اهمیت علم و تعلیم و تعلم در اسلام

به گزارش جام جم آنلاین و به نقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه؛ گاهی علمی که افراد فرا می گیرند موجب غرور و عجبشان می شود و به جای اینکه آن ها را به نور و معرفت رهنمون شود موجب احتجاب آن ها می شود و در نتیجه این عجب و غروری که دچارش می شوند به دنبال جدل و بحث و نزاع با دیگران بر می آیند برای همین پیامبر اکرم ص در حدیث دیگری می فرمایند: برای همین شایسته است که فرا گرفتن علم برای خدا و برای تهذیب نفس و رشد آن باشد و اگر همراه به اغراض دیگری باشد آن گونه که پیامبر صلی الله علیه و آله در وصیتش به امام علیه السلاماشاره کرده مضافا به محروم بودن او از ثواب سرنوشتش نیز به سوی آتش است.

اهمیت علم

  در حال حاضر که مسائل اقتصادی برای مردم اهمیت زیادی پیدا کرده است گزاره معروف علم بهتر است یا ثروت؟ شاید دیگر به نظر نا مفهوم بیاید چون شاید عده ای تصور می کنند ثروت گزینه بهتری است. چنین افرادی تصور می کنند کسب ثروت بدون علم هم می تواند میسر باشد. بله چه بسا افرادی بتوانند بدون اینکه از مدارک تحصیلی بالایی بهره مند باشند ثروت هنگفتی بدست بیاورند و رفاه و آسایش خود را تامین کنند اما نکته اینجاست که همان کسب ثروت هنگفت هم بدون علم و آگاهی و دانش کسب ثروت میسر نیست. افراد مذکور شاید فاقد مدرک تحصیلی متعارف باشند اما در حرفه و شغل خود علم و آگاهی و مهارت کافی را دارند. برای همین است که برای مدتی طولانی در شغل مورد نظر خود همواره موفقند. در حالی که اگر کسی فاقد علم و آگاهی کافی در زمینه تجارت و تولید و کسب ثروت باشد هر چقدر مال هم در اختیارش گذاشته شود در اندک زمانی همه را بر باد خواهد داد. بنابراین تمامی افراد موفق چه در کسب ثروت و چه در کسب مراتب کمال انسانیت و کشف حقایق هستی و معرفت خداوند، همه راهشان از مسیر دانش و علم می گذرد از همین روست که از جمله اموری که در متون دینی اعم از قرآن و حدیث بدان تاکید فراوان شده است، کسب دانش و یاد دادن و یاد گرفتن دانش است به طوری که برخی از دانشمندان اسلامی حتی کتاب هایی در زمینه آداب و راه و رسم دانش اندوزی نوشته اند که می توان به منیه المرید شهید ثانی و آداب المتعلمین خواجه نصیر اشاره کرد. برای اینکه از خرمن تعالیم و وصایای گرانمایه پیامبر اکرم ص بی بهره نمانیم به یکی از احادیثی که ایشان در باب اهمیت علم و دانش و تعلیم و تعلم آن فرموده اند اشاره می کنیم:

امام علی علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند:

«علم همچون گنج است، وکلید آن سؤال کردن است پس سؤال کنید، خدا شما را رحمت کند، زیرا در آن چهار نفر اجر می برند سؤال کننده، معلم، شنونده، و جواب دهنده به آنها»

بنابراین می بینیم که ایده اسلام به صورت ایجابی و شامل قضایای علمی است. پیامبر صلی الله علیه و آله آن را در بین مردم شایع و آنها را به فرا گرفتن آن تشویق می کرد. زیرا آن از عناصر اساسی در نهضت امت و پیشرفت آن است. به هرحال امکان ندارد که کسی در زیر آسمان به مرتبه شایسته ای برسد در حالی که در جهل غوطه ور باشد. و در این حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله مردم را بر سؤال از عالم تشویق می نماید و به چهار نفر وعده به پاداش بزرگ می دهد، عالم، شنونده، جواب دهنده، یا مجیب.

و یا در حدیث دیگری حضرت علی ع از پیامبر اکرم ص نقل می کند:

«طلب علم بر هر مسلمانی واجب است، پس علم را از محلی که انتظار دارید طلب کنید، و از اهل آن بیاموزید، زیرا یاد گرفتن آن برای خدا، حسنه است و طلب آن عبادت است و مذاکره به آن تسبیح است و عمل به آن جهاد است و یاد دادن آن به کسی که آن را نمی داند، صدقه است، و بخشش آن به اهلش موجب تقرب به خداست، زیرا آن نشانه حلال و حرام است، و روشن کننده راه های بهشت است، و مونس در وحشت، و رفیق در غربت و تنهایی است، و مصاحب و همنشین در خلوت است، و راهنما در مشکلات است و سلاح در برابر دشمنان و زینت نزد دوستان است.

خدا اقوامی را به وسیله آن بالا می برد و آنها را پیشرو در خیر قرار می دهد که دیگران از آثار آنها فرا گیرند و با کارهای آنها هدایت شوند و به رای آنها برگردند و ملائکه به دوستی آنها راغبند و با بال های خود آنها را مسح می کنند و در نماز برای آن ها طلب برکت می نمایند و هر آن چه در خشی و دریاست، حتی ماهیان دریا و جانوران آن و درندگان خشکی و چهارپایان آن برای آنها درخواست آمرزش می کنند.

در واقع علم، زنده کننده و حیات بخش دل ها از جهل و نور چشم ها در تاریکی و نیرودهنده بدن در سستی است. منازل خوبان و مجالس نیکان و درجات عالی در دنیا و آخرت را به بنده ابلاغ می کند.

ذکر آن معادل روزه گرفتن و تحقیق در آن چون نماز خواندن است به سبب آن خدا اطاعت می شود و به آن خدا پرستش می شود و به آن صله رحم می شود و به آن حلال و حرام شناخته می شود.

علم مقابل عمل است و عمل به دنبال او است، نیک بختان از آن الهام می گیرند و بدبختان از آن محرومند. پس خوشا به حال کسی که که خدا او را از بهره مندی به آن محروم نکرده است».

و این حدیث شریف شامل اصرار زیاد به آموختن علم است که آن از عناصر اساسی در تشکیل جامعه اسلامی است. زیرا محال است مسلمانان در قالب جهل و عقب ماندگی بتوانند به پا خیزند و پیشرفت کنند. و در این حدیث تمجید و ثناء و تکریم برای طالب علم است که به تحقیق بپردازد و در طلب علم منتهای کوشش خود را به کار گیرد.

 حضرت در حدیث دیگری  که از پیامبر نقل می کنند، طلب علم را نوعی عبادت می دانند و می فرمایند

«کسی که خارج شود و به دنبال دری از علم باشد که به وسیله آن باطلی را به حق برگرداند یا گمراهی را هدایت کند عمل او مانند کسی است که چهل سال خدا را عبادت کرده است».

کسی که علم را برای نشر حق و زدودن باطل فراگیرد او از مجاهدین در راه خدای متعال است.

همچنین امام در حدیث دیگری از اهمیت آموزش علم برای خدا می گوید:

«کسی که علم را برای خدا فرا بگیرد هیچ دری از علم به روی او باز نمی شود مگر اینکه در نفسش ذلت را زیاد می کند و در بین مردم تواضعش و برای خدا خوفش و در دین کوشش او زیاد می شود و این آن چیزی است از علم مُنتفع می شود پس آن را فرا گیرید.

و کسی که علم را برای دینا و منزلت در نزد مردم و بهره مندی نزد سلطان فرا گیرد دری برای او باز نشود مگر اینکه در نفس او بزرگی و بر مردم تعدی و به خدا مغرور و از دین جفا او زیاد می شود، پس از این جهت از علم سودی نبرده، و دلیل و حجتی بر خودش ندارد و روز قیامت پشیمانی و خواری نصیبش خواهد شد»

این حدیث شریف درباره طلب علم است که اگر برای خدای متعال و برای نفع مردم باشد بدون اینکه به دنبال وسیله مادی باشد خدای متعال او را ترقی می دهد و اگر طلب علم برای دنیا باشد خیری در آن نیست و زحماتش به باد می رود، و از آن به خدا پناه می بریم.

در کنار اهمیتی که به آموختن علم داده شده است اما همان گونه که هیچ کار نیکی مصون از آفت نیست علم آموزی هم آفت های خودش را دارد گاهی علمی که افراد فرا می گیرند موجب غرور و عجبشان می شود و به جای اینکه آن ها را به نور و معرفت رهنمون شود موجب احتجاب آن ها می شود و در نتیجه این عجب و غروری که دچارش می شوند به دنبال جدل و بحث و نزاع با دیگران بر می آیند برای همین پیامبر اکرم ص در حدیث دیگری می فرمایند:

«ای علی، هر کس علم را برای ستیز کردن با نادانان و منازعه با علما یا برای خواندن مردم به سوی خود فرا گیرد، او از اهل آتش است»

برای همین شایسته است که فرا گرفتن علم برای خدا و برای تهذیب نفس و رشد آن باشد و اگر همراه به اغراض دیگری باشد آن گونه که پیامبر صلی الله علیه و آله در وصیتش به امام علیه السلام اشاره کرده مضافا به محروم بودن او از ثواب سرنوشتش نیز به سوی آتش است.