سایه هیولای فضای مجازی بر دنیای کودکان

گرچه لازم است بچه‌ها با فناوری روز آشنا شوند و محدود کردن آنها تنها اشتیاقشان را مضاعف و چه بسا مشکلات را چند برابر می‌کند، اما چه باید کرد تا این حضور عموما پرخطر محدود یا دست‌کم هدفمند و ساماندهی شود؟ آیا والدین می‌توانند با نظارت و مدیریت این مشکل را تا حدودی برطرف کنند؟ برای پاسخ به این سوال به سراغ استادان و کارشناسان رفته‌ایم و این موضوع را با آنها در میان گذاشته‌ایم که برای ساماندهی فضای مجازی و استفاده کودکان از این فضا باید از چه راه‌حل‌هایی بهره برد.

مشکلات مدارس هوشمند

دکتر محمدحسن اسدی‌طاری، مدرس ارتباطات درباره ورود کودکان به فضای مجازی و آسیب‌هایی که در این مسیر به آنها ممکن است وارد شود، به جام‌جم گفت: من بشدت مخالف این روند در برخی خانواده‌ها هستم که بچه‌ها بدون کنترل و نظارت وارد فضای مجازی و حتی بازی‌های رایانه‌ای می‌شوند، چون براساس پروتکل‌های بین‌المللی، خیلی از مراکزی که سرویس‌دهنده اینترنتی هستند در سیاست‌های خود رده سنی را مشخص کرده‌اند، اما در ایران این اتفاق نمی‌افتد. ما بنیاد بازی‌های رایانه‌ای داریم که باید بر بازی‌ها نظارت داشته و آنها را به لحاظ سنی رده‌بندی کند. بنابراین باید سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها از قبل صورت گیرد.

وی ادامه داد: البته منظورم این نیست که کودکان قرن 21 را با دوران بچگی خودمان مقایسه کنم. بچه‌ها باید با نظارت والدین با فناوری آشنا شوند. استفاده از تکنولوژی‌ای همچون فضای مجازی هم فواید دارد و هم مضرات. اگر بعد آموزشی فضای مجازی برای کودکان پررنگ شود، مسلما به نتایج خوبی دست پیدا می‌کنیم. استفاده صحیح از فناوری خوب است، اما مطالعات نشان می‌دهد که آفت استفاده از فناوری در میان کودکان بیشتر از مزایای آن است.

این مدرس ارتباطات با اشاره به برنامه ریزی و مدیریت زمان کودکان در اوقات فراغت توضیح داد: در حال حاضر شاهد هستیم که برخی مدارس به والدین تاکید دارند هوشمند هستند و باید برای فرزندانشان تبلت تهیه کنند، اما باید به این مساله اشاره کرد که چقدر معلمان ما با نرم‌افزارهای آموزشی آشنا هستند تا به بچه‌ها یاد بدهند؟ پهنای باند اینترنت مدارس تا چه میزان است؟ ابتدا باید این مسائل مورد بررسی قرار بگیرد و بعد مدارس از خانواده‌ها بخواهند برای فرزندشان تبلت تهیه کنند.

دکتر اسدی‌طاری عنوان کرد: من با فناوری صحیح مخالف نیستم، اما به استفاده بی‌محابای بچه‌ها از فضای مجازی و سیاستگذاری‌هایی که صحیح نیست، انتقاد دارم. اگر سیاستگذاری‌ها صحیح نباشد و شاهد افراط و تفریط دستگاه‌های ذی‌ربط باشیم، مسلما به نتایج درست نخواهیم رسید.

وی تاکید کرد: استفاده از تکنولوژی نباید به حدی باشد که سلامت جسمی کودکان به مخاطره بیفتد. در مجموع معتقدم خانواده‌ها باید متناسب با فرهنگ، اقتصاد، رفتار و نیازها، بچه‌ها را با تکنولوژی آشنا کنند و رفتارهای افراط و تفریط‌گونه نداشته باشند، زیرا بازده منفی به‌دنبال دارد.

زبان کمک‌خواهی

دکتر علی‌اصغر احمدی، روان‌شناس و عضو بازنشسته هیات علمی دانشگاه تهران در این باره معتقد است: تکنولوژی‌های جدید، هم امکان و فرصت است و هم تهدید. استفاده از فناوری‌های جدید و فضاهای دیجیتال به اشتباه به عنوان فضای مجازی تعبیر شده است. البته این مبحثی است که فقط بچه‌ها درگیر نیستند و پدر و مادرها بیشتر و بی‌حساب‌تر از بچه‌ها درگیر چنین فضاهایی هستند.

وی ادامه داد: بچه‌ها توانمندی و قدرت اکتساب بیشتری در فضای دیجیتال دارند و خیلی سریع‌تر یاد می‌گیرند و کشف می‌کنند. بنابراین مهارت و قدرتشان در چنین فضایی نسبت به پدر و مادرها بیشتر است و والدین نمی‌توانند به‌سرعت بچه‌ها برسند. در چنین شرایطی پدر و مادرها باید از زبان کمک‌خواهی استفاده کنند. یعنی از بچه بخواهند استفاده از فناوری‌های نوین را به آنها آموزش بدهند. از این طریق، هم با بچه‌ها بیشتر دوست می‌شوند و هم این‌که می‌توانند روی کار آنها نظارت کنند.

این دکتر روان‌شناس درباره این‌که والدین باید چگونه حضور بچه‌ها را در فضای مجازی مدیریت کنند، توضیح داد: این مساله‌ای نیست که فقط کشور ما با آن درگیر باشد، بلکه دنیا با آن مواجه شده و از شیوه‌های عملی خوبی برای حل این مساله استفاده کرده‌اند. اتفاقا برخلاف تصور ما که فکر می‌کنیم کشورهای دیگر مرزهایشان را در فضای مجازی برای فرزندانشان باز گذاشته‌اند، باید بگویم آنها محدودیت‌هایی هم دارند.

وی در پایان گفت: برای نظارت می‌توان از دو روش کمی و کیفی استفاده کرد، یعنی والدین برای بچه‌ها سهمیه اینترنت و زمان در نظر بگیرند. ضمن این‌که آیا بچه‌ها را می‌توان هر جایی و هر مغازه‌ای برد؟ طبیعی است که این‌گونه نخواهد بود. بنابراین والدین باید به کار بچه‌ها نظارت کنند تا وارد هر کانال، گروه و سایتی در فضای مجازی نشوند.

هوش اجتماعی و عاطفی تحت‌الشعاع فضای مجازی

دکتر مهناز رونقی، مدرس ارتباطات اعتقاد دارد: ورود بی‌رویه کودکان به فضای مجازی مبحث بحث‌برانگیزی برای کارشناسان ارتباطات، روان‌شناسان و جامعه‌شناسان است. در حال حاضر بحرانی به نام از بین رفتن دوران کودکی به واسطه فضای مجازی پدید آمده و حتی دوران نوجوانی هم ناپدید شده است و این اتفاق خوبی نیست. باید کودکان در دوران کودکی، انواع آموزش‌ها را کسب کنند و با زندگی واقعی و همسالان خودشان آشنا شوند. متاسفانه کودکان امروزی تجربه با هم بودن را یاد نمی‌گیرند و وقت شان را فقط در فضای مجازی می‌گذرانند.

وی تصریح کرد: کودکی دوره الگوبرداری است و بچه‌ها باید فضاهای درست و آموزشی را تجربه کنند. متاسفانه چون والدین هم خیلی درگیر فضای مجازی هستند، این مساله از نظارت آنها خارج شده است. وقتی بچه‌ها درگیر فضاهای مجازی باشند و نه فضای واقعی زندگی، هوش اجتماعی و عاطفی‌شان رشد خوبی نخواهد داشت و این اتفاق خوبی نیست.

بازگرداندن کودکان به زندگی واقعی

دکتر مهناز رونقی درباره پیشنهادهایش به والدین برای کنترل و ساماندهی حضور کودکان در فضای مجازی، توضیح می‌دهد: من با والدین در این باره صحبت می‌کنم و آنها تاکید دارند که مدیریت می‌کنند، اما واقعیت این است که این فضا کاملا مدیریت نمی‌شود و بچه‌ها به مرور دچار مشکلات تربیتی می‌شوند و قرار گرفتن آنها در انزوا باعث می‌شود ارتباطات ساده اجتماعی هم بلد نباشند. نباید بگذاریم که هر دوره‌ای از زندگی تحت‌الشعاع فضای مجازی قرار بگیرد. راه‌حل این مبحث هنوز بین استادان، چالش است. فقط باید همه نهادها و والدین دست به دست هم بدهند تا یک موج جدی و هماهنگ برای برگرداندن بچه‌ها به زندگی واقعی‌شان شکل بگیرد.

فاطمه عودباشی