بهار در بهار !

دو کلمه حرف حساب، در حاشیه نمایشگاه کتاب

سی امین نمایشگاه کتاب، از سه شنبه، 12 اردیبهشت (روز شهادت استاد مطهری و روز معلم) افتتاح شد و از چهارشنبه درهای آن به روی عموم گشوده شد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در آیین گشایش این نمایشگاه به اهمیت کتاب و فرهنگ در جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد و گفت: نمایشگاه کتاب حتی در دوران سخت جنگ تحمیلی از اولویت نیفتاد. به طوری که در سال 66 نمایشگاه کتاب تهران با حضور 32 ناشر خارجی برگزار شد.

صالحی امیری همچنین با استناد به آمار نشر کتاب در پنج سال گذشته گفت: نشر کتاب از 64هزار 151 عنوان در سال 1391 به 88 هزار و 504 عنوان کتاب در سال 1395 رسید، یعنی رشد مطلوب 38 درصدی در 5 سال، و رشد تقریبا 5/7 درصدی در هر سال.

پس تا اینجای کار همه چیز عالی است. هم اراده نظام جمهوری اسلامی و هم میزان رشد نشر کتاب.

میزان بازدید از نمایشگاه بین‌المللی کتاب هم از مرز 5 میلیون نفر گذشته و این نمایشگاه را در صدر آسیا و در ردیف برترین های جهان قرار داده است. چنانکه واقعا تردد در محیط نمایشگاه و بازدید از غرفه ها را سخت دشوار کرده است. حضور فعال دو هزار و 643 ناشر داخلی و 139 ناشر از 110 کشور دنیا هم نشان دیگری از پویایی قابل توجه نمایشگاه بین المللی کتاب تهران است.

می ماند تنها یک نکته که خواجه حافظ شیرازی به زیبایی از آن یاد کرده است:

باده و مطرب و گل جمله مهایست ولی عیش بی یار مهیا نشود، یار کجاست؟

با الهام از این بیان حافظ باید گفت: این همه تمهید در زمینه کتاب زمانی مفید است که شاخص مطالعه و رشد فرهیختگی هم موید آن باشد. اما افسوس که موضوع مطالعه در مهد فرهنگ و هنر، به قدری مهجور افتاده که حتی مسئولان فرهنگی زحمت استخراج آمار دقیق مطالعه را هم به خود نمی دهند. چه آنکه مراکز مختلف با سند یا بی سند! سرانه مطالعه را از 2 تا 79 دقیقه و بیشتر گزارش می دهند!

در تابستان 91 دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی اعلام کرد که آمار مطالعه در ایران 75 دقیقه در روز است! که شامل مطالعه کتب درسی، قرآن، ادعیه ، صفحات مجازی و هر چیزی خواندنی می شود. (۱۵‌دقیقه و ۱۷ ثانیه مطالعه کتاب، ۲۱ دقیقه و ۳۱ ثانیه مطالعه قرآن و ادعیه، ۳۲ دقیقه و ۳۶ ثانیه مطالعه روزنامه و پنج دقیقه و۴۲ ثانیه مطالعه نشریه)

اما «مرکز بین‌المللی مطالعات گذران وقت» به عنوان مرجع ارزیابی میزان مطالعه در جهان، در نتیجه تحقیقات سال ۲۰۱۰ در ۲۲ کشور سرانه مطالعه در ایران را 13 دقیقه در روز اعلام کرده است.

درباره چرایی پایین بودن فرهنگ مطالعه سخن بسیار است. اما به نظر نگارنده عامل اساسی را در رابطه بین دانایی و برخورداری باید جست. به عبارتی، الزاما در کشور رابطه معنا داری بین افزایش سطح سواد با افزایش درآمد و ارتقای جایگاه وجود ندارد.

بعلاوه ارتقای تدریجی دانش و آگاهی افراد به ارتقای متقابل جایگاه و ثروت آنان منجر نمی شود. پس برای رشد نیازی به مطالعه نیست.

نکته نغز دیگر اینکه این روزها همه سر در گوشی همراه و فضای مجازی دارند، یعنی میل به مطالعه همچنان بالاست، اما اینکه چه می خوانند و چه می فرستند، سخنی دیگر است. شاید باز برگردیم به اینکه، چون مطالعه مفید تاثیری بر موقعیت و درآمد افراد ندارد، مهجور است، اما مطالعه برای سرگرمی رایج!

... و کاش در هیاهوی تبلیغات و وعده های انتخاباتی کسی از نامزدها می پرسید، برای ارتقای سرانه مطالعه چه طرحی دارید؟

یوسف اسماعیلی / مفسر جام جم