روسیاهی ترامپ در شب درخشش سینمای ایران

فارغ از جنبه‌های هنری فروشنده که البته انتقاداتی هم از طرف برخی کارشناسان داخلی و خارجی سینما به آن وارد بود، آن چیزی که سهم مهمی در پیروزی فرهادی داشت، اتفاقاتی بود که در این چند وقت اخیر و در زمین سیاست رقم خورد. وقتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور جنجالی و حاشیه‌ساز آمریکا قانون منع ورود تبعه 7 کشور مسلمان را به خاک آمریکا تصویب کرد، ناخواسته لطف بزرگی به فرهادی و فیلم فروشنده کرد و شانس موفقیت این اثر را در اسکار 2017 به میزان زیادی افزایش داد. با این حال رقیب پرقدرتی مثل تونی اردمن از آلمان در بخش بهترین فیلم خارجی زبان، چندان اجازه خیالبافی را به دوستداران فرهادی و فروشنده نمی‌داد.

ولی هالیوود آنقدر برای تو دهنی زدن به ترامپ مصمم بود که پایش را در یک کفش کرد و براحتی از روی تونی اردمن رد شد و اسکار را به فرهادی هدیه داد. تحریم اسکار توسط ترانه علیدوستی، بازیگر نقش اول زن فروشنده و سپس انتشار نامه فرهادی مبنی بر این‌که به دلیل توهین و بی‌احترامی ترامپ، قصد حضور در مراسم اسکار را ندارد، هم افکار عمومی و هم رسانه‌ای را برای حمایت از فروشنده و سینمای ایران ترغیب و تهییج کرد.

نتیجه همه اینها باعث شد فرهادی به هرشکلی که بود سینمای ایران را به افتخاری مهم برساند، آن هم در شبی که اسکار طبق پیش‌بینی‌ها با کنایه‌هایی به ترامپ همراه بود و همچنین شبی که آکادمی برای از بین بردن برچسب تبعیض نژادی که سال قبل بر پیشانی‌اش خورده بود، تلاش کرد سیاهان هالیوود را به نان و نوایی در بخش نامزدی و جوایز برساند.

کنایه‌ها به ترامپ

ترامپ همان طور که قبلا از طریق سخنگوی خود اعلام کرد، مراسم اسکار را از تلویزیون تماشا نکرد و ظاهرا به‌طور همزمان میزبان فرماندارهای ایالات متحده آمریکا بود. اما این دلیل نشد که هالیوودی‌ها نسبت به بی‌تفاوتی و بی‌مهری او بی‌تفاوت باشند. رئیس‌جمهور آمریکا از نیش و کنایه‌های سینماگران در امان نبود. جیمی کیمل مجری طناز مراسم، وقتی دو ساعت از مراسم گذشت، به حاضران گفت نگران ترامپ شده، برای همین ویدئویی از مراسم گرفت و برای او توییت کرد!

به جز اسکار فرهادی و فروشنده که آن هم به نوعی ضرب‌شستی حسابی به ترامپ بود، اعطای اسکار بهترین فیلم در بخش مستند کوتاه هم به روشنی کنایه به رئیس‌جمهور را در خود داشت. خالد طیب کارگردان سوریه‌ای مستند the white helmets هم مثل فرهادی نتوانسته بود به آمریکا بیاید.

بازخوردهای موفقیت

پیروزی فرهادی و سینمای ایران در اسکار 2017 بلافاصله با حجم انبوهی از پیام‌های تبریک و ابراز شادی در صفحات مجازی، بویژه توییتر و اینستاگرام مواجه شد. در این میان نام چهره‌های سرشناسی هم به چشم می‌خورد؛ از جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران تا وزیر ارشاد و رئیس سازمان سینمایی.

ظریف نوشت: «به عوامل فیلم فروشنده برای کسب اسکار و ایستادن در مقابل ممنوعیت ورود مسلمانان افتخار می‌کنم. ایرانیان ارائه دهنده فرهنگ و تمدنی هزاران ساله‌اند. «سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر ارشاد هم در بخشی از پیام تبریک خود خطاب به فرهادی آورده است: «در جهان پرآشوب، ناامن و تاریک امروز، نوع دوستی و صلح‌طلبی، چراغ فروزانی است که انسان‌های آزادی‌خواه و وجدان‌های بیدار را گردهم می‌آورد و شما توانستید با زبان گویا و بیان رسای هنر، پیام صلح جویی ایران و ایرانی را فراتر از مرزهای جغرافیایی طنین‌انداز کنید.»

به جز هنرمندان داخلی که تبریکات خود را نثار فرهادی کرده‌اند، برخی چهره‌های سرشناس تلویزیون و سینمای آمریکا همچون جسیکا چستین و الن دی جنرس هم واکنش‌های مثبتی به موفقیت فروشنده، فرهادی و ایران نشان داده‌اند.

صادق‌خان شهردار لندن هم طی پیامی موفقیت فرهادی را تبریک گفت. او ساعاتی پیش از شروع مراسم اسکار، در حرکتی نمادین و ضدترامپی، به حمایت از فرهادی پرداخت و فیلم فروشنده را به‌طور رایگان در یکی از میدان‌های تاریخی لندن برای جمعیت کثیر علاقه‌مند به نمایش گذاشت.

یادی از عباس کیارستمی

در مراسم اسکار 2017، به جز درخشش اصغر فرهادی، یادی هم از عباس کیارستمی، فیلمساز فقید و جهانی سینمای ایران هم شد و در بخش یادبود و درگذشته‌های سال گذشته سینمای جهان، تصویری از کارگردان فیلم‌های خانه دوست کجاست؟، زیر درختان زیتون و طعم گیلاس هم برای لحظاتی به نمایش درآمد.

تقدیر از سیاهان

سال گذشته وقتی آکادمی اسکار حتی در بخش نامزدی هم اعتنایی به رنگین پوستان و سیاهپوست‌ها نکرد و باعث شکل‌گیری اعتراضاتی گسترده شد، مسئولان آن تصمیم گرفتند رای‌دهنده‌ها و داوران را با ترکیبی از سینماگران غیرسفیدپوست تقویت کنند. این موضوع به کم کردن تنش‌ها کمک کرد و حتی باعث شد امسال سیاهپوستان حضور چشمگیری در اسکار داشته باشند. اسکار نخستین چراغ سبز به سیاهپوستان را همان سرچراغی و در ابتدای مراسم نشان داد، آن هم وقتی بود که ماهرشالا علی، بازیگر مسلمان فیلم «مهتاب» اسکار بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را دریافت کرد. او اولین بازیگر مسلمانی است که توانسته برنده اسکار شود.

جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل زن هم به یک سیاهپوست رسید؛ وایولا دیویس برای بازی‌اش در فیلم «حصارها» برنده اسکار شد. در همین بخش او دو رقیب سیاهپوست دیگر هم داشت و اوکتاویا اسپنسر برای اعداد و ارقام پنهان و نائومی هریس برای مهتاب نیز نامزد دریافت اسکار بودند.

معروف‌ترین سیاهپوست نامزد اسکار هم در این مراسم، دنزل واشنگتن بود که برای بازی در حصارها، نامزد دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد بود.

بزرگی اصغر

باوجود همه گمانه‌زنی‌ها و حمایت مخالفان ترامپ از فرهادی و فیلم فروشنده، تا پیش از بخش بهترین فیلم خارجی‌زبان هیچ چیز قطعی و مشخص نبود. وقتی شرلی مک‌لین، ستاره فیلم‌های بیلی وایلدر و فیلم «آپارتمان» و شارلیز ترون، بازیگر فیلم‌هایی چون مد مکس و هیولا برای معرفی بهترین فیلم این بخش روی صحنه آمدند، نفس میلیون‌ها ایرانی در داخل و خارج کشور درون سینه حبس شد تا این‌که مک‌لین با باز کردن پاکت نام فیلم فروشنده و اصغر فرهادی را اعلام کرد. در این لحظه تاریخی و باشکوه، انوشه انصاری و پروفسور فیروز نادری، دو چهره برجسته علمی ایران که فرهادی پیشتر در نامه‌ای آنها را به عنوان نمایندگان خود در اسکار معرفی کرده بود، روی صحنه حاضر شدند و به نیابت از فرهادی اسکار را دریافت کردند.

سپس انصاری متن سخنان فرهادی را برای حاضران خواند که با تشویق آنها همراه بود. در بخش‌هایی از نامه فرهادی آمده است: «افتخار بزرگی است که برای دومین بار این جایزه با ارزش را دریافت می‌کنم. از اعضای آکادمی، گروهم در ایران، تهیه‌کننده‌ام الکساندر ماله‌ گی و پخش‌کنندگانم کوهن مدیا و آمازون تشکر می‌کنم. همچنین سپاسگزارم از همبستگی دیگر کاندیداهای بهترین فیلم خارجی.

متاسفم که امشب در کنار شما نیستم، من به احترام مردم کشورم و 6 کشور دیگر که با قانون غیرانسانی منع ورود مهاجران مورد بی‌احترامی واقع شدند، به آمریکا نیامدم.

نکته جالب حاشیه‌ای این بود که انصاری، شالی روی دوش داشت که منقش به نقشه هوایی زادگاهش، شهر مشهد مقدس بود. این طرح حاوی این پیام هم بود که مرزها از فضا دیده نمی‌شود.

مهتاب و گاف بزرگ اسکار

بزرگ‌ترین جبران مافات اسکار برای سیاهپوستان اعطای اسکار بهترین فیلم به مهتاب بود. مهتاب فیلمی است درباره سیاهپوستان و با حضور بازیگران سیاهپوست. نویسنده و کارگردان فیلم هم یک سیاهپوست آفریقایی ـ آمریکایی به نام بری جنکینز است. جنکینز اسکار بهترین فیلمنامه اقتباسی را برای این فیلم به دست آورد. او فیلمنامه این اثر را از روی کتابی به قلم یک نویسنده سیاهپوست به نام تارل آلوین مک کرانی نوشته بود. ضمن این‌که جنکینز در بخش بهترین کارگردانی هم نامزد دریافت اسکار بود.

همان‌طور که انتظار می‌رفت، مهتاب که در هفتاد و چهارمین مراسم گلدن‌گلوب جایزه بهترین فیلم درام را گرفته بود، در هشتاد و نهمین دوره اسکار هم برنده جایزه بهترین فیلم شد. به جز آن بحث ارج نهادن جبرانی به سیاهپوستان، موضوع دگرباش‌ها هم که در سال‌های اخیر موردتوجه و تبلیغ و حمایت هالیوود و آمریکا بوده، هم در توجه بیش از حد به این فیلم بی‌تاثیر نبود.

اما سیاهپوستان مهتاب بدون نگرانی این موفقیت اسکاری را به دست نیاوردند و به خاطر یکی از مضحک‌ترین اشتباهات تاریخ اسکار، چند دقیقه‌ای را در برزخ شکست سپری کردند. آن هم وقتی بود که وارن بیتی و فی داناوی بازیگران نقش‌های کلاید و بانی در فیلم مشهور «بانی و کلاید» روی صحنه آمدند تا نام بهترین فیلم را بخوانند. اما داناوی در اشتباهی پاکت را اشتباه باز کرد و فیلم «لالا لند» را به عنوان برنده اسکار بهترین فیلم معرفی کرد. لالالندی‌ها هم مثل سرخوشی‌های فیلم موزیکالشان دیگر سر از پا نشناختند و روی صحنه آمدند، اما ناگهان اعلام شد که اشتباهی رخ داده و برنده بهترین فیلم اسکار 2017، مهتاب است. خنده سفیدهای لالالند به همین سادگی بر لبانشان خشک شد و سیاهان مهتاب خودشان را در آن بلبشو روی صحنه رساندند تا شادی خود را به لالالندی‌های مبهوت تحمیل کنند! این موضوع باعث شد آکادمی اسکار با انتشار بیانیه‌ای به‌طور رسمی از مردم بابت این اتفاق عذرخواهی کند. خدایی جشنواره فیلم فجر ما با همه حرف و حدیث‌ها و زد و بندهای پشت پرده تا به حال چنین گافی نداد که دوستان اسکاری دادند!

برخی از برنده‌های اسکار

کیسی افلک به خاطر بازی خوب و همدلی‌برانگیزش در «منچستر کنار دریا» و با کنار زدن رقبایی چون دنزل واشنگتن، اندرو گارفیلد، رایان گاسلینگ و وگو مورتنسن، اسکار بهترین بازیگر نقش اول مرد را به دست آورد و اما استون هم برای بازی خوبش در لالا لند، اسکار بهترین بازیگر نقش اول زن را گرفت. ایزابل هوپر، روث نگا، ناتالی پورتمن و مریل استریپ رقیبان پرقدرت او بودند.

دیمین شزل، کارگردان جوانی که فیلم موفق «ویپلش» را در کارنامه دارد، هم برای ساخت لالا لند، برنده اسکار بهترین کارگردان شد. لالا لند همچنین جوایز دیگری در بخش فیلمبرداری، موسیقی و ترانه به دست آورد تا بیشترین اسکارها را دریافت کرده باشد.

فیلم محبوب زوتوپیا هم اسکار بهترین انیمیشن را به دست آورد.

علی رستگار