جای خالی ایران در بازار شام

چند سال پیش زمانی که ترکیه هواپیمای جنگنده روسی را مورد هدف قرارداد، روس‌ها ترکیه را تحریم کردند و این فرصت برای ایران پیش آمد تا کالاهایی را که ترک‌ها برای روس‌ها تأمین می‌کردند، صادر کند اما کوتاهی و بی‌توجهی به این موضوع باعث شد تا بازار روسیه از دست برود.

از سوی دیگر ایران چند سال از حرم اهل‌بیت در سوریه دفاع کرد و مقامات سوری از حضور ایرانی‌ها در اقتصاد سوریه استقبال کردند و بازهم در این زمینه اقدامات لازم فراهم نشد و بازار سوریه از دسترس ایران دور شد.

جالب این است کشورهایی که اکنون اولین صادرکننده به سوریه هستند در محور مقاومت نقشی نداشتند و در زمان حمله داعش انتقادهایی نسبت به موضعگیری آنها مطرح می‌شد؛ درحالی‌که صادرات هفت‌ماهه ایران به سوریه، فقط ۷۳میلیون دلار بوده است، صادرات ترکیه فقط در سپتامبر سال جاری بیش از ۱۰۰میلیون دلار عنوان‌شده است. علاوه بر ترکیه، امارات نیز که با آغاز بحران با حمایت‌های مالی و لجستیکی از تروریست‌ها و تعطیلی سفارت خود در جبهه تقابل با سوریه قرار گرفت، صادرات بالایی به سوریه دارد.

همچنین در سال جاری نیز فقط صادرات یک ماه ترکیه بیشتر از صادرات هفت‌ماهه ایران بوده است. تعلل ایران در ورود به بازار سوریه، علاوه بر این‌که سبب از دست رفتن بازار این کشور شده، موجب از بین رفتن فرصت بزرگ وارد شدن ایران به بازار کشوهای عضو اتحادیه عرب و کشورهای اروپایی حاشیه مدیترانه هم خواهد شد.

کارشناسان معتقدند نگاه ایران به سوریه نباید صرفا به‌عنوان یک بازار هدف صادراتی باشد بلکه همانند روسیه که در حال تبدیل سوریه به پایگاه صادرات خود به منطقه غرب آسیاست، ایران نیز می‌تواند از سوریه برای صادرات به کشورهای عضو اتحادیه عرب استفاده کند. آنچه در ادامه می‌خوانید وعده‌ها و اقداماتی است که قرار بود به آن جامه‌عمل پوشانده شود اما کوتاهی مسؤولان باعث شد بازار چند میلیاردی سوریه از ایران فاصله بگیرد.

بهمن ۱۳۹۷ اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری به سوریه سفر کرد تا شرایط برای حضور بخش خصوصی ایران در این کشور هموار شود.

جهانگیری در این سفر با بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه و مقامات دیگر سوری دیدار و درباره راهکارهای توسعه تعاملات دوجانبه و شتاب بخشیدن به روند همکاری‌های تهران و دمشق در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی صحبت کرد.

همچنین موافقت‌نامه‌ها و تفاهم‌نامه‌های اقتصادی به امضا رسید تا ایران بتواند در اقتصاد این کشور سهم داشته باشد. در همان زمان تعدادی از اعضای اتاق بازرگانی همراه معاون اول رئیس‌جمهوری به این کشور سفر کردند تا شرایط را برای تجارت هموار کنند.

با این‌که اعضای اتاق بازرگانی، تجارت با سوریه را یکی از مزیت‌های اقتصادی ایران تلقی می‌کردند اما آمار ارقام تجارت با این کشور نشان می‌دهد ایران سهم کمی از اقتصاد سوری‌ها دارد.

یکی از مشکلاتی که در آن زمان به‌عنوان مانع برای تجارت بیان می‌شد نبود بانک مشترک برای نقل‌وانتقال پول بود که قرار شد یک بانک مشترک تأسیس شود.

نمودار میزان تجارت ایران و سوریه از سال 88 تاکنون (مبالغ به میلیون دلار است)

در این سفر که رئیس‌کل بانک مرکزی هم حضور داشت، سازوکار تشکیل بانک ایران و سوریه مورد بررسی قرار گرفت و تفاهم‌نامه آن امضا شد. یکی دیگر از مشکلات تجارت ایران با سوری‌ها، حمل‌ونقل دریایی بود که برای تجار، گران تمام می‌شد و قرار بود ترانزیت زمینی راه‌اندازی شود که پس از دو سال هنوز خبری از این موضوع نیست.

از مرکز تجارت ایرانیان چه خبر؟

اتاق بازرگانی ایران، ساختمانی در دمشق به نام مرکز تجارت ایرانیان خریداری کرد و قرار بود توسط رئیس‌جمهوری دوسال پیش افتتاح شود. اما ظاهرا شیوع ویروس کرونا و ناامنی منطقه‌ای مانع سفر رئیس‌جمهوری ایران به این کشور شد.

ایران در زمینه نیروگاهی و عمرانی می‌توانست حضور جدی داشته باشد زیرا در همه بخش‌های عمرانی از جمله ساختمان‌سازی، پل‌سازی و جاده‌سازی، فناوری‌هایی نوین در اختیار دارد که با باز شدن مرز زمینی حضور این بخش‌ها در این کشور بیشتر خواهد شد.

کیوان کاشفی، رئیس کمیته مشترک ایران و سوریه قبلا به جام‌جم گفته بود می‌خواهیم تجارت ایران با سوریه افزایش یابد، از این رو به دنبال این هستیم که افراد باتجربه و قابل در راس امور قرار بگیرند.

سوریه و عراق هشت سال با داعش در جنگ بودند و نقش ایران در محور مقاومت و همچنین نابودی این گروهک تروریستی بر کسی پوشیده نیست.

زمانی که در ۳۰ شهریور سال ۹۶ سردار قاسم سلیمانی وعده نابودی داعش را طی کمتر از سه ماه دیگر داد شاید کسی باور نمی‌کرد آبان ماه همان سال نامه سردار به رهبر معظم انقلاب در مورد پایان سیطره خبیث داعش برسد اما این اتفاق افتاد.

ایران به دلیل نفوذ و همکاری نزدیکی که با دولت سوریه داشت این کشور پذیرای ایران برای بازسازی کشورش بود اما کوتاهی ایران باعث شد تا کشورهایی که در محور مقاومت نقش نداشتند اکنون سهم بالایی در اقتصاد سوریه داشته باشند.

اکنون ترکیه در صدر کشورهای صادرکننده به این کشور است و پس از آن چین، امارات و روسیه در رتبه‌های بعدی قرار دارند در حالی که انتظار می‌رفت ایران در صدر کشورهای صادر کننده به این کشور باشد.

زیرساخت عمرانی سوریه با حضور داعش تقریبا نابود شد و ایران به دلیل این‌که در زمینه فنی مهندسی توان بالایی دارد، می‌توانست نقش موثری در بازسازی این کشور داشته باشد اما کوتاهی مقامات ایرانی باعث شد تا فرصت از دست برود.

صادرات ایران به سوریه در سال ۸۹ حدود ۵۰۰ میلیون دلار بود اما با شروع بحران جنگ در این کشور علی رغم افزایش نیاز به واردات، صادرات ایران به کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار رسید. زمانی که جنگ در سوریه به پایان رسید این کشور تصمیم گرفت بازسازی را در مناطق مختلف آغاز کند و تفاهم‌نامه و موافقت‌ نامه‌ های زیادی با ایران به امضا رساند تا کشورمان بتواند سهمی از اقتصاد این کشور را در اختیار داشته باشد.

از سوی دیگر تحریم سوریه توسط کشورهای غربی شرایط را برای حضور ایران در این کشور فراهم کرد اما متاسفانه آمار و ارقام حاکی از آن است که ایران مانند گذشته از این فرصت اقتصادی خود استفاده نکرد.

آمار هفت ماهه (فروردین تا مهر) سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد صادرات ایران به سوریه ۷۳ میلیون دلار و واردات از این کشور ۱۰ میلیون دلار بوده است.

قطعات خودرو، دارو، میله‌های آهنی و فولاد، لوله و پروفیل، قطعات توربین‌های گازی، شیرخشک اطفال، پسته، شیرآلات بهداشتی، کربنات دی‌سدیم و مخمرها محصولاتی است که در سبد صادراتی ایران قرارگرفته و فسفات، روغن زیتون، نباتات، مغز میوه و پارچه از این کشور وارد شده است.

محمدحسین علی اکبری - اقتصاد / روزنامه جام جم