ناکارآمدی تحریم

ترامپ در آخرین سخنرانی خود پیرامون تعلیق تحریم‌های آمریکا علیه ایران به این نکته اشاره داشت که برای آخرین بار است که نظر خود را درباره ادامه تعلیق تحریم‌های آمریکا اعلام کرده و اروپا باید شرایط جدیدی را برای اصلاح برجام در نظر بگیرد. او قصد دارد با تحت فشار قراردادن ایران، زمینه را برای خروج کشورمان از موافقت‌نامه برجام فراهم آورد. آمریکا البته نمی‌خواهد به عنوان کشوری که از برجام خارج شده به جهان معرفی شود بلکه هدف آن است که با سخت‌تر کردن شرایط ایران را مجبور کند تا اولین‌ گام‌‌ها را برای خروج از برجام بردارد. در چنین وضعیتی البته اروپاییان گرچه طرفین را به الزام برجام توصیه کردند اما کشورهای اروپایی رویه‌های متفاوتی در برخورد با آمریکا و ایران در پیش گرفتند. برخی مثل انگلیس با توجه به تعاملات خوبی که با دولت آقای روحانی در دو دوره برقرار کرده با حکم دادگاهی در انگلیس تحریم 13 شرکت برای مراوده تجاری با ایران را برداشت و این حاکی از نوع تعاملات مناسبی است که بیش از سایر کشورهای اروپایی میان ایران و انگلیس در طول چند سال اخیر شکل گرفته است، اما از سوی دیگر، کشورهایی مثل فرانسه و آلمان هستند که دیدگاه سختگیرانه‌تری نسبت به ایران دارند. آلمان بویژه در مورد موضوع رژیم صهیونیستی و ایران نزدیکی بیشتری با آمریکا دارد.

همچنین فرانسه نیز بیش از دیگر کشورهای اروپایی قصد قرابت با آمریکا را دارد. مقامات سیاسی این کشور از جمله آقای امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه گرچه از ابقای برجام و استمرار مفاد آن حمایت لفظی کرده اما با این وصف در سخنان خود به این نکته صراحت دارد که اگر قرار باشد برجام حفظ شود ایران باید محدودیت در مسائل موشکی را بپذیرد. این در حالی است که ایران بارها اعلام کرده که درباره مساله موشکی هیچ مذاکره و گفت‌وگویی را نخواهد پذیرفت. ظواهر و شواهد نشان می‌دهد اروپاییان بسیار تمایل دارند برجام حفظ شود و به استفاده از این الگو سایر کشورها را به ایجاد محدودیت در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی وادار کنند. این نکته هم برای آنان حائز اهمیت است که اصرار اروپایی‌ها در مورد حفظ برجام ممکن است با مجازات‌هایی در عرصه‌های مختلف از سوی ترامپ همراه شود و این دسته از کشورهای اروپایی ایجاد چالش در روابط گسترده تجاری با آمریکا را نمی‌پذیرند.

سیر تحولات حاکی از این است که در آینده کشورهای دنیا در این مسیر قرار می‌گیرند که اساسا برجام را به عنوان یک توافق غیرلازم در عرصه سیاسی بشناسند. به این معنا که دیگر کشورهای قدرتمند و استعماری از اعتبار و جایگاه فعلی برخوردار نیستند. ایالات متحده آمریکا در شرایط کنونی با توجه به سیاست‌هایی که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور این کشور در پیش گرفته به سمت فروپاشی پیش خواهد رفت و پایه‌های اقتدار این نظام سلطه در عرصه‌های بین‌المللی فرو خواهد ریخت. همچنین اروپاییان نیز در خاورمیانه جایگاه خود را بتدریج از دست خواهند داد. آنها در تحولات اخیر نتوانستند اهداف خود را پیش ببرند و برنامه‌های آنها برای بازکردن جای پایی محکم در تحولات خاورمیانه با شکست مواجه شد. با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی که اروپا در حال حاضر با آن درگیر است نیاز به ارتباط این کشورها با جهان اسلام بیشتر خواهد شد اما این روند به گونه‌ای نیست که باعث اعمال قدرت ونفوذ اروپاییان بر کشورهای دیگر باشد. متحدان غرب در منطقه هم شرایط ناپایداری را در عرصه سیاست تجربه می‌کنند. عربستان سعودی درگیر جنگ قدرت میان شاهزاده‌هاست و به جایگاه و اعتباری که خواهان آن بود، نرسید.

همچنین برخی کشورها مثل روسیه مسیر جداگانه و مجزایی را از سیاست‌های غرب و آمریکا در منطقه و عرصه بین‌الملل در پیش گرفته و در آخرین اظهارات از سوی مقامات روسی این نکته مشخص شد که روسیه در اعمال تحریم‌ها علیه کره‌شمالی با آمریکا همسو نیست و صرفا تحریم‌هایی را خواهد پذیرفت که از سوی سازمان ملل متحد اعمال شده باشد. در چنین شرایطی می‌توان پیش‌بینی کرد که غرب دیگر مثل گذشته نمی‌تواند با استفاده از ابزارهایی مثل موافقت‌نامه‌های چندجانبه تسلط خود را بر کشورهای دیگر بیشتر کند و سایر ممالک در این مسیر حرکت خواهند کرد که هر چه بیشتر سیاست‌های مستقل‌تری را از قدرت‌های سلطه و استعماری در عرصه‌های بین‌المللی اتخاذ کنند.

جعفر قنادباشی/ کارشناس مسائل منطقه