عرضه نفت خام در بورس؛ طرحی که فراموش شد

ایده راه‌اندازی بورس نفت نخستین بار در اواخر دهه 70 و در چارچوب سیاست‌های برنامه سوم توسعه کشور مطرح شد. در دولت نهم نیز هیات وزیران در سال 1386 ایجاد بورس نفت را به وزارت اقتصاد تکلیف کرد و به این ترتیب وزیر وقت اقتصاد که همزمان دبیر شورای عالی بورس نیز بود، سازمان بورس را به واگذاری عرضه فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی در بورس کالای ایران موظف کرد. با وجود همه چالش‌ها، در بیست و دوم تیرماه 1390 نفت‌خام روی تابلوی معاملات بورس کالا رفت، اما در همان آغاز با شکست روبه‌رو شد. نفت خام در این بازار در 9 مرحله دیگر عرضه شد و فقط در یک مرحله به فروش رفت.

از هفدهم فروردین 1393 نیز شرکت ملی نفت ایران با عرضه 2920 بشکه نفت خام در بورس انرژی به قیمت هر واحد سه میلیون و 60 هزار ریال، این طرح را دوباره آغاز کرد. این عرضه برای مدتی با فراز و نشیب بسیار ادامه یافت تا این که به علت کاهش استقبال خریداران، به بن‌بست خورد و متوقف شد. با شکست عرضه نفت خام، مسئولان وقت سازمان بورس و اوراق بهادار به فکر ایجاد بستر جدیدی برای عرضه نفت خام در بورس انرژی افتادند.

با وجود شکست چند باره در عرضه نفت خام در بورس، بورس انرژی دوباره در حال رایزنی برای از سرگیری این طرح است.

پس از گذشت فراز و نشیب بسیار، سیدعلی حسینی، مدیرعامل بورس انرژی در اوایل مهرماه امسال از مذاکرات جدی برای عرضه نفت خام خبر داد و گفت: فرآیند تفاهم با شرکت ملی نفت برای عرضه نفت خام به طور جدی از اوایل مرداد تا امروز دنبال شده و خوشبختانه روی بسیاری از موارد تفاهم وجود دارد.

به گفته وی، در این زمینه نیاز بود شرکت سپرده‌گذاری مرکزی از طریق بانک‌های عامل که فعالیت‌های ارزی انجام می‌دهند، نسبت به انجام تسویه ارزی اعلام آمادگی کند که اکنون این امر انجام شده است. از طرفی بخش زیادی از تعیین مفاد اطلاعیه عرضه یا شرایط فروش با شرکت ملی نفت انجام شده است.

مدیرعامل بورس انرژی با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته از سوی رئیس سازمان بورس برای پیگیری و حل مسائل باقیمانده بر سر عرضه نفت خام، ابراز امیدواری کرد: حداکثر تا پایان سال 96 عرضه نفت خام در رینگ صادراتی بورس انرژی امکان‌پذیر می‌شود.

در گذشته، نفت خام در بورس انرژی برای مصارف پالایشگاه‌های داخل کشور عرضه می‌شد، اما در طرح‌های جدید، قرار است نفت خام صادراتی به صورت ریالی و ارزی در بورس عرضه شود.

طبق این طرح، خریداران می‌توانند نفت خام صادراتی خریداری شده از بورس را در پایانه‌های صادراتی تحویل بگیرند و بر این اساس نباید آن را به کشور وارد کنند.

برخی کارشناسان می‌گویند با توجه به تجربه‌های پیشین عرضه نفت خام در بورس، موفقیت این طرح چندان روشن نیست؛ زیرا در گذشته، نفت خام عرضه شده در بورس، مشتری زیادی نداشت و نتوانست اهداف مورد نظر را تحقق ببخشد. علت استقبال نکردن خریداران از نفت خام عرضه شده در بورس، قیمت بالای آن عنوان می‌شد.

به گفته تحلیلگران، اگر وزارت نفت با در پیش گرفتن شیوه دستوری و خارج از سازوکار عرضه و تقاضای مرسوم، حاضر نشود نفت را به قیمت‌های پایین‌تر عرضه کند کارکرد اصلی بورس زیر سوال می‌رود و باید این طرح را از اکنون شکست خورده دانست.

از سوی دیگر، برخی کارشناسان صنعت نفت می‌گویند، عرضه نفت خام در بورس باید به صادرات نفت کشور کمک کند. از این رو، تا زمانی که برای نفت خام صادراتی در بازارهای جهانی مشتری وجود دارد و می‌توان با فروش نفت به قیمت روز برای کشور درآمدزایی کرد.