بن‌بست میانجیگری در بحران قطر

در جدیدترین گزارش وزارت خارجه آمریکا از سفر دو مقام آمریکایی به خاورمیانه برای حل و فصل بحران قطر، خبر داد. رویترز به نقل از یک مقام مسئول وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد: «تیموتی لیندرکینگ» معاون دستیار وزیر خارجه در امور خلیج‌فارس و «آنتونی زینی» ژنرال بازنشسته در نیروی دریایی آمریکا، این هفته برای گفت‌وگو با طرف‌های دخیل در بحران قطر به چند کشور عربی منطقه سفر می‌کنند.

این درحالی است که سفر 21 تیرماه «رکس تیلرسون» وزیر خارجه آمریکا به منطقه هیچ نتیجه‎ای در حل و فصل بحران قطر نداشت، و بحران میان 4 کشور عربی با قطر همچنان به قوت خود باقی است.

روز دوشنبه این هفته هم صباح خالد حمد الصباح، وزیر خارجه کویت در سفر به جده و قاهره پیام کتبی امیر کویت را درباره روند میانجیگری در بحران قطر تسلیم محمد بن‎سلمان ولیعهد سعودی و عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر کرد. السیسی در دیدار با حمد الصباح بر تاکید دوباره بر شروط 4 کشور عربی گفت: قطر باید نگرانی‌های مصر و سه کشور شورای همکاری خلیج فارس را درک و به آن عمل کند.

خبر سوم، قطع برگزاری رزمایش مشترک قطر و ترکیه در آب‌های خلیج فارس است. در این رزمایش کشتی‌های جنگی و یگان‌هایی از نیروهای مسلح ترکیه و قطر توان زیرساخت‌ها و تاسیسات نظامی استراتژیک خود را برای جلوگیری از نفوذ، دفاع نظامی، هماهنگی، برنامه‌ریزی میان ارگان‌های مختلف و آموزش‌های نظامی به نمایش گذاشتند.

چهارمین رویداد هفته جاری جلوگیری از پخش شبکه الجزیره قطر در سرزمین‏های اشغالی است. ایوب قرا، وزیر ارتباطات کابینه صهیونیستی روز یکشنبه اعلام کرد: توقف پخش شبکه الجزیره به دستور بنیامین نتانیاهو و به پیروی از اقدام کشورهای سنی عربی درباره جلوگیری از فعالیت و پخش بستن شبکه الجزیره صورت گرفته است.

بن‎بست میانجیگری

با گذشت بیش از دو ماه از قطع روابط 4 کشور عربستان، بحرین، امارات و مصر با قطر، و تحرکات میانجیگرانه متعدد، هیچ نشانه‎ای از تمایل دو طرف برای کوتاه آمدن از شروط خود، حل اختلافات و یا آغاز مذاکرات پیدا نشده است.

در دو ماه گذشته علاوه بر محوریت کویت در میانجیگری میان طرفین، وزیر خارجه آمریکا و رئیس جمهوری ترکیه با سفر به کشورهای حاشیه خلیج فارس تلاش کردند راهی برای گشودن گره بحران بیابند، اما همه این تلاش‎ها تا کنون بی‎نتیجه باقی مانده است.

با این حال وزیر خارجه کویت در دور جدید سفرها به عربستان، مصر و عمان، تلاش جدیدی را برای خروج از بن‌بست در میانجیگری آغاز کردند. تلاشی که بناست با حضور دو مقام دیپلماتیک آمریکایی به صورت جدی تر در پایان هفته جاری ادامه یابد.

علل طولانی شدن بحران قطر

1- تاثیرپذیری از مناقشه کلان قدرت در نظام بین‎الملل.
به این معنا که بحران قطر نمودی از رقابت‌های راهبردی قدرت در نظام بین الملل است. چنانکه در یک سوی این رقابت ایالات متحده آمریکا قرار دارد و در سوی دیگر مجموعه کشورهایی که می‌کوشند مانع از تحمیل هژمونی و سیاست یکجانبه گرایانه آمریکا در نظام بین‌الملل از جمله در تحولات خاورمیانه شوند. رد پای این مناقشه را در بحران امنیتی منطقه خاورمیانه به ویژه در سوریه، عراق، یمن و افغانستان می‎توان مشاهده کرد.

در این رقابت، ایالات متحده در برابر روسیه و طیفی از کشورها نظیر چین، و تا حدودی اتحادیه اروپا قرار دارد که مخالف رویکرد یکجانبه گرایانه آمریکا هستند. چنانکه این کشورها به صورت مشخص به انتقاد از فشار و تحریم 4 کشور عربی از قطر پرداخته و خواستار مذاکره برای حل اختلافات به جای سیاست تحریم فشار شده‎اند.

2- تاثیرپذیری از مناقشه داخلی قدرت در خاورمیانه.
مروری بر روند شکل گیری بحران قطر و شروط سیزده‌گانه 4 کشور عربی حاکی از آن است که اعتراض این کشورها ناظر بر مشی منطقه‎ای دوحه است و جبهه سعودی خواستار تغییر سیاست خارجی قطر در تحولات منطقه‎ای و همسویی کامل آن با جریان آمریکایی – سعودی است.

به عبارت دیگر مقامات سعودی با دسته بندی مناقشه قدرت در منطقه میان جریان مقاومت و جریان آمریکایی – سعودی به این نتیجه رسیده است که دولت قطر به دلیل همراهی با جریان مقاومت، به جبهه آمریکایی – سعودی خیانت کرده است، و باید با اعمال فشار سیاسی و اقتصادی قطر را از مخالف‌خوانی در جبهه عربی بازداشت.

به همین دلیل بحران قطر به بخشی از مناقشه قدرت در منطقه تبدیل شد، و کانون‎های مختلف قدرت در منطقه با ورود به بحران قطر تلاش کردند از تغییر معادله به نفع جریان آمریکایی – سعودی جلوگیری کنند، و به حمایت از قطر در برابر فشارهای و تحریم‎های جبهه سعودی بپردازند. اتفاقی که اثرگذاری تحریم‎ها و فشارهای سیاسی جبهه سعودی علیه قطر را تا حدود زیادی کاهش داد.

در این چارچوب حمایت‎های سیاسی و اقتصادی و امنیت ایران و ترکیه از قطر و بی‎طرفی کشورهایی نظیر عراق و پاکستان در این بحران در مجموع به نفع قطر و به زیان جبهه سعودی تمام شد. کشورهای ایران و ترکیه و عراق با گشودن مرزهای آبی و هوایی خود به روی قطر و تامین نیازهای اقتصادی و مالی این کشور به شکلی موثر مانع از فلج شدن یا مستاصل شدن اقتصاد قطر شدند. ضمن اینکه ترکیه با برگزاری رزمایش مشترک با قطر نشان داد بنا ندارد از مناسبات راهبردی با دوحه دست بردارد.

3- طرح مطالبات غیرقابل قبول در شروط 4 کشور عربی
از نظر مقامات دولت قطر شروط سیزده‌گانه 4 کشور عربی از قطر فراتر از مطالبات معقول و تاکتیکی در مناسبات طرفین بود، و از ابعاد مختلف استقلال سیاسی، امنیتی و اقتصادی قطر و همچنین هویت ساختار سیاسی این کشور را هدف قرار داده است. به همین دلیل پذیرش شروط سیزده‎گانه از سوی قطر به معنای پذیرش سلطه سیاسی عربستان بر این کشور و تبدیل شدن قطر به کشوری فاقد هویت و استقلال سیاسی نظیر بحرین بود.

اینکه دولت قطر رابطه اعتقادی و معنوی خود با تفکر اخوان‎المسلمین و اسلام سیاسی را قطع کند، و مشی و مرام وهابییون سعودی را برگزیند، یا مناسبات پایدار سیاسی، اقتصادی و امنیتی با ایران را برای تقویت موقعیت منطقه‎ای عربستان متوقف سازد، و یا ارتباطات اقتصادی، امنیتی و نظامی با ترکیه را قطع کند، به معنای تسلیم شدن کامل دوحه در برابر توسعه طلبی سیاسی، نظامی، امنیتی و اقتصادی عربستان و زیرسئوال رفتن ماهیت و استقلال قطر به عنوان یک واحد سیاسی مستقل و اثرگذار در تحولات منطقه‌ای است.

به همین دلیل حاکمیت قطر با صلابت و قاطعیت در برابر این شروط سنگین ایستادگی کرده و با تکیه بر فرصت‎های بازیگری و اثرگذاری خود و استفاده به موقع از ظرفیت‎های منطقه‌‎ای و بین‎المللی در برابر فشارهای جبهه سعودی مقاومت کرده است.

4- چالش‌های داخلی و منطقه‎ای عربستان که توان و مانع از تمرکز لازم برای مدیریت و پیشبرد اهداف آل‌سعود در بحران قطر شده است. جابجایی قدرت در خاندان سعودی و نگرانی از پیامدهای آن از یک سو و ناآرامی‎های هفته‎های اخیر در استان عوامیه عربستان دو دغدغه داخلی مهمی بود که نگرانی‎های عمیقی را برای ساختار سیاسی آل سعود در پی داشت.

در حوزه منطقه‎ای هم استیصال و درماندگی در جنگ یمن از یک سو و شکست سنگین جبهه تروریستی تحت حمایت آل سعود در عراق و سوریه از سوی دیگر موجب پریشانی سیاسی و ضعف تصمیم سازی در هیات حاکمه عربستان سعودی شد، و در عمل تمرکز، و قدرت راهبری جبهه سعودی در بحران قطر را از میان برد.

5- انزوای عملی 4 کشور عربی در سیاست ضد قطری و خودداری قاطبه کشورهای عربی از همراهی با جبهه سعودی علیه قطر. به عبارتی بحران قطر بیش از آنکه هدف 4 کشور عربی در محاصره و انزوای قطر را محقق سازد، جبهه سعودی را در انزوا قرار داده است. چنانکه قاطبه کشورهای عربی و اسلامی همچنان به مناسبات خود با قطر ادامه می‎دهند و تمایلی برای همراهی با جبهه سعودی در بحران قطر از خود نشان نداده‌اند.

در این میان تنها طرف منطقه ای که با جبهه سعودی همراهی کرده است، رژیم صهیونیستی است که این هفته با قطع فعالیت شبکه الجزیره در سرزمین‎های اشغالی اعلام کرد که از سیاست جبهه سعودی علیه قطر حمایت می‏‎کند. حمایتی که بیش از هر چیزی از ماهیت صهیونیستی جبهه سعودی پرده برداشت، و ماهیت ضدفلسطینی و ضد مقاومت سران سعودی را آشکار کرد.

یوسف اسماعیلی / جام جم آنلاین