لانگ‌ مارچ در مسیر سقوط

ماجرا از این ‌قرار است که وقتی پنجشنبه9 اردیبهشت، موشک لانگ‌مارچ 5بی چین توانست قطعه مهم تیان‌هه برای تکمیل ایستگاه فضایی اختصاصی چین را در فضا با موفقیت به مدار زمین ببرد به دلایل فنی، کمی تا ارتفاع مداری بیشتر از آنچه برایش محاسبه و تعیین‌شده بود، صعود کرد و درنتیجه حالا از کنترل خارج‌شده و در موقعیت امن، بدون سکنه و از پیش تعیین‌شده برای این پرتابگر سقوط نخواهد کرد.

این غول 21تنی که حدود 30متر طول دارد با سرعتی نزدیک به 27هزار کیلومتر بر ساعت در مدار کم‌ارتفاع و به‌صورت چرخشی و پایین‌رونده در حال نزدیک‌شدن به لایه‌های پایین‌تر جو زمین است و تقریبا هر 90دقیقه یک‌بار به دور کره زمین می‌چرخد.

این در حالی است که در 30سال گذشته هیچ زباله فضایی با جرم بیش از ۱۰تن در مدار زمین نبوده است تا به شکل چنین کنترل‌نشده وارد جو زمین شود.

اکنون نگرانی اصلی این است که با برخورد این موشک عظیم سرگردان به جو زمین طی روزهای آینده، قرار است بارانی از بقایای فولادی این فضاپیما بر سر ساکنان احتمالی کدام ناحیه از زمین آوار شود؟!

در شرایطی که هر یک از ما با شنیدن این خبر می‌پرسیم چقدر احتمال دارد بقایای پرتابگر فضایی چینی بر سر ما ببارد، کارشناسان فضایی می‌گویند سپر محافظتی زمین که همان جو است تا حد زیادی ما را از برخورد این غول بزرگ با زمین حفظ خواهد کرد. خبر خوب این است که اصولا بخش عمده زباله‌های فضایی در برخورد با جو زمین می‌سوزند و از بین می‌روند.

بااین‌حال بخشی که از مواد مقاوم در برابر حرارت ساخته و عمدتا تشکیل‌شده از قطعات فولادی و مخازن تیتانیومی است، احتمالا پس از برخورد با جو زمین تکه‌تکه خواهد شد و در ناحیه‌ای به وسعت بیش از 150کیلومترمربع سقوط خواهد کرد.

در صورتی که این قطعات به خانه‌ها و مراکز پرجمعیت برخورد کند احتمال بروز فجایع بزرگی وجود دارد.

چه مناطقی بیشتر در خطرند؟

محاسبات فعلی کارشناسان فضایی تا لحظه تنظیم این نوشتار نشان می‌دهد مدار چرخش بقایای موشک لانگ‌مارچ 5بی در نیمکره شمالی از فراز شهرهای نیویورک، مادرید و پکن و در نیمکره جنوبی از پایین کشور شیلی و شهر ولینگتون در نیوزیلند عبور می‌کند.

هسته مرکزی این فضاپیما تا چهارشنبه گذشته تقریبا هر ۹۰دقیقه زمین را با سرعت ۲۷هزارو۶۰۰کیلومتر بر ساعت دور می‌زده و کمتر از 190کیلومتر از سطح زمین ارتفاع دارد. خبر خوب دیگر این‌که بیشتر از 70درصد مساحت زمین را اقیانوس‌ها و دریاها پوشانده‌اند و ازاین‌رو بیشتر کارشناسان امیدوارند خوش‌اقبال باشیم و این قطعات بر سر ساکنان شهر و روستای خاصی نریزد.

بااین‌حال خبر بد این است که رصدهای منجمان آماتوری که قطعات زباله‌های فضایی را با تلسکوپ ردیابی می‌کنند، نشان می‌دهد بقایای لانگ‌مارچ 5بی لرزان است و همین امر محاسبات مداری و پیش‌بینی محل سقوط آن را فعلا پیچیده و تا حدودی ناممکن کرده است،جدا از این‌که اصولا اطلاعات زیادی درباره این پرتابگر فضایی چینی در اختیار نیست تا کار محاسبه مربوط به ویژگی‌های مدار آن را آسان‌تر کند.با توجه به‌سرعت بالای این جرم فضایی، بروز هرگونه تغییر کوچکی در زاویه گردش‌شان به دور زمین می‌تواند محل سقوط آن را صدها و بلکه هزاران کیلومتر تغییر دهد. محاسبات فعلی حاکی از این است که برخورد بقایای این موشک با زمین به‌زودی و حدود روز دوشنبه 20اردیبهشت1400 و درنهایت با اختلاف یک یا دو روز رخ بدهد.

پارسال ساحل‌ عاج آسیب‌ دید

این اولین بار نیست که شاهد پرتاب کنترل‌نشده این پرتابگر فضایی چینی بوده‌ایم. در بهار سال گذشته نیز پس از اولین ارسال این پرتابگر و رسیدنش به مدار زمین، شش روز بعد در بازگشتی کنترل نشده، از فراز اقیانوس اطلس وارد جو شد.

کارشناسان آمریکایی آن زمان گفته بودند اگر این اتفاق ۱۵تا ۳۰دقیقه رخ می‌داد، بقایای این موشک ممکن بود به خاک ایالات‌متحده اصابت کند و در این صورت چنین اتفاقی مسلما پیامدهای انسانی، سیاسی و نظامی خاصی می‌توانست داشته باشد. اما بدنه تکه‌تکه آن موشک به شکل بارشی از قطعات فلزی بزرگ به زمین‌ها و ساختمان‌های اطراف ساحل‌عاج آسیب رساند. هرچند خوشبختانه در این حادثه به کسی آسیب نرسید.

خبر بد دیگر این‌که چین تصمیم گرفته ایستگاه فضایی اختصاصی خودش را به‌نام تیان‌هه به معنای هماهنگی آسمان‌ها (Harmony of the Heavens) تا سال ۲۰۲۲ تکمیل کند.

این ایستگاه شش قطعه بزرگ خواهد داشت و دارای یک محل اتصال به ماهواره‌های چینی مانند تلسکوپ فضایی چین خواهد بود.

به‌این‌ترتیب پرتابگرهای بیشتری را برای انتقال اجزای این ایستگاه با پرتابگر لانگ‌مارچ 5بی که در حال حاضر بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین پرتابگر فضایی این کشور است راهی فضا خواهد کرد.

اگر قرار باشد هر بار پس از پرتاب منتظر خبر سقوط کنترل‌نشده این پرتابگرها به زمین باشیم، مسلما چنین شرایطی، وضعی قابل‌تحمل برای جامعه جهانی نخواهد بود و مشخص نیست در صورت بروز فاجعه‌ای مرگبار،پاسخ چین به مردم و کشورهای خسارت‌دیده چیست.

چرا پرتابگرهای فضایی سقوط می‌کنند؟

پرتابگرهای فضایی به‌صورت سنتی یک‌بارمصرف هستند، محموله خود را به مدار می‌برند و پس از رساندن فضاپیما به‌سرعت موردنظر و از پیش تعیین‌شده برای غلبه بر جاذبه زمین، اجزای مرحله اول و دوم آنها در فرآیندی کنترل‌شده و از قبل محاسبه‌شده به جو زمین برمی‌گردد و در ناحیه‌ای امن و خالی از سکنه در خشکی یا اقیانوس سقوط می‌کند.

مثلا در پرتاب اخیر ماهواره‌هایی که در کشورمان ساخته شد و از پایگاه فضایی امام‌خمینی (ره) در کویر سمنان پرتاب ماهواره‌بر انجام شد، اجزای پرتابگرها پس از پرتاب در مناطق بی‌سکنه بیابان لوت یا در اقیانوس هند سقوط کرد و آسیبی به‌جایی یا کسی وارد نشد.

این فرآیند در سال‌های اخیر با بلندپروازی‌هایی که ایلان ماسک و مهندسانش در شرکت فضایی اسپیس‌ایکس داشته‌اند در حال تحول است و حالا ما شاهد پرتاب فضاپیماهایی هستیم که موشک‌های پرتابگر آن در فرآیندی بسیار پیچیده و در مرزهای دانش مهندسی می‌تواند به‌صورت عمودی در مکان‌های فرود از قبل تعیین‌شده با دقتی خیره‌کننده فرود بیاید و پس از بازسازی و تعمیرات تخصصی دوباره آماده پرتاب شود.

همین فناوری است که باعث شده اکنون نام اسپیس‌ ایکس در حوزه فضایی بر سر زبان‌ها بیفتد، از رقبای تجاری مطرحی همچون بلو اوریجین، لاکهید مارتین و ... پیشی بگیرد و پروژه اعزام فضانوردان ناسا را به ایستگاه فضایی بین‌المللی از آن خود کند.

بااین‌حال تا تثبیت این فناوری و رواج پرتابگرهای چند بار مصرف به‌عنوان شیوه‌ای برای پرتاب محموله‌های فضایی در دیگر سازمان‌های فضایی دولتی و خصوصی جهان به نظر می‌رسد سال‌ها فاصله‌داریم.

ازاین‌رو باید گفت پرتاب اخیر موشک چینی لانگ‌ مارچ 5 بی نیز به شیوه مرسوم در دیگر پرتاب‌های فضایی اتفاق افتاده اما بروز اشکال در محاسبات و هدایت پرتاب منجر به بروز این اتفاق و سقوط کنترل‌نشده و خطرناک این فضاپیما شده است.

کاظم کوکرم - دبیر گروه دانش / روزنامه جام جم