هر توافقی با آمریکا، کاغذ پاره می‌شود

او استاد مطالعات صلح و کشمکش دانشگاه منچستر انگلیس است و بعد از آن‌که در سال 2015 به عنوان مدیر موسسه معتبر سیپری منصوب شد، به‌طور ویژه‌ای بر مسائل مرتبط با صلح و امنیت بین‌الملل تمرکز کرده است.

جام‌جم با اسمیت در خصوص سرنوشت برجام و پیامدهای امنیتی آن گفت‌وگو کرده است.

در متن برجام بر اهمیت این توافق برای حفظ و گسترش صلح و امنیت جهانی تاکید شده است. توافق هسته‌ای ایران چگونه می‌تواند به صلح و امنیت کمک کند و تضعیف آن، چه پیامدهای امنیتی خواهد داشت؟

ایران با پایبندی به برجام ثابت کرد قصد دستیابی به تسلیحات هسته‌ای را ندارد. این مساله کمک بسیار بزرگی به امنیت منطقه‌ای و جهانی بود. اما طبیعی است ایران فقط در حالتی راضی به امضای برجام و محدود کردن برنامه هسته‌ای خود شود که چیزی در ازای آن دریافت کند.

یعنی ایران باید می‌توانست بعد از برجام، به اقتصاد جهانی بازگردد و توان جلب سرمایه‌گذاری‌ خارجی را داشته باشد.

با این شرایط، برجام توافقی خوب برای امنیت منطقه‌ای و جهانی محسوب می‌شود که اگرچه همه مشکلات را حل نمی‌کند ولی یکی از موضوعات مهم را حل می‌کند. بنابراین تضعیف برجام برای امنیت منطقه‌ای و جهانی مضر است.

تضعیف برجام از سوی آمریکا چه تاثیر فوری بر شرایط امنیت منطقه‌ای و جهانی می‌گذارد؟

این هراس وجود دارد که اگر هر کشوری و بخصوص آمریکا بگوید «خب! من دیگر این توافق را دوست ندارم، فراموشش کنید!» انگیزه‌ای برای دیگر کشورها نمی‌ماند که به چنین توافق‌نامه‌هایی بپیوندند. دیگر کشورها هم به تجربه برجام نگاه می‌کنند و می‌گویند این توافق کاغذپاره‌ای بیش نیست!

خیلی‌ها می‌گویند سرنوشت برجام می‌تواند انگیزه کره‌شمالی را برای ورود به گفت‌وگوها کاهش دهد.

شاید این‌طور باشد. اما اگر بخواهم صریح و از نظر کارشناسی بگویم، کره‌شمالی چه قبل از برجام و چه بعد از امضای برجام، چه در دوران اوباما و چه در زمان ترامپ به دنبال تسلیحات هسته‌ای بوده و است. کره‌شمالی سلاح هسته‌ای را می‌خواهد و موردی کاملا متفاوت با ایران است.

اگر مشاور رئیس‌جمهور ایران بودید و با شرایطی مواجه می‌شدید که آمریکا به برجام پشت کرده است، چه توصیه‌ای به آقای رئیس‌جمهور می‌کردید؟

فکر می‌کنم این مجالی است که کشوری مثل ایران با توجه به فرصت‌هایی که برجام ایجاد کرده و هنوز هم بخشی از آن فرصت‌ها قابل دسترسی است، ارتباطات و فعالیت دیپلماتیک خود را بخصوص با کشورهای میانه‌رو چند برابر کند. چند گروه از کشورها در ارتباط با ایران وجود دارند؛ کشورهایی که دوست نزدیک این کشور هستند، کشورهای دشمن و کشورهایی که بسته به موضوع، موضع خود را مشخص می‌کنند. اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن جزو دسته سوم هستند. من پیشنهاد می‌کنم جمهوری اسلامی فعالیت‌های دیپلماتیک زیادی در قبال اتحادیه اروپا انجام دهد. همچنین، بهترین دیپلمات‌های ایران باید در سازمان ملل و واشنگتن دی‌سی باشند. در واشنگتن این دیپلمات‌ها باید کشف کنند چه افرادی در کنگره و اتاق‌های فکر خواهان بحث و تبادل نظر هستند. دولت ایران هم باید مثل هر دولت دیگری بتواند خودش را جای دولت‌هایی که به آن اعتماد ندارند، بگذارد تا دریابد چه چیزی باعث ایجاد مشکل شده است.

فرض کنیم ایران به اروپا اعتماد کرد و واکنشی به عهدشکنی آمریکا نشان نداد. آیا اروپایی‌ها توانایی اجرای برجام بدون حضور آمریکا را دارند؟

بله آنها این توانایی را دارند. اما تا وقتی که تحریم‌های مالی و سرمایه‌گذاری آمریکا علیه ایران وجود دارد، محدودیت‌هایی نیز برای دولت‌های اروپایی در ایجاد رابطه میان نهادهای مالی اروپا و ایران وجود خواهد داشت، زیرا این نهادها و نهادهای آمریکایی به هم پیوسته و مرتبط هستند. با این حال هنوز امکان این‌که اروپایی‌ها کاری انجام دهند، هست. بنابراین آنها توانایی حفظ برجام و ایجاد انگیزه برای ایران را دارند.

اگر آمریکا کسب و کارهای اروپایی که قصد سرمایه‌گذاری در ایران را دارند تحریم کند، دولت‌های اروپایی چه اقدامی می‌توانند انجام دهند؟

این مساله به جزئیات فنی زیادی بستگی دارد. اما از لحاظ فنی، شورای اروپا ممکن است بگوید این قبیل تحریم‌ها خارج از قوانین مورد توافق در سازمان تجارت جهانی است و در نتیجه اروپایی‌ها می‌توانند در خصوص این قبیل تحریم‌ها از آمریکا شکایت کنند.

اما آیا حفظ رابطه با ایران برای اروپایی‌ها ارزش رویارویی با آمریکا را که بزرگ‌ترین شریک اقتصادی‌شان است، دارد؟

خب، این مساله بستگی به این دارد که موضوع کار با ایران تا چه حد در اولویت سیاسی اتحادیه اروپا باشد. مثل همه دولت‌ها، اتحادیه اروپا هم در نهایت کاری را انجام می‌دهد که بیشتر منافعش را تامین کند.

سید مجتبی موسوی - روزنامه‌نگار