شطرنج رسانه‌ها در صفحه انتخابات

رقابت رسانه‌ای که از آن می‌توان با عنوان شطرنج رسانه‌ها نیز یاد کرد، در بسیاری از کشورها نظیر رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا، فرانسه و همین‌طور ایران بروز و ظهور داشته است. اما در این رقابت رسانه‌ای کدام‌یک پیشتاز بوده و مورد اعتماد مخاطبان است؟

با توجه به نزدیک شدن به 29 اردیبهشت یعنی روز برگزاری دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری و پنجمین دوره انتخابات شوراها بد نیست نگاهی داشته باشیم به شطرنج رسانه‌ها در صفحه انتخابات ریاست جمهوری و شوراها، تا دریابیم محور و مرجعیت رسانه‌ای با کدامیک است.

در شطرنج رسانه‌ای، شبکه‌های اجتماعی مهره اصلی فضای مجازی محسوب می‌شوند و در حوزه رسانه‌های رسمی یا سنتی رادیو و تلویزیون، خبرگزاری‌ها، سایت‌های خبری و روزنامه‌ها قرار دارند که در بین آنها تلویزیون بازیگر اصلی به شمار می‌رود.

هرچند در این عرصه، رسانه ملی با برنامه‌های متنوع و فراهم آوردن بسترهای لازم برای تبلیغات نامزدها، تنور انتخابات را گرم می‌کند، اما در بین برنامه‌های رسانه ملی مناظره‌های زنده نامزدها دارای بیشترین اثرگذاری بر مخاطبان است. گواه این ادعا نتایج استخراج شده از نظرسنجی‌هایی است که تاثیر مناظره را تائید می‌کنند.

براساس نظرسنجی مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما، نخستین مناظره نامزدهای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بیش از 60 درصد بیننده داشته است.

همچنین در تازه‌ترین نظرسنجی ایسپا نشان می‌دهد 49 درصد مردم بیننده نخستین مناظره نامزدها بوده‌اند.

علاوه براین به استناد داده‌های به دست آمده میزان مخاطبان برنامه‌های انتخاباتی رسانه ملی در قبل و بعد از برگزاری مناظره سیر صعودی داشته و از 67.2 به 74.8 درصد رسیده است و نکته جالب این‌که در همین بازه زمانی میزان مخاطبان شاه‌مهره شبکه‌های اجتماعی یعنی تلگرام از 23.4 به 21.1 درصد رسیده یعنی 3 درصد کاهش داشته است.

به این ترتیب در شطرنج رسانه‌ها در صفحه انتخابات ریاست جمهوری، تلویزیون نه‌تنها مرجعیت رسانه‌ای خود را برای مخاطبان به عنوان منبع اصلی کسب اخبار انتخاباتی حفظ کرده که جایگاهش نیز محکم‌تر شده است. برای پی بردن به چرایی این موضوع توجه به نکات زیر دارای اهمیت است.

برخلاف فضای مجازی که سرعت مخابره خبر مهم‌ترین مزیت آن محسوب می‌شود، رسانه‌های رسمی بویژه رادیو و تلویزیون از مزیت دقت انتشار خبر برخوردار هستند.

رسانه‌های مجازی فاقد عمق تحلیلی‌اند درحالی که رسانه‌های رسمی علاوه بر ضریب نفوذ دارای عمق تحلیلی هستند.

رسانه‌های رسمی بر مخاطب تاثیر مستقیم دارند و به همین علت مخاطبان برای انتخاب نامزد مورد نظر خود به این رسانه‌ها و در صدر آنها به صداوسیما اعتماد بیشتری دارند؛ در حالی که تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر مخاطبان حبابی است.

سلامت و بهداشت خبری تحلیلی از مزیت مهم رسانه‌های رسمی محسوب می‌شود؛ زیرا این رسانه‌ها نسبت به صحت خبرهای منتشره باید در قبال دستگاه‌های مسئول پاسخگو باشند. این درحالی است که بسیاری از شبکه‌های اجتماعی به علت بلاتکلیفی و مسئولیت‌ناپذیری از مزیت سلامت خبری بی‌بهره بوده به همین علت بعضا به جولانگاه شایعات، تهمت و افترا تبدیل شده‌اند.

رسانه‌های رسمی بویژه رسانه ملی تولیدکننده اخبار و اطلاعات بوده درحالی که شبکه‌های اجتماعی بیشتر مصرف‌کننده هستند. برای مثال ساعت‌ها قبل و بعد از مناظره‌ها شبکه‌های اجتماعی تحت‌تاثیر بحث‌های مطرح شده از سوی نامزدها در مناظره بوده و خوراک خبری خود را از مناظره کسب می‌کنند.

گفت‌وگو و چالش نامزدها در برنامه‌ها و مناظره‌های تلویزیون رودررو بوده از این رو مخاطب در فضایی متمرکز بحث نامزدها را دنبال کرده و بهتر می‌تواند درباره برنامه‌ها و توانمندی تک‌تک آنها قضاوت کند و به جمع‌بندی برسد؛ درحالی که در فضای مجازی نقل‌قول‌های پراکنده از نامزدها منتشر می‌شود که همین پراکندگی توان مقایسه را از مخاطب گرفته، نه‌تنها به تصمیم‌گیری وی کمک چندانی نمی‌کند که بعضا سبب سردرگمی مخاطبان می‌شود.

ببیننده برنامه‌های تلویزیونی خصوصا مناظره همچون تماشاگر بازی‌های فوتبال حس می‌گیرد و لحظه به لحظه مناظره را دنبال می‌کند؛ اما مخاطب در فضای مجازی نه‌تنها حس نمی‌گیرد که مرتب از کانال و گروهی به کانال و گروه دیگر سرک می‌کشد.

تردیدی نیست با داغ‌تر شدن مناظره نامزدها، همانگونه که در مناظره‌ دوم نامزدهامردم شاهد بودند، سیر صعودی اعتماد انتخاباتی مخاطبان به صداوسیما استمرار یابد.

با وجود این، از روند رو به گسترش جایگاه شبکه‌های اجتماعی با همه نقاط ضعفی که برای آنها برشمردیم، نباید غافل شد؛ چراکه به قول امانوئل کاستلز، نویسنده کتاب عصر اطلاعات و ظهور شبکه‌های اجتماعی، ما در جهانی زیست می‌کنیم که دیجیتال شده است، بنابراین نسبت به نفوذ خزنده و فراگیر شبکه‌های اجتماعی در بین مخاطبان باید هوشیار بود و در محاسبات شطرنج رسانه‌ای باید آنها را در نظر داشت.

دکتر مراد عنادی - مدیر مسئول