت‌های توزیع برق مناطق است که از طریق تارنمای این شرکت‌ها اعلام می‌شود اما بهترین و ساده‌ترین روش کسب اطلاع از وضعیت برق و سایر خدمات غیرحضوری، استفاده از سامانه یا اپلیکیشن برق من است.

آن‌طور که مسئولان صنعت برق به خبرنگار ما گفته حدود دو هزار مگاوات برق برای بیت کوین صرف می‌شود که با این میزان تولید برق حدود 500 هزار واحد مسکونی در سال 1400 تامین خواهد شد. به بیان بهتر عده اندکی از افراد که مشغول استخراج بیت کوین هستند بی برقی را به حداقل 500 هزار واحد مسکونی تحمیل می‌کنند.

10 عامل مهمی که در صنعت برق، جدی گرفته نشد

سال 92 دولت صنعت برق را با ظرفیت حدود 68هزار مگاوات تحویل گرفت و اکنون پس از هشت سال به حدود 85هزار مگاوات رسیده‌است.

رقمی که طبق نظریه کارشناسان حداقل 5000مگاوات کسری دارد که اگر این میزان برق تولید می‌شد در کنار مدیریت مصرف می‌توانست از خاموشی‌ها جلوگیری کند اما کوتاهی در این بخش باعث بی‌برقی‌ خانه‌ها شده‌است.

1 ) شفاف نبودن قرارداد وزارت نیرو و بخش‌خصوصی برای تولید انرژی‌های نو

2 ) عدم پرداخت مبالغ ریالی یا تاخیر در پرداخت آن به نیروگاه‌های تجدیدپذیر که منجر به از دست‌رفتن جذابیت تولید برق می‌شود

3 ) وجود مقررات دست و پا گیر داخلی و خارجی برای تامین تجهیزات مورد نیاز

4‌ ) پایین بودن نرخ خرید تضمینی برق از نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کنار بالا بودن هزینه نگهداری آنها

5 ) پایین بودن نرخ برق برای همه مشترکان خصوصا پرمصرف‌ها و از دست رفتن جذابیت برای سرمایه‌گذاری به منظور تولید برق بیشتر

6‌ ) نبود مشوق برای خانه ویلاهای خارج شهر به منظور استفاده از پنل‌های خورشیدی

7 ) عدم تامین برق مورد نیاز آزادراه‌ها، بزرگراه‌ها و بوستان‌ها و معابر عمومی از طریق انرژی‌های نو

8 ) تامین برق مورد نیاز ماینرها برای استخراج بیت‌کوین از طریق انرژی‌های نو

9 ) نبود نظارت کافی برای مقابله با فعالیت ماینرهای غیرمجاز

10 ) عدم پیش‌بینی کمبود برق به رغم بحران برقی در زمستان سال 99

جای خالی انرژی هسته‌ای

سال‌هاست ایران با کشورهای غربی برای موضوعات هسته‌ای مشغول مذاکره هستند و کشورهای تحریم کننده ایران علاقه‌ای به دانش هسته‌ای ایران ندارند.

کارشناسان معتقدند یکی از بحث‌ و جدل‌های بزرگ در جهان، تامین انرژی در 50سال آینده است. انرژی‌ هسته‌ای به انرژی غالب جهان تبدیل خواهدشد و از آنجا که کشورهای غربی تامین‌کننده اصلی محسوب می‌شوند کشورهای دیگر باید برای تامین انرژی پایدار به آنها مراجعه کنند.

به بیان بهتر غربی‌ها به دنبال حذف خاورمیانه از تامین انرژی جهان هستند تا بتوانند گستره سلطه خود را بیشتر کنند اما ایران از این توانایی برخوردار است در حالی که غربی‌ها تمایلی به انرژی هسته‌ای ایران ندارند و محدودیت‌های زیادی را در نظر می‌گیرند.

از سوی دیگر باید به مدیریت انرژی هسته‌ای در داخل نیز توجه داشت. در حالی که وزارت نیرو در مذاکرات روزانه خود در سال‌های پایانی دولت یازدهم و شروع دولت دوازدهم به دنبال جذب سرمایه‌گذار خارجی در برق حرارتی بود، برق‌هسته‌ای با کم توجهی مواجه شد.

از مهم‌ترین منابع استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی، ساخت رآکتورهای هسته‌ای جهت تولید برق است. در ایران نیز تنها نیروگاه هسته‌ای ایران، نیروگاه اتمی بوشهر است که حدود یک دهه پیش به بهره‌برداری رسید.

در حال حاضر از مجموع حدود 85هزار مگاوات ظرفیت اسمی نصب شده تولید برق کشور، 1000 مگاوات ظرفیت تولید در نیروگاه هسته‌ای است و در حالی که ظرفیت عملی تولید برق در تمامی انواع نیروگاه‌ها از جمله نیروگاه‌های حرارتی، برق‌آبی، تجدیدپذیر و... هر کدام به دلیلی کمتر از ظرفیت اسمی است، تنها در نیروگاه هسته‌ای ظرفیت عملی تولید برق برابر با ظرفیت اسمی است و به عبارتی، برق هسته‌ای یک برق پایدار برای تأمین نیاز شبکه‌برق است.

با آن‌که در ایران حدود یک درصد ظرفیت اسمی تولید برق کشور در بخش هسته‌ای است، در کشورهای مختلف جهان به میزان بسیار قابل توجهی از ظرفیت انرژی هسته‌ای برای تولید برق استفاده می‌کنند.

طبق گزارش‌های رسمی در سال 2014، فرانسه با داشتن سهم حدودا 75درصدی برق هسته‌ای از کل تولید برق خود در صدر کشورهای تولیدکننده برق هسته‌ای جهان قرار دارد. پس از آن به ترتیب بلژیک (52 درصد )، مجارستان(44 درصد )، سوئیس و سوئد (38 درصد) هستند.

آمریکا نیز حدود 20درصد تولید برق خود را به برق هسته‌ای اختصاص داده‌است. همچنین اتحادیه بهره‌برداران هسته‌ای در گزارشی در سال 2014 اعلام کرد: باوجود سابقه کوتاه استفاده از انرژی اتمی از 1940 تاکنون، تعداد قابل‌توجهی از کشورهای جهان به این فناوری دست‌یافته و از مزایای آن بهره‌مند شده‌اند. به گونه‌ای که اکنون 11.5درصد برق جهان در رآکتورهای اتمی 31کشور تولید می‌شود.

محمدحسین علی‌ اکبری - اقتصاد / روزنامه جام جم