دورخیز برای انتخابات سرنوشت‌ساز

دکتر صادق کوشکی، استاد دانشگاه در گفت‌وگو با جام‌سیاست، فضای انتخاباتی در سال 95 را بررسی کرده و فرآیندهای حزبی برای آمادگی رقابت‌های انتخاباتی در کشورمان را نقد کرده است که در ادامه می‌خوانید.

با توجه به این‌که رقابت‌های انتخاباتی برای انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم به‌نوعی کلید خورده است، فضای انتخاباتی این دوره چقدر متفاوت از فضای انتخابات دوران گذشته است؟

به یک تعبیر فضای انتخابات ریاست جمهوری امسال یک تفاوت اساسی با تمام انتخاباتی که در گذشته داشته‌ایم دارد و آن این است که در دوره‌های گذشته فردی که رئیس‌جمهور در دوره اول بود به نوعی بخت اول را برای این‌که بتواند در دوره دوم هم رئیس‌جمهور باشد دارا بود و حتی می‌توانست رای بالاتری بیاورد کما این‌که رئیس دولت اصلاحات حدود دومیلیون رای در دور دوم بیشتر آورد یا آقای احمدی‌نژاد در دور دوم رای بیشتری کسب کرد یا آقای هاشمی با این‌که رای کمتری نسبت به دور دوم داشت، اما به هر حال موفق شد در دور دوم به عنوان رئیس‌جمهور به قدرت برسد، اما در مقطع فعلی به نظر می‌رسد درباره دو دوره‌ای شدن رئیس‌جمهور اما و اگرهایی وجود دارد.

چرا هنوز اصلاح‌طلبان و اصولگرایان با توجه به این‌که نزدیک دو ماه به انتخابات مانده، نامزد نهایی خود را معرفی نکردند؟

این نشان‌دهنده جدی بودن رقابت است. زمانی در دوره انتخابات رئیس دولت اصلاحات وقتی می‌خواستند وارد دور دوم شوند اصلاح‌طلبان فقط یک گزینه داشتند و بدون تردید رئیس دولت اصلاحات را مدنظر داشتند و روی هیچ گزینه دیگری فکر نکرده بودند چون یقین داشتند ایشان برنده و پیروز انتخابات است یا در دوره دوم ریاست جمهوری آقای هاشمی، ایشان از برخی خواهش کرد که به میدان بیایند، چون آقای هاشمی آن‌قدر از برد خودش و پایگاه حامیانش مطمئن بود که خودش درخواست کرد دو نفر از افراد به عنوان نامزد در فرآیند انتخابات وارد شوند که در سال 72 مقداری تنور انتخابات رونق داشته باشد یا مثلا در دوران آقای احمدی نژاد به عنوان نماینده جناح حاکم، کسی از این جناح قرار نبود با ایشان رقابت کند. ولی در انتخابات این دوره بخشی از اصلاح‌طلبان تردید دارند که با تک گزینه آقای روحانی وارد عرصه انتخابات شوند.

یعنی کاندیدای خاصی دارند؟

به‌طور جدی سخن گفتند، ولی این‌که قطعی روی کاندیدای خاصی نظر داشته باشند نه، هر دو طرف می‌خواهند نامزدی را رو کنند که با رو کردن آن، شانس برد خودشان را افزایش دهند و این نشان می‌دهد که انتخابات این دوره واقعا انتخابات خاصی است که از پیش نمی‌شود نتیجه‌اش را حدس زد.

چرا هنوز فضای کشور انتخاباتی نشده است؟

فضا انتخاباتی است. ولی فضای انتخاباتی جامعه تابع اتفاقات اصلی انتخابات است. وقتی نامزدها هنوز مبهم هستند جامعه هم این ابهام را دارد و نمی‌داند از چه کسی باید طرفداری کند. ما چنین فضایی در دوره‌های قبل به این شکل نداشتیم و در دوره‌های قبل بخش زیادی از جامعه نامزد خودش را انتخاب کرده بود و مدت‌ها قبل از انتخابات می‌شد فهمید نامزد پیروز چه کسی است. در دوره دوم رئیس دولت اصلاحات یا دوره دوم آقای احمدی‌نژاد می‌شد فهمید. اما الان نکته این است که آقای روحانی فاقد پایگاه اجتماعی مستقل برای رای است به همین دلیل حتی اصلاح‌طلبان هم اجتماعی روی آقای روحانی ندارند.

وضعیت کلی دو طرف چه اصولگرا و چه اصلاح‌طلبان را چطور ارزیابی می‌کنید وآیا در این فضای مبهم مردم می‌توانند وارد عرصه رقابت شوند؟

قاعدتا ما با الگوی مطلوب انتخابات که رقابت براساس برنامه‌ها و نه اشخاص و جریانات باشد، فاصله زیادی داریم و با کمال تاسف این نقیصه جدی به روند انتخابات در کشور وجود دارد. وقتی همه چیز به شخص وابسته می‌شود، به نوعی تداعی‌کننده عنصر استبداد است، ولی وقتی برنامه‌محور شد حاکمیت رنگ و بوی علمی پیدا می‌کند و قابل محاسبه و پیش‌بینی و نظارت است، اما در فضای فعلی که متاسفانه شخص‌محور است، فضا خاص و رقابت جدی است، ولی هیچ‌کدام از دو طرف ماجرا هنوز گزینه اصلی و فرد منتخب خود را نتوانستند انتخاب و وارد عرصه انتخابات کنند که این اتفاق حتی می‌تواند تا اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت سال آینده ادامه داشته باشد. به‌همین دلیل حتی اصلاح‌طلبان هم نمی‌توانند با قاطعیت بیان کنند که گزینه آنها آقای روحانی است که این نشان‌دهنده خاص بودن و فاصله داشتن با الگوی مطلوب است که عرض کردم.

پس وضعیت گرو‌ه‌ها و احزاب مشخص نیست؟

خیر. حتی احزابی که نامزد اختصاصی معرفی کردند مثل مردمسالاری و موتلفه، اگر واقعا به ایشان بگوییم شما در 29 اردیبهشت به نامزد خودتان رای خواهید داد، معلوم نیست واقعا به نامزد خودشان رای بدهند.

در این فضا که اشاره کردید چقدر باید رعایت اخلاق و انصاف شود تا مردم به اصلح رای بدهند؟

متاسفانه این مشکل وجود دارد که ما براساس فضای فعلی انتخابات خیلی مجال انتخاب اصلح را نداریم. این نقیصه‌ای است که عرض کردم. انتخاب اصلح وقتی شکل می‌گیرد که مجموعه‌ای از برنامه یا نامزدها به طور دقیق ارائه شود و جامعه و متخصصان و کارشناسان فرصت مطالعه و نقد و بررسی آن را داشته باشند و از بین نامزدها برنامه‌ای که با واقعیت جامعه انطباق بیشتری دارد و بیشترین پاسخگوی را دارد، فرد مورد نظرشان را انتخاب کنند. در شرایط و رقابتی فعلی، رقابت برسر انتخاب اصلح نمی‌تواند صورت گیرد چون اصلا برنامه به آن معنی عرضه نمی‌شود و بیشتر رقابت اشخاص است تا رقابت برنامه‌ها.

یعنی اخلاق وجود ندارد؟

اخلاق در هر رقابتی می‌تواند وجود داشته باشد، اما یک زمانی است که شما می‌آیید براساس شاخصه‌های علمی دو نفر را می‌سنجید یعنی مثلا می‌گویید آقای نامزد الف این برنامه و نامزد ب این برنامه را دارد، بعد این دو برنامه را می‌سنجید و براساس نظرات کارشناسی و نیازها و مشکلات جامعه به برنامه‌ای که احساس کردید قدرت حل مشکلات را دارد انتخاب می‌کنید. ولی یک موقع هست که چنین برنامه‌ای به این معنی وجود ندارد و در آن حالت ناگزیریم به اشخاصی که با همدیگر رقابت کنند رای بدهیم که طبیعتا شاخص دقیقی نیست. در این نوع رقابت ممکن است فرد، سخنور جذابی باشد یا چهره جذابی داشته باشد و بتواند خوب از نطق‌های انتخاباتی‌اش استفاده کند و ممکن است طرف دیگر از چنین مزیتی برخوردار نباشد، ‌بنابراین در اینجا جامعه به کسی که سخنوری بهتر است رای می‌دهد چون شاخص و مقیاس سنجش دیگری ندارد. این نوع انتخابات از علمی بودن خارج است واگر به تهمت و دروغ و لجن‌پراکنی و تخلف از قانون در انتخابات روی نیاورد می‌تواند قانونی و اخلاقی باشد، اما می‌تواند علمی نباشد. در فضای فعلی انتخابات یا فضای گذشته، مردم ناگزیر بودند خیلی وقت‌ها براساس فهرست، گرایشات خطی و جناحی رای دهند و ما رقابت بر سر برنامه‌ها را شاهد نبودیم که نتیجه این شد و جامعه آن‌طور که باید و شاید راضی نبود.

فضای انتخابات سال آینده را به‌طور کلی چطور ترسیم می‌کنید؟

رقابت‌ها جدی است و این انتخابات، انتخاباتی است که مهندسی‌شده نیست و نتیجه‌اش از قبل مشخص نیست و براساس رای مردم خواهد بود که از این نظر اتفاق مثبتی است. اما کاش می‌شد انتخابات ما برنامه‌محور باشد و مردم می‌توانستند از بین برنامه‌های ارائه‌شده، برنامه واقع‌بینانه‌تر و علمی‌تر را انتخاب کنند که در شرایط فعلی این آرزو شاید خیلی محقق نشود.

ضمیمه جام سیاست جام جم