سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب از نگاه آمار

سخنگوی نمایشگاه کتاب از رکورد 120 میلیارد تومانی خرید کتاب در سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خبر داد. به گفته همایون امیرزاده این رقم در مقایسه با نمایشگاه بیست و نهم، ۱۵ درصد رشد داشته است.

مقایسه این آمار با گردش مالی صنعت نشر و کتاب کشور که در سال حدود یک هزار میلیارد تومان ارزیابی می‌شود، نشان از سهم 8 درصدی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در بازار فروش کتاب دارد. سهمی که یک موفقیت بی‌نظیر برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است.

از جهت بازدید هم مراجعه حدود 4 میلیون نفر از سراسر ایران و حتی برخی کشورهای منطقه به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نشان می‌دهد که این نمایشگاه به مرجع اصلی عرضه و خرید کتاب در کشور تبدیل شده است. به گونه‌ای که فراگیری و جامعیت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در بازار کتاب را در مقایسه با دیگر نمایشگاه‌ها، بی نظیر کرده است.

به همین دلیل می توان با اطمینان پذیرفت که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، با توجه به شاخصه‌های مختلف کمی و کیفی، بزرگترین رویداد فرهنگی ایران است. جایگاهی که بیش از هر چیزی ضرورت تمهید بیشتر در برگزاری نمایشگاه، تسهیل در مسیر دسترسی به محل نمایشگاه، و در نظر گرفتن تسهیلات لازم برای بازدید آسان، استراحت و آسایش بازدیدکنندگان را آشکار می‌کند.

نکته مهم دیگر نمایشگاه سی‌ام، نقش تشکل‌های صنفی در تصدی بخش زیادی از امور اجرایی در نمایشگاه سی‌ام است، و مهم‌تر وعده وزیر ارشاد درباره واگذاری مسئولیت کامل برگذاری نمایشگاه سی و یکم به بخش خصوصی و تشکل‌های صنفی است. این برون‌سپاری از جهت ارتقای کیفیت برگزاری نمایشگاه و عرضه کتاب فرصت مناسبی برای فعالان بخش خصوصی در حوزه تولید، تالیف و نشر کتاب است.

البته باید توجه داشت که حوزه نشر به ویژه در بخش کتاب از جهت مالی، تسهیل شرایط تالیف، نشر و توزیع، نیازمند حمایت‌های موثرتر دولتی است. پس برونسپاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب نه تنها نباید از حمایت‌های ضروری وزارت ارشاد از صنعت نشر و متعلقات آن بکاهد که باید این وزارتخانه را به عنوان نهاد ستادی در خدمت تامین حمایت بیشتر دولت و حل مشکلات باقی مانده در مسیر صنعت نشر قرار دهد.

فارغ از آنچه گفته شد، مهمترین نکته در آمار مربوط به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و موضوع کتاب، سهم ناچیز گردش مالی صنعت نشر در کشور است.

محمدرضا برازش، مدیرکل چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گردش مالی صنعت چاپ ایران را 30 هزار میلیارد تومان اعلام کرد و گفت 5 درصد از این رقم (یعنی هزار و 500 میلیارد تومان) مربوط به صنعت کتاب است.

فرهاد تیمورزاده، مدیرمسئول انتشارات تیمورزاده هم در یادداشتی در خبرگزاری کار ایران (ایلنا) که در 27 بهمن سال 1395 منتشر شد تصریح کرد: «گردش مالی سالیانه صنعت نشر کشور را کمتر از گردش مالی یک روزه در بازار موبایل کشور است.»

مطابق این آمار سهم هر فرد از جمعیت 80 میلیونی ایران در خرید سالیانه کتاب تنها 18.750 تومان، و سهم هر یک از 24 میلیون و 196 هزار و 35 خانوار ایرانی از خرید سالیانه کتاب حدود 62 هزار تومان است.

در این میان نکته مهمی که در شرایط صنعت نشر باید توجه داشت، رشد قابل توجه توزیع و نشر دیجیتالی کتاب است. موضوعی که کمتر به آن توجه شده، و عرصه وسیع نقض حقوق مولف و ناشر شناخته می شود.

به همین دلیل قانونمند کردن عرضه رایانه‌ای، موبایلی و اینترنتی کتاب و در نظر گرفتن حق تالیف و نشر از طریق مقررات مالکیت معنوی و قوانین حاکم بر عرضه الکترونیک کتاب از اولویت های پیش روی مسئولان در حوزه نشر است.

به واقع در شرایطی که فناوری دیجیتال همه ابعاد زندگی بشر را در بر گرفته اصرار بر شیوه سنتی تولید و نشر و عرضه کتاب و غفلت از فضای دیجیتال و مجازی نتیجه ای جز رکود فزاینده دربر نخواهد داشت.

پس ناشران باید به مقتضای تغییر در شیوه عرضه و فروش کتاب، و البته در پرتو حمایت قانونی قانون‌گذارن و مجریان به صورت جدی وارد فضای مجازی، اینترنتی و عرضه کتاب از طریق اپلیکیشن‌ها شوند. «تغییر کنید پیش از آنکه مجبور به تغییر شوید». (جک ولش)

نکته پایانی دغدغه همیشگی ناشران و کتاب‌فروشان درباره بالا بودن مالیات، تنوع و سنگینی عوارض، نداشتن ویترین‌های مناسب در سطح شهرها (به دلیل گرانی) و کم توجهی عناصر فرهنگ‌ساز جامعه به موضوع خرید کتاب و کتاب‌خوانی به عنوان دیگر مشکلات صنعت نشر یاد می‌کنند.

یوسف اسماعیلی/ جام جم آنلاین