نشانه‌های افزایش مجدد میانگین سنی جمعیت ایران

به گزارش جام جم آنلاین ، اما چرا جمعیت ایران در حال پیر شدن است؟ چرا باوجود افزایش زادوولد نسبت به دهه هشتاد، جمعیت ایران رو به‌پیر شدن می‌رود؟ چرا میانگین سنی ایران افزایش‌یافته و میانه سنی ایران از سن و سال دهه سوم زندگی به دهه چهارم رسیده است؟ برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها و چرایی این موضوع که چرا جمعیت ایران در حال پیر شدن است باید موارد متعددی را بررسی کرد. یکی از این موارد بررسی تناسب نرخ تولد با میزان جمعیت کنونی یک کشور و یا یک محوطه جغرافیایی است. این دو رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند، هرچقدر نرخ تولد بیشتر باشد طبیعتاً جمعیت یک کشور را افزایش می‌دهد و البته در کنار آن میانگین سنی را نیز جوان‌تر می‌کند.

تناسب نرخ تولد با میزان جمعیت یک کشور

برای روشن‌تر شدن موضوع ذکر یک مثال ضروری است. فرض کنید کشوری 30 میلیون نفر جمعیت دارد. میزان نرخ تولد در این کشور در دهه 90 میلادی به میزان 1.2 درصد بوده است. این کشور در هزاره سوم با نرخ تولد افزایش‌یافته روبرو شده و این نرخ به عدد حدود 2 رسیده است. بااین‌وجود جمعیت آن کشور در حال پیر شدن است. چرا؟ دلیلش این است که تناسبی بین نرخ تولد و افزایش جمعیت وجود ندارد. وقتی این تناسب وجود نداشته باشد می‌تواند منجر به‌پیر شدن جمعیت همان کشور شود. کشوری که 30 میلیون نفر جمعیت دارد با نرخ تولد 1.2 به‌خوبی با رشد جمعیت روبرو می‌شود اما همان کشور که یک دهه بعد حدود 40 میلیون نفر جمعیت دارد با نرخ تولد 2 درصد به سمت میانسالی می‌رود چراکه نرخ تولد با توجه به تعداد جمعیت این کشور باید نزدیک به 4 و حتی بیشتر از آن باشد؛ در غیراینصورت همان کشور رو به پیری می‌رود و در سال‌های بعد نیز با یک بحران جمعیتی روبرو خواهد شد. چراکه کاهش نرخ تولد و نیروی جوان یک کشور تبعات سنگین اقتصادی و اجتماعی برای هر جامعه‌ای به دنبال خواهد داشت. بسیاری از کشورهای دنیا هم‌اکنون با مشکل عدم تناسب نرخ تولد با جمعیت همان کشور روبرو هستند ازجمله کشورهای اروپایی و آسیایی. ایران نیز یکی از کشورهایی است که با مشکل عدم تناسب نرخ تولد با جمعیت کنونی روبرو است.

مثالی که ذکر شد کاملاً در مورد کشور ایران صدق می‌کند. نرخ تولد در دهه 80 شمسی در ایران برابر با 1.24 بود. جمعیت ایران نیز در سال 1386 بیش از 71 میلیون نفر تخمین زده شد.

ایران در دهه 90 شمسی و بر اساس آخرین سرشماری بیش از 81 میلیون نفر جمعیت دارد و نرخ تولد 1.29 را ثبت کرده است. با توجه به افزایش حدود 10 میلیون نفری ایران طی دو دهه ، نرخ تولد 1.29 ایران را به سمت میانسالی می‌برد، اتفاقی که نشانه‌های آن بر اساس آمار و ارقام به‌طور واضح اثبات‌شده است. میانگین سنی ایران هم‌اکنون بیش از 31 سال است این در حالی است که در اواخر دهه 80 میانگین سنی حدود 29 سال بود. پیش‌بینی می‌شود با توجه به نرخ تولدی که وجود دارد و همچنین جمعیت ایران ، میانگین سنی ایران تا سال 1400 بازهم افزایش پیدا کند. این مسئله از سال 1400 به بعد پررنگ‎تر و بحرانی‎تر خواهد شد.

به‌طورکلی سه شاخص یعنی موالید، مرگ‌ومیر و مهاجرت در تحولات جمعیتی مؤثر است. اگر این سه مورد شاخصه‌های منفی را برای رشد جمعیت یک کشور رقم بزنند آنگاه معضلاتی پدید می‌آید که پیش‌تر به آنها اشاره کردیم، معضلاتی همانند مسائل اقتصادی و اجتماعی. با پیر شدن جمعیت یک کشور ، نیروی کار کمتر می‌شود و مسائل دیگری پدید می‌آید.

هم‌اکنون رده سنی 30 تا 34 بیشترین جمعیت ایران را به خود اختصاص داده‌اند و رده سنی 25 تا 29 سال نیز رده دوم است. رده سنی زیر 4 سال نیز رتبه سوم جمعیتی ایران را به خود اختصاص داده است. اما بر اساس آخرین ارزیابی‌ها جمعیت بالای 60 سال ایران نیز رو به افزایش است

درمجموع گروه سنی ٠ تا ١٤ سال از ٢٤ در سال ٦٥ به ٤٥ درصد در سال ٩٥، رده سنی ١٥ تا ٢٩ از ٢٦ به ٢٥ درصد در سال ٩٥، رده سنی ٣٠ تا ٦٤ از ٢٥ به ٤٤,٨ درصد و رده سنی بالای ٦٥ سال از ٣.١ به ٦.١درصد در سال ٩٥ رسیده و این میزان نشان از افزایش جمعیت سالمندی در کشور است.

نقش دهه شصتی‌ها و دهه هفتادی‌ها

در کنار تمام راهکارهایی که برای تشویق زوج‌ها برای فرزند آوری وجود دارد یک واقعیت هم واضح به نظر می‌رسد. افزایش نرخ تولد در ایران در این بازه زمانی کاملاً وابسته به متولدین دهه‌های 60 و 70 شمسی است چراکه متولدین این سال‌ها مهم‌ترین رده‌های سنی در حال ازدواج و یا آماده فرزند آوری هستند.

متولدین دهه 60 هم‌اکنون در رده سنی 28 تا 37 سال هستند. متولدین سال 70 تا 77 نیز بین 20 تا 27 سال سن دارند. این رده‌های سنی در صورت ارائه راهکارهای مختلف و بهبود شرایط اقتصادی کشور زادوولد بیشتری خواهند داشت، به‌خصوص متولدان دهه 60.

این نکته را نیز نباید فراموش کرد که بخش عمده‌ای از زنان متولدین دهه 50 هنوز توانایی باروری و فرزند آوری دارند که این نیز می‌تواند به افزایش نرخ تولد در کشور کمک کند. البته به‌شرط اینکه شاخصه‌هایی همچون بهبود شرایط اقتصادی و افزایش فرصت‌های شغلی در ایران چند برابر شود. درواقع یکی از دلایل عمده‌ای که باعث شده نرخ تولد رشد چشمگیری نداشته باشد به بحران اقتصادی و نداشتن موقعیت شغلی مربوط می‌شود.

به‌هرحال جمعیت ایران رو به پیری می‌رود و این پیر شدن جمعیت آثار سنگین و زیان‌بار خود را در سال‌های پیش رو نشان خواهد داد.