راهکارهای ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار مختلف جامعه

به گزارش جام جم آنلاین و به نقل از سایت تلاوت، قرآن، این بزرگترین محور اتحاد مسلمین جهان، قرنهاست که دستخوش غبار افکار و برکنار از زندگی آدمیان، مهجور مانده است. یکی از راه‌های رفع این مهجوریت، گسترش فرهنگ انس با قرآن کریم می‌باشد. در این مقاله، به برخی از کاستی‌های موجود در عرصه فعالیت‌های قرآنی کشور اشاره شده است و راهکارهایی جهت ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار مختلف جامعه ارائه گردیده است. توجه ویژه به بحث فرهنگ‌سازی قرآنی از طریق تبیین جایگاه قرآن به عنوان کتاب زندگی و استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود (حوزه‌های‌علمیه، مساجد و حسینیه‌ها، خانواده، مدارس، صدا و سیما، رسانه‌ها، مراکز آموزش عالی و دانشگاهی، سینما و تئاتر، اینترنت و جرائد) تلاش همه جانبه جهت جامعه عمل پوشاندن به توصیه نبی اکرم (ص) مبنی بر تمسک به ثقلین، همچنین ایجاد انگیزه و احساس نیاز برای رجوع به قرآن کریم، از جمله این موارد می‌باشد.

قرآن کریم، ریسمان استوار و دستاویز محکمی است که خداوند به بندگانش هدیه داده است و بنابر سفارش رسول مکرمش، در کنار عترت، می‌بایست به آن تمسک ورزید. (سیوطی،1414 هـ.ق، ج2، ص60؛ کلینی، 1389 هـ.ق، ج2، ص415). قرآن، تنها کتاب آسمانی است که از تحریف مصون مانده و یگانه کلامی است که بر بلندای قلة فصاحت، هدایت و رستگاری را نوید داده (اسراء، 2) و رمز و راز مکتوم عالم را باز می‌گوید. (نحل، 89). در مکتب اسلام، قرآن به عنوان بهترین و مطمئن‌ترین راه انس با حضرت حق تعریف شده است. گرچه انس با قرآن کریم مراحل مختلفی دارد از جمله: نگاه، شنیدن، روخوانی، قرائت، ترتیل، تلاوت، درس (مراجعه مکرر)، حفظ، تدبر، تفکر، تمسک، فهم و عمل؛ اما مرحله نهایی و اصلی انس، عمل کردن به دستورات آن امانت مقدس الهی و پیاده نمودن در جامعه می‌باشد.

متأسفانه، امروزه در بسیاری از جوامع، انس با امور دنیوی بر انس با قرآن مقدم شده است. در جامعه دینی ما نیز، گرچه در سایه عنایات حضرت حق و با تلاش و زحمات امام راحل (ره) و مسئولین دلسوز نظام بویژه مقام معظم رهبری و نیز اساتید و خادمین قرآن کریم، بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی، شاهد رشد روز افزون فعالیت‌های قرآنی هستیم، ولی میان وضعیت فعلی و آنچه مطلوب جامعه اسلامی است، تفاوت بسیار است. در این نوشتار سعی بر این است که راهکارهای ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار جامعه بررسی شود تا مفاهیم والای این کتاب هدایت الهی، هرچه بیشتر در متن زندگی روزمره وارد شود. از این رو برخی از راهکارها جهت ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار جامعه به شرح ذیل می‌باشد:

1. توجه ویژه به بحث فرهنگ‌سازی قرآنی

یکی از راهکارهای ایجاد انس با قرآن کریم در میان اقشار جامعه، بحث فرهنگ‌سازی است. در کشور ما، علیرغم توجه به بحث آموزش‌های قرآنی، نسبت به بحث فرهنگ‌سازی کمتر عنایت شده است؛ در صورتی که این بحث مقدمه و مکمل بحث آموزش می‌باشد و تا هنگامی که جوانان ما انگیزه کافی برای یادگیری قرآن نداشته باشند، روش‌های آموزشی جوابگوی خطاهای موجود نیست. به عنوان مثال، در کشور سودان، به علت وجود چنین جریان مثبتی، شاهد انس مناسب مردم با قرائت و حفظ قرآن کریم می‌باشیم. در این کشور، غالب افراد بالای دیپلم حافظ کل قرآن و سایر افراد، حافظ قسمتی از قرآن می‌باشند و در مساجد، نمازگزاران خود را موظف می‌دانند تا بعد از هر نماز یومیه، حداقل به مدت 15 الی 20 دقیقه (مجموعاً حدود یک ساعت و نیم) قرآن بخوانند و سپس از مسجد خارج شوند. در اینجا به دو مصداق از مصادیق مهم بحث فرهنگ‌سازی اشاره می‌نمائیم.

1. 1. تبیین جایگاه قرآن به عنوان کتاب زندگی

قرآن کریم، چشمه‌سار بی‌پایان و فوران آب حیات است. (انفال، 24) شعاع پر فروغش، روشنی بخش ظلمتکده عالم ملک است. (ابراهیم، 1) مسلماً چنین کتابی، کتاب زندگانی و حیات است و مسلمانان نیز می‌بایست به این پیمان نامه الهی، عشق ورزند، بفهمند و عمل کنند.مع الاسف، شاهد هستیم که در کشورمان، بیشترین کاربرد قرائت قرآن در مراسم ختم و سوگواری است و سوره الرحمان که عروس قرآن است و در برخی کشورها همچون پاکستان، در مراسم عروسی خوانده می‌شود؛ مختص مراسم ختم است. در سفر به پاکستان، در مسجدی از مردم خواستم تا سوره مورد علاقه خود را اعلام کنند و آن‌ها همه از من درخواست تلاوت سوره الرحمان را نمودند. (مشاهدات شخصی، پاکستان، لاهور، سال 86) در مالزی، شب‌های عروسی، قرآن‌ها بین بستگان عروس و داماد توزیع می‌شود و هر یک به اندازة توانایی خود، آیاتی را تلاوت و به عروس و داماد هدیه می‌کنند. (در سال 82 سریال مستند «عروسی‌های مالزی» از شبکه یک سیما پخش گردید) در سفرهایی که به چند کشور آفریقایی داشته‌ام، مشاهده کردم که در برخی نقاط، مردم هنگام استماع تلاوت قرآن، خود را به تبسم وا می‌دارند؛ چرا که اعتقاد دارند، قرآن به عنوان پیام الهی حاوی خبرهای شاد و سرور انگیز برای انسان هاست؛ (مشاهدات شخصی، غنا، آکرا، سال 82) لذا از شنیدن چنین آیاتی، به انسان سرور معنوی دست می‌دهد. یکی از عوامل جذب جوانان به سمت قرآن، میزان لذت بردن از دیدن و شنیدن و خواندن قرآن است که متأسفانه چنین حسی در جوانان ضعیف است و اکثراً با شنیدن قرآن، یاد مرگ و خبرهای ناگوار می‌افتند. قرآن، شورانگیزترین نغمه‌ای است که جان‌های مشتاقان را به خویش می‌خواند و سرور و وجد و ابتهاج را در دل‌ها می‌سراید. (زمر، 23) مسلماً، جهت رفع این مهجوریت، می‌بایست به بحث فرهنگ‌سازی نگاه ویژه کنیم. به عنوان مثال، می‌توان الگوی «عروسی‌های مذهبی» را طراحی و ارائه کنیم. معمولاً از فرصت ایجاد شده در اجتماع حاضر در عروسی‌ها استفاده مطلوب نمی‌گردد و احیاناً به بطالت و گاهی به گناه گذران می‌شود؛ در صورتی که می‌توان برنامه‌هایی را برای یک عروسی مذهبی تعریف کرد؛ از جمله: قرائت قرآن کریم، مداحی، تواشیح و مسابقه. مسلماً، ایجاد چنین تحولی در عروسی‌ها و سایر مراسم، باعث ایجاد انس هرچه بیشتر مردم با قرآن و عترت: می‌گردد.

1. 2. استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود در مراکز فرهنگ‌سازی کشور

جهت ایجاد انس با قرآن کریم در جامعه، می‌بایست نگاه ویژه‌ای به نقش مراکز فرهنگ‌سازی داشته باشیم. حوزه‌های علمیه، مساجد و حسینیه‌ها، خانواده، مدارس آموزش و پرورش، رسانه صدا و سیما، مراکز آموزش عالی و دانشگاهی، سینما و تئاتر، اینترنت و جرائد، از عوامل مؤثر در تولید فرهنگ معنویت و کمالات و فضائل انسانی است که در ادامه، به توضیح چند مورد مهم می‌پردازیم.

حوزه‌های علمیه

حوزه‌های علمیه با پرورش فقها و مجتهدان به نام در طول تاریخ، توانسته‌اند بزرگ‌ترین خدمت را به جهان اسلام عرضه کنند. جهت تأثیر گذاری هرچه بیشتر حوزه های علمیه در امر فرهنگ سازی، می‌بایست اولاً: به مباحث قرائت، حفظ و تفسیر توجه بیشتری شود. به عنوان مثال، ورودی حوزه‌های علمیه برخی از کشورها از جمله، سودان و مصر، حفظ کل قرآن کریم می‌باشد. در حالی که در کشور ما، تنها چند سالی است که روخوانی و روانخوانی به عنوان شرط ورود به حوزه‌ها مطرح شده است. ثانیاً: در حوزه‌ها، همانند برخی از حوزه‌های علمیه جهان اسلام، تفسیر به عنوان درس اصلی در نظر گرفته شود. ثالثاً: همانند اکثر حوزه‌های علمیه جهان اسلام، تدریس دروس، با زبان و لهجة عربی صورت پذیرد. بنده در کشور چین شاهد این مطلب بودم که ائمه جماعات، مسلط به مکالمه عربی بودند و نمازها را با لهجه عربی می‌خواندند و در بازدید به عمل آمده از حوزة علمیه پکن، متوجه شدم، کلیه دروس با زبان عربی تدریس می‌گردد. رابعاً: در حوزه‌های علمیه به کلیه مراحل انس با قرآن کریم، توجه کافی مبذول شود. به عنوان مثال، دانش آموخته‌ی حوزه، می‌بایست فردی باشد که در زمینه قرائت، حفظ، تفسیر و . . . به مرتبه‌ای شایسته شأنش دست یافته باشد.

مساجد و حسینیه‌ها

پیامبر عزیز اسلام، پس از هجرت از مکه، هنگامی که به سرزمین مدینه قدم گذارد، اولین مرکزی که تأسیس نمود، مسجد بود. ایشان می‌فرماید: «اَحَبّ البلاد الی الله مساجدها» یعنی دوست داشتنی‌ترین جا در شهرها در پیشگاه خدا، مسجدهای آن است. (حر عاملی، بی‌تا، ج 5، ص 59) در اسلام، مسجد، ضمن ایفای نقش اساسی در تعلیم و تربیت جامعه و خصوصاً نسل جوان، مرکز نشر فرهنگ اسلام و قرآن، اصلاح و گره گشایی از امور مردم، رسیدگی به اختلافات میان مسلمین و اقامه عبادات دسته جمعی می‌باشد. در برخی کشورها مانند سودان، مسجد همچون دانشگاهی، در جریان فرهنگ‌سازی دینی مؤثر است. در این کشور، مساجداز ساعات اولیه روز تا ساعات پایانی باز بوده و در آن، فعالیت‌های آموزشی برقرار است. دانش‌آموزان، در شیفت مخالف تحصیلی خود، در حیاط مساجد مشغول به حفظ چند آیه از قرآن کریم، به مدت حدود دو ساعت می‌شوند. آن‌ها ابتدا آیات را می‌خوانند و بر روی الواحی می‌نویسند و این کار را به دفعات انجام می‌دهند؛ سپس در قالب گروه هایی به مباحثه می پردازند. نتیجه این فعالیت ها، حافظ کل شدن غالب افراد بالای دیپلم و اکثر مسئولین سودان (از جمله رئیس جمهور) و حافظ قسمتی از قرآن شدن افراد زیر دیپلم می‌باشد.در کشور ما، به علت تعطیلی مساجد در اکثر ساعات، فعالیت های قرآنی در مؤسسات و مراکز کوچک و با تحمل مشکلات بسیار، از جمله، مشکل مکان و بودجه انجام می گیرد و تنها تعداد کمی از مساجد دارای فعالیت فرهنگی می باشد. در حدیثی از جابر، آمده است که پیامبر9 می فرماید: روز قیامت، سه چیز به پیشگاه خدا شکوه می برند: قرآن، مسجد و عترت:. قرآن می گوید: پروردگارا، مرا تحریف و پاره پاره کردند؛ مسجد می گوید: پروردگارا، مردم مرا کنار گذاشتند و ضایع کردند و عترت می گویند: پروردگارا، مردمان، ما را به قتل رساندند و طرد کردند و فراری دادند. آنگاه به دادخواهی، بر روی دو زانو می نشینند و خدای متعال می‌فرماید: برای رسیدگی به شکایت و دادخواهی سزاوارترم. (مجلسی، 1403هـ.ق، ج 7، ص222) مساجد به عنوان مهمترین پایگاه فرهنگ سازی، نقش مهمی در ایجاد انس در جامعه دارند و در صورت فعال شدن، علاوه بر رفع مشکلات بودجه و مکان فعالیت‌های قرآنی، باعث افزایش تعداد مراجعین برای یادگیری قرآن و احکام و سایر فعالیت های آموزشی می شود. در خصوص مساجد، پیشنهادات ذیل به مسئولین فرهنگی کشور ارائه گردیده است:

1. در سال 1387، از سوی مجمع قاریان و حافظان قرآن کریم قم، طرحی تحت عنوان سرباز مسجد، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال شد که مورد استقبال مسئولین محترم آن ارگان قرار گرفت و قرار شد کمیسیونی جهت بررسی آن تشکیل گردد. در این طرح، قاریان و حافظان و طلبه های آشنا به فعالیت های قرآنی و فرهنگی، می توانند مدت خدمت سربازی خود را به عنوان خادم فرهنگی در مساجد بگذرانند.
2. یکی از برنامه های قرآنی که از چند سال قبل در اکثر مساجد اجرا می گردد، برنامه «تلاوت نور» می باشد که تأثیراتی مطلوب در جریان فرهنگ سازی دارد. بنابراین طرح، در مساجد پس از نماز عشا، قرآن‌ بین نمازگذاران پخش می شود و یک نفر صفحه ای از قرآن را تلاوت می کند و حاضرین او را همراهی می نمایند. در این خصوص، پیشنهاد می گردد: از قاریان نوجوان همان محله استفاده گردد و پس از تلاوت، امام جماعت به ترجمه و مفاهیم یکی از آیات اشاره نماید. در ضمن اذان هم به صورت زنده، توسط یکی از قاریان نوجوان اجراء گردد.
3. در ساخت مساجد، قسمتی جهت آموزش و انجام امور فرهنگی و قرآنی و تشکیل کلاس در نظر گرفته شود. مساجد چین در اکثر ساعات باز است و امام جماعت، جهت پاسخگویی به سؤالات دینی حضور دارد و حقوقش از طرف دولت چین تأمین می گردد. اما نکته جالب این است که در برخی مساجد این کشور، قسمتی را جهت انجام امور فرهنگی اختصاص داده اند.
4. در حال حاضر، مساجد تحت نظارت ارگان های متعددی می باشند که هیچ یک، پاسخگوی مشکلات خاص مساجد نیست. پیشنهاد می گردد: ارگان خاصی، متولی کلیه امور مساجد باشد تا بتواند در مواقع ضروری پاسخگو باشد، و برنامه‌ریزی و نظارت، به صورت هماهنگ تر و دقیق تر انجام شود.
5. مسجد به عنوان خانه خدا می بایست در اکثر ساعات باز و فعال باشد. پیشنهاد می گردد: مرکزیت فعالیت های قرآنی و دینی از مؤسسات به مساجد انتقال یابد. اما در مورد حسینیه ها، می توان به این نکته اشاره کرد که با توجه به وجود شور مناسب در عزاداران حسینی، به نظر می رسد توجه به برنامه های قرآنی در کنار مراسم عزاداری، موجب گسترش فرهنگ انس با قرآن و عترت: می گردد. به علاوه، حسینیه ها در اکثر ایام تعطیل می باشد که با توجه به مشکل مکان جهت گسترش فعالیت‌های قرآنی، بهتر است از این فرصت استفاده شایسته نماییم.

خانواده

یکی از مهمترین مراکز فرهنگ سازی، خانواده است. مسلماً ایجاد فضای قرآنی در خانواده ها، نقش مؤثری در ایجاد انس با قرآن کریم در بین اقشار جامعه دارد. در این خصوص، پیشنهاد می گردد: به گونه ای برنامه ریزی شود که شرایط، جهت تشکیل جلسات مذهبی خانوادگی فراهم گردد. در کشور ترکیه، علیرغم عدم وجود شرایط مناسب جهت انس با قرآن کریم، به دلیل برگزاری جلسات قرآنی در بین خانوادها، در بین افراد مذهبی، انس مناسبی با قرآن کریم ایجاد شده است. ظاهراً، طبق شواهدی، در سده های قبل، چنین جلساتی در بین خانواده های ایرانی رواج داشته است که در این دوره نیز، شرایط جهت توسعۀ آن فراهم است.

مدارس

مدارس آموزش و پرورش نیز از مراکز تولید فرهنگ و فضیلت اسلامی و انسانی است و وظیفة تغذیه علمی و فکری میلیون ها دانش آموز را بر عهده دارد. جهت تقویت نقش فرهنگ سازی مدارس، می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1. اصولاً، یکی از ارکان آموزش هر زبانی، فراگیری لهجة آن زبان است. در اکثر کشورهای مسلمان، زبان عربی را که زبان قرآن است، با لهجه خاص خود فرا می‌گیرند؛ اما در کشور ما، متأسفانه عر بی با لهجه فارسی تدریس شده و این خود، از عوامل ضعف صحت قرائت نماز و اُنس کم مردم با قرآن کریم می باشد.در کشور غنا، اکثر جوانان مسلمان، مسلط به قرآئت به روش ترتیل و با لهجة عربی، و در مواردی، مسلط به مکالمه عربی می باشند؛ در حالی که، زبان رسمی آن کشور انگلیسی می باشد. (مشاهدات شخصی، غنا، آکرا، سال 82) در آموزش و پرورش کشور می بایست تدریس عربی، همانند تدریس سایر زبانها، با تأکید بر رعایت لهجة خاصش صورت پذیرد.
2. استفاده از مربیان مجرب و آشنا به فن قرائت و مفاهیم قرآن کریم، ضروری به نظر می رسد، که برگزاری دوره های ارتقای مربیان در این زمینه مؤثر است.

 ادامه دارد . . .