تیلرسون تیرش به سنگ خورد

وی امیدوار است به ائتلافی دست یابد که نسلی از دیپلمات‌های ارشد آمریکایی طی دهه‌های گذشته در ایجاد آن ناتوان بوده‌اند.

در این دوره نیز همچون دهه‌های گذشته، اصلی‌ترین شاخصه سیاست منطقه‌ای دولت آمریکا در خاورمیانه، تکیه بر قدرت عربستان سعودی به‌عنوان کشوری است که هم توان مالی بالایی دارد و هم از نفوذ سیاسی در میان کشورهای عربی برخوردار است. به همین دلیل اولین مقصد در سفر خارجی رکس تیلرسون همچون سفر چند ماه پیش دونالد ترامپ به این منطقه، ریاض تعیین شده است.

تیلرسون روز یکشنبه در جلسه افتتاحیه کمیته هماهنگی عربستان سعودی و عراق در ریاض شرکت کرد و با اشاره به پایان حضور داعش در عراق، خواهان خروج نیروهای حشدالشعبی از عراق شد. هرچند تلاش برای جدا کردن عراق از ایران و اتحاد بغداد و عربستان سعودی رویکرد جدیدی نیست؛ اما به نظر می‌رسد همکاری‌های نظامی و پشتیبانی همه جانبه ایران از عراق برای مقابله با داعش- که از قضا بسیار هم مفید بوده و به طرز بی‌سابقه‌ای سبب شکست و عقب‌نشینی داعش در منطقه شده است - در مقطع کنونی به نگرانی عمده‌ای برای ایالات متحده آمریکا تبدیل شده است. تیلرسون می‌کوشد در ادامه سیاست محدودسازی ایران در منطقه، عراق را از دایره دوستی و هم‌پیمانی با ایران خارج کند و با طرح وعده پوشالی پشتیبانی آمریکا از کشورهای عربی منطقه، وابستگی و نزدیکی آنها به ایران را بی‌دلیل جلوه دهد.

عامل دیگری که سبب نگرانی آمریکا شده و وزیر خارجه این کشور را مجدد راهی خاورمیانه کرده است، طولانی شدن بحران قطر است؛ بحرانی که انشقاقی جدی میان کشورهای عربی ایجاد کرده و سبب نزدیکی قطر به ایران و شکل‌گیری نیازهایی جدید برای افزایش مناسبات این کشور عربی با همسایه قدرتمند شمالی(ایران) شده است.

تیلرسون در زمان حضور خود در ریاض کوشید با طرح خطر ایران و بزرگنمایی آن شرایط را برای گفت‌وگو و مذاکره عربستان و قطر فراهم کند؛ هر چند این بار نیز تیرش به سنگ خورد و پس از ورود به قطر نومیدانه از نبود اراده‌ای جدی برای صلح و رفع تحریم‌ها خبر داد.

اما نگرانی‌های تیلرسون در سفر به خاورمیانه تنها به کشورهای این منطقه محدود نمی‌شود. واکنش کشورهای اروپایی به سخنرانی هفته پیش دونالد ترامپ و قرار گرفتن آنها در جبهه ایران، ایالات متحده آمریکا را در نوعی ترس از تنهایی و انزوای استراتژیک قرار داده است. آمریکا از زمان خروج از انزوای خود خواسته در اوایل قرن بیستم تا امروز هیچ گاه تا این حد مورد انتقاد و بدون متحد استراتژیک نبوده است. بنابراین طبیعی است مقامات آمریکایی در چنین شرایطی جذب مناطق همسو شوند و به دنبال تقویت روابط و ائتلاف با کشورهایی باشند که از سیاست‌های آمریکا حمایت می‌کنند.

وجه اشتراک آمریکا و کشورهای عربی خلیج‌فارس در مقطع کنونی این است که هر دو فاقد مشروعیت و مقبولیت عمومی هستند. کشورهای عربی و در رأس آنها عربستان سعودی به دلیل جنگ‌افروزی در یمن و متهم شدن به نقض حقوق بشر و حقوق غیرنظامیان در این جنگ و همچنین تحریم‌های خودسرانه و غیرمنطقی قطر، از نظر افکار عمومی بین‌المللی بشدت مطرود و منفور هستند. ایالات متحده آمریکا نیز از زمان آغاز به کار دولت ترامپ با موضع‌گیری‌های عجیب و تنش‌آفرین، جنگ‌افروزی و تهدید سایر کشورها به حمله نظامی و رویکردهای غیرهمکاری جویانه بین‌المللی همچون خروج از پیمان پاریس، یونسکو و تهدید به خروج از برجام، با مخالفت‌های جهانی روبه‌رو شده و بیش از هر زمانی در طول تاریخ، متحدان و حامیان خود را از دست داده است. بنابراین سفر تیلرسون به خاورمیانه نه‌تنها تأثیر چندانی بر جایگاه و نفوذ ایران در منطقه نخواهد داشت؛ بلکه بیشتر به گردهمایی کشورهای مطرود و فاقد مشروعیتی شبیه است که از سر عجز و ناتوانی و برای سرپوش گذاشتن بر نگرانی‌های خود، برای سایر کشورها خط و نشان می‌کشند.

دکتر محمدمهدی مظاهری - استاد دانشگاه