عشق آسان شد!

در حرف‌های محمدمهدی تندگویان، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان که به‌تازگی عنوان‌شده  می‌توان به اعداد و ارقام دیگری هم‌دست یافت. مهم‌ترینش همان افزایش ۰/۳درصدی ازدواج و کاهش ۰/۱درصدی طلاق در بازه زمانی فروردین تا آذر امسال است. آمار ازدواج در این بازه زمانی سال گذشته۴۰۲ هزار و ۵۶۳ مورد بوده که افزایش  ۰/۳درصدی آن حکایت از افزایش ۱۲۰۸واقعه ازدواج دارد. سال گذشته در این مدت ۱۲۶هزار و ۳۵۷ طلاق در کشور ثبت شد که ۰/۱ آن می‌شود ۱۲۶ ،بنابراین امسال از فروردین تا پایان آذر نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۲۶واقعه طلاق کمتر ثبت‌شده‌است.
تندگویان در رابطه با پرداخت وام ازدواج هم گفته چیزی به‌نام صف انتظار وجود ندارد. گواه این ادعا هم این است که به گفته او از ۶۳۵ هزار متقاضی وام ازدواج تعداد ۵۹۱هزار نفر وام خود را دریافت کرده‌اند به این مفهوم که حالا ۹۳درصد متقاضیان، وام گرفته‌اند. هرچند ۷درصد باقیمانده را جمعیتی حدود ۴۴هزار نفر تشکیل می‌دهند و نکته آماری آخر در گفته‌های تندگویان مربوط به رقم وام ازدواج است که برخلاف رویه چند سال گذشته در سال آینده افزایشی نخواهد داشت و با توجه به لایحه بودجه دولت رقم تخصیصی وام ازدواج همان ۵۰ میلیون تومان خواهد ماند.
اما افزایش نسبی آمار ازدواج را باید پای کدام سیاست مسؤولان نوشت؟ آن‌هم درحالی‌که خود معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان می‌گوید: «تصور ما این بود که شیوع ویروس کرونا، آمار ازدواج را تحت تأثیر قرار خواهد داد و منجر به کاهش آن خواهد شد.» دلیل این افزایش نسبی در ابتدا به‌صورت کلی «سیاستگذاری‌ها و نتیجه‌بخش بودن همکاری‌های دستگاه‌ها» عنوان‌شده اما به‌صورت جزئی‌تر در جایی دیگر محمدمهدی تندگویان دلایل دیگری هم برای این امر ذکر کرده‌است. به باور او نقش مراکز مشاوره، استفاده بهینه از فضای مجازی، فعالیت خیرین ازدواج و پویش‌هایی که با این عنوان به راه افتاده هم باعث افزایش ازدواج و کاهش طلاق بوده‌است.

با فراگیری کرونا در سراسر جهان، بشر شاهد اتفاقات عجیب و غریب بسیاری بوده‌است، در بسیاری از موارد تاثیر این فراگیری چنان بوده که برای تعریف بنیان‌های اجتماعی هم نیاز به یک بازتعریف حس می‌شده‌است. اما کرونا چه تغییری در روند ازدواج به‌ویژه در جامعه ایرانی داشته؟ ویروسی که به کسادی کسب و کار و سخت‌تر شدن معیشت مردمان انجامیده چطور باعث رونق تازه ازدواج جوانان شده‌است؟ اولین پاسخ به این پرسش این است که فرهنگ ازدواج با توجه به فراگیری کرونا تغییر کرده‌است و به واسطه ایجاد محدودیت‌های ناگزیر بسیار در انجام و برگزاری مراسم‌ها حالا ازدواج آسان جای آن تشریفات و تجملات را گرفته و همین نکته باعث شده ازدواج سهل‌تر از گذشته شود. البته که از اهمیت رسانه‌ها در تلقین این فرهنگ به بدنه جامعه نباید گذشت اما این‌که این اتفاق مبارک را پای «سیاست‌گذاری‌ها و همکاری دستگاه‌ها» هم بدانیم کمی اغراق‌آمیز است. چرا که آنچه از شواهد برمی‌آید روند این اتفاق سال‌هاست که محدود شده به افزایش رقم وام ازدواج و بس. نه قانون تسهیل ازدواج اجرایی شده و نه مشوق تازه‌ای برای جوانان شکل گرفته تا بخواهیم این افزایش سه دهم درصدی را آسیب‌شناسی کنیم و آن را پای اجرای سیاستی خاص بنویسیم.

آمار و داده‌ها همیشه سنجه مناسبی برای آسیب‌شناسی یک موضوع بوده‌است، اما مهم‌تر از آن شاید شنیدن دلایل این امر از زبان آنهایی است که به صورت ملموس با جوانان در آستانه ازدواج هم‌صحبت می‌شوند. روان‌شناسان و مشاوران ازدواج درباره این موضوع چه نظری دارند؟ به باور آنها آیا حذف تشریفات در افزایش ازدواج موثر بوده یا دلایل مهم دیگری در رونق این ازدواج‌ها تاثیر داشته‌است؟
 اصغر کیهان‌نیا، مشاور خانواده معتقد است در کنار همه آسیب‌های اقتصادی و جسمی این ویروس باید به برخی از موهبت‌های این فراگیری هم اشاره شود. به باور او هر چند حذف تشریفات و تجملات در برگزاری مراسم ازدواج توانسته به میزان قابل توجهی به سهل‌تر شدن روند ازدواج منجر شود اما این تنها موهبت پاندمی اخیر در این حوزه نبوده‌است. او به جام‌جم می‌گوید: « یکی از مهم‌ترین فرایندهای این فراگیری حذف بسیاری از معاشرت‌های بیجا و بیهوده خانوادگی بوده‌است، معاشرت‌هایی که به شکل آشکاری باعث رواج چشم و هم‌چشمی و در نهایت منجر به دخالت‌های بیجا در زندگی یکدیگر می‌شده‌است». این مشاور ازدواج همین تفاوت را به نوعی نقطه آغاز آسان گرفتن مراسم ازدواج جوانان می‌داند. او با توجه به تحلیل مشکلات مراجعان خود چنین استدلال می‌کند که برگزاری مراسم‌های پیش از ازدواج به دلیل فراگیری کرونا تا ۹۰درصد کاهش داشته‌است. او می‌گوید: «یکی از متداول‌ترین مشکلات زوج‌ها پیش از ازدواج به چگونگی انجام مراسم، هزینه‌های تالار و فیلمبرداری و نوع شام و لباس و البته تعداد مهمان‌ها اختصاص داشته‌است که حالا به لطف این شیوع ویروس همگی آنها حل شده‌است.» ایجاد محدودیت‌های کرونایی و اجبار به خانه‌نشینی البته که پیامدهای دیگری هم به همراه داشته‌است، فارغ از تعارضات معمول پیش آمده در این دوران کیهان‌نیا به مطرح شدن دو نیاز جوانان در این دوره اشاره دارد. او به جام‌جم می‌گوید: «اعمال محدودیت‌های این‌چنینی و حذف بسیاری از مسافرت‌ها و معاشرت و اجبار به خانه‌نشینی باعث شد دو نیاز جوانان بیشتر به چشم بیاید،یکی نیازهای عاطفی که آنها را به باور داشتن یار و همدم و مونس رساند و دیگری نیازهای جنسی.» به اعتقاد این مشاور همین دو نکته هم باعث شد جوانان رغبت بیشتری به ازدواج پیدا کنند.

 

محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره نیز در این باره به ما می‌گوید: « به نظر می‌رسد یکی از دلایل بالارفتن آمار ازدواج در این روزهای کرونایی این است که کرونا باعث شده خانواده‌ها وقت بیشتری را با هم بگذرانند؛ اتفاقی که باعث شده والدین توجه بیشتری نسبت به فرزندان‌شان داشته باشند، از نیازهای جوانان خود باخبر شوند و حواس‌شان به سرنوشت فرزندان‌شان بیشتر شود.» در واقع ماجرا این است که در جوامع سنتی، سن ازدواج بالا نبود و بازه سنی ۱۸ تا ۲۵ سال، بیشترین ازدواج‌ها رخ می‌داد: «فکر می‌کنید چرا؟ چون خانواده نظارت بیشتری بر فرزندان داشت و ایجاد انگیزه برای تشکیل خانواده، حرف اول را در جوامع گذشته می‌زد.» اتفاقی که امروز از دستاوردهای کرونا محسوب می‌شود و توانسته تا حدودی ارتباط بین خانواده‌ها را بیشتر از گذشته کند و تشریک مساعی بیشتری داشته باشند و قطعا آینده بهتری در انتظار فرزندان خواهد بود. »
اما حذف تشریفات و مراسم و کاهش فشار اقتصادی هم یکی دیگر از طبعات کرونا در این روزها است که طبیعتا علت مهمی در افزایش آمار ازدواج محسوب می‌شود؛ موضوعی که دکتر حاتمی هم به تاثیر آن اشاره می‌کند و می‌گوید:« قطعا در طبقه متوسط جامعه، تشریفات سخت ازدواج یکی از مهم‌ترین مسائلی بوده که باعث شده بود جوان‌ها تن به ازدواج ندهند و چنین مسوولیت‌های سنگین مالی را نپذیرند؛ موضوعی که خوشبختانه یا متاسفانه کرونا توانست آن را از دلایل عدم ازدواج  بردارد».

در حوزه خانواده و ازدواج جوانان، ما در یک سراشیبی تند سقوط بوده‌‌اند. این چکیده حرف‌های کیهان‌نیاست که معتقد است نباید از کنار برخی فواید این همه‌گیری گذشت. او معتقد است چرایی رونق تازه ازدواج باید به دیگر حوزه‌های اجتماعی هم بسط داده‌شود. او به جام‌جم می‌گوید: «جامعه ایرانی در یک جریان تند رودخانه‌ای قرار داشتند که با سرعت به سمت سقوط اخلاقی می‌رفتیم. کرونا و تغییر این فرهنگ، هشداری بود تا ما بتوانیم از این جریان افراطی حرکت به سمت سقوط رها شویم.» او ادامه می‌دهد: «تشریفات و تجملات تنها مخصوص ازدواج نیست، این خلقیات ریاکارانه به نوعی در فرهنگ جامعه ما رسوب کرده‌است. چرا باید برای یک فرد متوفی چند ده مراسم عزاداری گرفته‌شود؟ چرا باید برای این نوع مراسم صدها تاج‌گل سفارش داده‌شود؟ چرا باید خود خانواده عزادارها در آن وضعیت چندصدنفر را غذا بدهند؟ فردی داریم که برای بازگشایی یک مغازه چهارمتری مهمانی چندصدنفری گرفته‌ ، تنها و تنها به این دلیل که بتواند تصاویر آن را در فضای مجازی به اشتراک بگذارد.» اما آیا همه‌گیری کرونا و اجبار به ترک این عادات پس از کرونا ادامه خواهدداشت؟ پاسخ این مشاور خانواده به این پرسش قطعی نیست، او  می‌گوید: « قطعا پایان نخواهدیافت اما به شکل خوشبینانه‌ای کمتر خواهدشد.»

خودمان را فریب ندهیم، حتما که همه‌گیری کرونا یکی از دلایل مهم در افزایش نسبی نرخ ازدواج در جامعه بوده‌است، اما چه پیش از کرونا و چه حتی پس از پایان گرفتن این همه‌گیری، وضعیت اقتصادی همواره یکی از مهم‌ترین مولفه‌های تعیین‌کننده در مسیر ازدواج بوده‌است. فرآیند ازدواج از ابتدای تصمیم تا رفتن زوج‌ها زیر یک سقف، همواره همراه با صرف قابل‌توجهی از هزینه‌ها بوده‌است. این مولفه هم ارتباطی به طبقه‌اجتماعی افراد نداشته؛ چراکه هر فردی از هر طبقه‌اجتماعی مجبور به صرف هزینه در این فرآیند بوده‌است. حذف بخش قابل‌توجهی از این فرآیند به ارزان‌تر شدن این روند انجامیده و همین نکته مشوق مهم و تاثیرگذاری در افزایش‌نسبی ازدواج در دوران پاندمی کرونا بوده‌است. اما در اینجا سوال مهمی شکل می‌گیرد. این‌که آیا باید منتظر پیامدهای احتمالی منفی حذف این دست مراسم‌ها باشیم؟ به این مفهوم که همین اتفاق مثبت یعنی حذف تشریفات در انجام ازدواج می‌تواند در آینده در زندگی شخصی زوج‌ها موثر باشد؟ می‌تواند باعث سرخوردگی و حسرت آنها شود؟ پاسخ این سوال در نوع نگاهی است که به این موضوع داریم. اگر این کار به صورت اجباری باشد ( یعنی همان اتفاقی که این روزها می‌افتد) قطعا پیامدهای منفی کمتری به همراه خواهدداشت. به نوعی عدالت و تساوی در انجام این کار برای عموم جامعه باعث می‌شود این عدم برگزاری مراسم و تشریفات به حسرت و سرخوردگی ختم نشود، چرا که شرایط به طوری بوده که همه به تبعیت از قوانین چنین تصمیمی را گرفته‌اند. دیگر همان مولفه‌های اقتصادی تاثیری در این روند ندارد، آنها که از طبقه مرفه جامعه هم بوده‌اند و توانایی انجام مراسم آنچنانی هم داشته‌اند به دلیل قانونی از انجام چنین مراسم‌هایی منع شده‌اند. حالا حذف تشریفات در اجرای مراسم باعث شده نرخ رشد ازدواج در ۹ ماه اخیر و در میانه فراگیری کرونا ۳/۰ درصد افزایش داشته‌باشد، تجربه نشان داده‌است با پایان گرفتن دوران همه‌گیری افراد جامعه نسبت به شرایط پیشین تا حدودی سازگار می‌شوند که این اتفاق مهم‌تری در این زمینه‌است. افراد یک جامعه تحت تاثیر شرایط جمعی قرار می‌گیرند، شرایطی که به واسطه یک‌سری قواعد بیرونی شکل گرفته‌است و هر چه این شرایط طولانی‌تر باشد این افراد سازگاری بیشتری با آن خواهندداشت. ضمن این‌که همان مولفه‌های اقتصادی هم به این سازگاری کمک شایانی می‌کند،این‌که حالا با تجربه یک‌ساله پاندمی خانواده‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توانند با سهل‌تر گرفتن امر ازدواج، هزینه‌های احتمالی آن مراسم را در مسیری دیگر خرج کنند.