هیولای آتش بر جان میانکاله

به گزارش جام‌جم، میانکاله، معروف به بهشت پرندگان مهاجر و حیات وحش ایران و نگین تالاب‌های کشور، اولین تالاب بین‌المللی ایران در فهرست کنوانسیون رامسر و شبه جزیره‌ای است در جنوب دریای خزر که هر ساله پذیرای صدها هزار پرنده مهاجر است و یکی از مقاصد مهم گردشگری طبیعی (بویژه در بهار و زمستان) در استان مازندران.

این تالاب از دو محیط آبی به مساحت 45 هزار هکتار و خشکی23 هزار و 800 هکتار تشکیل شده و به عنوان یکی از ذخیره گاه‌های زیست کره، اهمیت خاصی در حفظ و تداوم ذخایر ماهیان دریای خزر دارد. علاوه بر این میانکاله زیستگاه طیف وسیعی از پرندگان آبزی مهاجر و جوجه‌آور چون فلامینگو و پلیکان خاکستری و برخی گونه‌های پرندگان شکاری از جمله سنقر تالابی و عقاب دریایی دم سفید و پرندگان خشک‌زی همانند قرقاول خزری، دراج و زنبور خوار به‌شمار می‌رود.

نهمین آتش‌سوزی امسال

آتش‌سوزی در این تالاب بی‌سابقه نیست و سالانه چندبار شاهد آتش‌سوزی‌های نه‌چندان وسیعی در محیط خشکی پیرامون این تالاب هستیم، اما امسال و تاکنون این شبه جزیره 9بار آتش گرفته که البته وسعت 8 آتش‌سوزی گذشته چندان زیاد نبود و مهار شد. اما نهمین مورد یعنی آتشی که ظهر سه‌شنبه دیوانه وار به جان گیاهان، درختچه‌ها و بوته‌زارهای بهشت مازندران افتاد، خیال رها کردن و رفتن نداشت، تا نیمه‌شب در میان پوشش‌های گیاهی می‌دوید و همه‌جا را شعله‌ور می‌ساخت، هیچ رحمی هم در کار نبود؛ نه برای گیاهان و نه برای لاک‌پشت‌ها و مارها و قرقاول‌هایی که لابه‌لای بوته‌ها لانه داشتند و در محاصره آتش، زنده زنده سوختند. آتش سرانجام خاموش و مهار شد، اما نیمه‌شب و با تلی از خاکستر و خسارتی که برجا گذاشت. شبه جزیره میانکاله، منطقه‌ای پست و هموار و در دسترس است و اطفای آتش در آن چون کوه‌های صعب‌العبور لرستان و ایلام و کردستان سخت و پیچیده نیست، پس چرا مهار آتش در این شبه‌جزیره حدود ده ساعت به طول انجامید و چنین خساراتی برجای گذاشت؟

مهار آتش با لودر

پاسخ مسئولان محیط‌زیست مازندران به این پرسش باز هم نبود امکانات و تجهیزات مناسب بود، مثل سایر نقاط جنگلی و طبیعی کشور.

حسینعلی ابراهیمی‌کارنامی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران به جام‌جم می‌گوید: امکانات و تجهیزات ما برای مهار آتش کم و محدود بوده و متناسب با شرایط جغرافیایی منطقه نیست، زیرا شبه‌جزیره میانکاله گرچه صعب‌العبوری مناطق کوهستانی را ندارد، اما شرایط خاصی چون شن زار بودن دارد که هر وسیله‌ای امکان تردد و امدادرسانی در آن را ندارد، و به‌طور مثال ماشین‌های سنگین چون لودرهای بزرگ یا ماشین‌های آتش‌نشانی (که ما به ناچار برای مهار آتش به کار گرفتیم) بسختی می‌توانند در آن تردد و امدادرسانی کنند، از سویی امکانات سبک و مناسب این منطقه نیز در اختیار ما نیست.

وی این را هم اضافه می‌کند که همین ماشین‌ها و لودرهای به کار رفته در اطفای حریق میانکاله را هم از نهادها و سازمان‌های دیگر استان امانت گرفته‌اند که تا رسیدنشان به منطقه، کلی وقت هدر رفته است، درحالی که اگر اداره حفاظت‌محیط‌زیست که در همه مناطق پاسگاه دارد خودش به این امکانات و ماشین‌ها مجهز باشد، امدادرسانی هنگام لزوم زودتر انجام شده و می‌تواند از گسترش آتش و افزایش خسارت جلوگیری کند.

از ریاست ابراهیمی‌کارنامی بر کرسی اداره حفاظت‌محیط‌زیست مازندران، پنج تا شش ماه بیشتر نمی‌گذرد و او تاکید می‌کند که در همین چند ماه، به‌طور مکرر با دستگاه‌های ذی‌ربط به منظور تامین اعتبار خرید و تکمیل تجهیزات مناسب برای مهار آتش‌سوزی در میانکاله و سایر مناطق استان رایزنی و مکاتبه کرده که نتیجه‌ای در برنداشته و هر بار با پاسخ «اعتبار نیست» مواجه شده است.

آن‌طور که مدیرکل حفاظت‌محیط‌زیست مازندران می‌گوید: میانکاله روز سه‌شنبه دوبار آتش گرفته است؛ یک‌بار ساعت یک ظهر که پس از سوختن هزار متر مربع، آتش مهار شد و بار دیگر ساعت 2 بعدازظهر که باوجود بسیج همه نیروها و امکانات موجود، آتش‌سوزی تا ساعت حدود 12 نیمه شب به طول انجامید و با خسارات هنگفتی که برجای گذاشت، به یکی از بی‌سابقه‌ترین آتش‌سوزی‌های چند سال اخیر و حتی کل تاریخ میانکاله تبدیل شد، زیرا بومیان منطقه نیز چنین آتش‌سوزی مهیب و وسیعی را به یاد ندارند.

باز هم ردپای آدمیزاد

آتش سوزی اخیر میانکاله آنقدر شدید و وسیع بود که گستره ای به طول 5 کیلومتر در عرض 300 متر یعنی 150 هکتار را دربرگرفت و علاوه بر سوزاندن و نابود کردن کل پوشش گیاهی و درختچه ای ( از نوع تمشک، انار و سازیل) در منطقه، خسارت هایی نیز به 4 دامداری وارد کرد؛ 2 دامداری با آسیب و خسارت شدید و 2 دامداری با آسیب های نسبی.

علی اکبر یداللهی، رئیس ستاد بحران محیط زیست مازندران برای اینکه میزان و شدت آتش سوزی روز سه شنبه میانکاله آشکار شود، به مقایسه آن با 8 آتش سوزی دیگری که از ابتدای امسال تاکنون در منطقه رخ داده اشاره کرده و می گوید: درمجموع در کل 8 آتش سوزی گذشته، 16 هکتار از اراضی میانکاله در آتش سوخت، درحالی که در آتش سوزی اخیر، 150 هکتار از پوشش گیاهی منطقه به همراه جانورانش شامل مار و لاک پشت و قرقاول ها و ... در آتش سوخت و نابود شد و این درحالی بود که نیروهایی از همه یگانها و نهادهای دولتی در کنار نیروهای مردمی برای مهار آتش به منطقه آمده بودند.

یداللهی عامل انسانی را عامل احتمالی قوی این آتش سوزی و عمده آتش سوزی های میانکاله دانسته و می افزاید: به احتمال قوی دامدارها برای روییدن پوشش گیاهی و مرتعی انبوه، دست به چنین آتش سوزی هایی می زنند، زیرا سایه درختچه ها در حال حاضر مانع از رشد مرتع دلخواه دامداران می شود، اما با سوزاندن درختچه ها و بوته ها، و پس از بارش باران و تابیدن آفتاب، پوشش علفی و مرتعی تازه و خوبی برای دام ها ایجاد می شود،​ اتفاقی که دامداران را برای آتش افکندن به شبه جزیره وسوسه می کند.

وی با اشاره به اینکه تاکنون مظنون یا مظنونان احتمالی حادثه دستگیر نشده اند، تصریح می کند: میانکاله قبلا فقط یک ورودی داشت، برای همین نظارت بر رفت و آمد مردم در آن راحت بود، اما با خشک شدن 6 هزار هکتار از شبه جزیره و باز شدن راه های متعدد دیگر نمی توان براحتی ترددها را کنترل کرد. ضمن اینکه فقط 20 نیروی محیط بان در میانکاله وجود دارد که برای حفاظت کامل از این منطقه 23 هزار هکتاری کافی نیست.

اطفای آتش با دست خالی

رئیس ستاد بحران محیط زیست مازندران، نبود امکانات و تجهیزات مناسب در منطقه را نیز عامل گسترش و تداوم آتش سوزی در منطقه عنوان کرده و می گوید: پس از آنکه آتش در حدود ساعت 12 شب به پایان رسید، دوباره از 2 نیمه شب شعله ور شد و تا 6 بامداد روز چهارشنبه ادامه یافت و این درحالی بود که در تمام این مدت،​ مردم و نیروها با بیل و دست خالی مشغول مهار آتش بودند.

یداللهی می افزاید: برای مهار آتش در منطقه ای با مشخصات جغرافیایی میانکاله، نیاز به ماشین الات سبک و همچنین وسیله مخصوصی است که آب را تا یک کیلومتر با مکش از تالاب بیرون کشیده و به منطقه و محل آتش سوزی منتقل می کند، درحالی که ما چنین امکانات و ماشین آلاتی نداریم و ماشین هایی هم که از سایر نهادها گرفتیم، شامل ماشین ها و لودرهای بزرگ و سنگینی بود که در شن زار فرو می رفت و در همین عملیات اطفای آتش میانکاله، فقط 4 ساعت طول کشید تا ماشین ها را از شن زار در بیاوریم و در تمام این 4 ساعت، منطقه در حال سوختن بود.

نابودی پناهگاه پرندگان

کوروش ربیعی،​ مدیر حیات وحش اداره محیط زیست مازندران اما درخصوص میزان آسیبی که به پرندگان میانکاله وارد شده است،​ به جام جم می گوید: خوشبختانه اکنون وقت آشیانه گذاری برای جوجه ها گذشته و همه جوجه ها پروازی شده اند و کل پرندگان تابستان گذران مهاجر بتدریج در حال خروج از کشور هستند و حتی زمان تولید مثل پرندگان بومی مثل قرقاول و دراج ها هم گذشته است، اما به احتمال قوی بسیاری از جانوران و خزندگان مثل مار و لاک پشت و حشراتی که برای چرخه اکولوژیک طبیعت مهم هستند، آسیب دیده اند.

به گفته ربیعی، اگرچه می توان حدس زد که به پرندگان ( چه مهاجر و چه بومی) به خاطر قدرت پروازی آنها و همنین حضورشان در بخش آبی تالاب و نه خشکی، آسیب چندانی نرسیده، اما آنچه نگران کننده است، از بین رفتن پناهگاه آنها یعنی همان بوته زارها و پوشش گیاهی منطقه و محل استراحت و تغذیه شان است که اکنون آسیب جدی دیده است.

تالاب بین المللی میانکاله با 230 گونه پرنده و 180 گونه گیاه، از سال 1348 مورد حفاظت قرار گرفته، اما از سال 1353 به عنوان پناهگاه حیات وحش شناخته شد و تحت مدیریت مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت و از آن زمان تاکنون از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران اداره می شود.

فاطمه مرادزاده