چشم امید یار مهربان به کتاب گویا

به گزارش جام‌جم، سال‌هاست که تولید کتاب‌های صوتی یا گویا در دستور کار ناشران بزرگ جهان قرار دارد.آنها با هدف جذب مخاطبانی که توانایی خواندن کتاب‌های چاپی را ندارند، مانند نابینایان یا حتی افرادی که حال و حوصله خواندن کتاب ندارند، برخی آثارشان را توسط خود نویسندگان یا هنرمندان توانمند و خوش‌صدا به صورت صوتی به بازار عرضه می‌کردند.در ایران گر چه ناشران اقبال کمتری به انتشار کتاب گویا نشان می‌دادند، ولی تولید این آثار توسط افراد علاقه‌مند و مؤسسات آموزشی و خیریه برای نابینایان سابقه طولانی دارد.

با فراگیر شدن فناوری‌های نوین ارتباطی از جمله گوشی‌های هوشمند که این روزها حتی کودکان هم یکی از آنها را دست خود دارند، اقبال بیشتری نسبت به کتاب‌های گویا به چشم می‌خورد.در این شرایط، افراد علاقه‌مند اما غیرحرفه‌ای با کمترین هزینه کتاب مورد نظر خود را می‌خوانند و در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند. در دو سه سال اخیر، با توجه به این اقبال نسبی به کتاب‌های صوتی غیرحرفه‌ای، چند فعال حوزه نشر دل به دریا زده‌اند و با تولید کتاب‌های گویا به صورت حرفه‌ای، آثار متنوعی را در اختیار مخاطبان قرار داده‌اند، هرچند گام نهادن در مسیری که هموار نیست و چشم‌انداز مشخصی ندارد، کار ساده‌ای نیست، اما هستند کسانی‌که کتاب گویا را راه نجات کتاب و کتابخوانی می‌دانند.

فضای مجازی، آفت کتاب گویا

فاطمه محمدی، مدیرعامل موسسه نوین کتاب گویا در توضیح فرآیند تولید یک کتاب صوتی با بیان این‌که انتشار یک کتاب به صورت گویا، اگر دشوارتر از انتشار یک کتاب به صورت چاپی نباشد، راحت‌تر از آن نیست، می‌گوید: به یاد داشته باشید که همه کتاب‌ها را نمی‌توان به کتاب گویای خوبی تبدیل کرد.توجه به این نکته که آیا نسخه صوتی یک کتاب می‌تواند با استقبال مخاطبان مواجه شود یا نه، بسیار مهم است.جدای از این، باید به این نکته هم توجه داشت که هر کتابی، یک مالکیت حقوقی دارد.

به گفته وی، فضای مجازی با وجود امتیازات شگفت‌انگیزی که دارد، متأسفانه به این قضیه دامن زده و می‌بینیم هر از گاهی کسی، جایی، کتابی را به دست می‌گیرد و می‌خواند و به تصور انجام یک کار فرهنگی، آن را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارد. او با بیان این که این کار عین دزدی است، به مهر می‌گوید: درست مثل این که شما وارد یک فروشگاه شوید و دست ببرید و یکی از اجناس داخل فروشگاه را برای خودتان بردارید و بدون پرداخت مبلغ آن، از فروشگاه خارج شوید.

آینده روشن کتاب‌های صوتی

موسسه فرهنگی ـ هنری آوانامه حدود سه سالی است که کار حرفه‌ای تولید کتاب‌های گویا را در دستور کار خود قرار داده و در این مدت با ناشران معتبر و گویندگان برجسته‌ای برای عرضه آثارش همکاری کرده است.مدیر آوانامه با بیان این که آوانامه عنوان برترین ناشر تخصصی کتاب‌های صوتی را در جشنواره کتاب‌های مجازی «موسسه خانه کتاب» در سال 1394 در کارنامه خود دارد، به جام‌جم می‌گوید: پس از امتحان شیوه‌های مختلف برای عرضه کتاب‌های صوتی در حال حاضر تولیدات آوانامه را از طریق سایت اینترنتی و هم به صورت سی‌دی در کتابفروشی‌ها در اختیار مخاطبان قرار می‌دهیم.

دامون آذری با اشاره به این که در این مدت هیچ حمایت مالی از سوی نهادهای دولتی و خصوصی برای انتشار کتاب‌های صوتی صورت نگرفته است، می‌افزاید: ما مشکلات مالی زیادی را پشت سر گذاشته‌ایم، اما تنها حمایت صورت‌گرفته به در اختیار قرار دادن غرفه در برخی نمایشگاه‌ها محدود می‌شود.او در پاسخ به این که آیا آثار صوتی به دریافت مجوز نیاز دارند، عنوان می‌کند: اگرچه کتاب‌های چاپی مجوزهای لازم را برای انتشار گرفته‌اند، اما برای عرضه کتاب‌های صوتی باید از مرکز توسعه فناوری‌اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال مجوزهای لازم را دریافت کرد. در این زمینه اگرچه گاهی به مشکلاتی برمی‌خوریم، اما این مرکز کمال همکاری را با ما داشته است.

برخی تولیدکنندگان برای جلوگیری از کپی شدن آثارشان، آنها را از طریق نرم‌افزارهای ویژه در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند. آذری در پاسخ به این‌که چرا آوانامه از این شیوه استفاده نمی‌کند، به تجربه خود در عرضه کتاب‌های صوتی اشاره می‌کند و می‌گوید: اساسا شیوه‌ای وجود ندارد که به وسیله آن بتوان از کپی فایل‌های صوتی جلوگیری کرد، چراکه پس از شکستن قفل نرم‌افزاری این آثار، افراد آن را براحتی در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند. از سوی دیگر ما در عمل به این نتیجه رسیده‌ایم که عرضه این آثار در قالب نرم‌افزارهای مخصوص یا به صورت آنلاین سبب ریزش مخاطبان ما می‌شود.برای همین کتاب‌ها را به صورت فایل‌های صوتی معمولی عرضه می‌کنیم تا مخاطبان بتوانند بسهولت از آن استفاده کنند.

به باور این ناشر کتاب‌های صوتی، مسأله کپی‌رایت یا حق مؤلف در کشور ما مشکلی فرهنگی است و تا مردم ما در این زمینه توجیه نشوند، نمی‌توان با گذاشتن قفل یا شیوه‌های سختگیرانه جلوی کپی کتاب‌ها را گرفت.

او هرچند معتقد است که ترویج و شیوه استفاده از کتاب صوتی نیاز به زمان دارد و هنوز بسیاری از مردم از مزیای این کتاب‌ها مطلع نیستند، استقبال از آثار آوانامه را قابل قبول می‌خواند. این فعال فرهنگی، با بیان این‌که کار فرهنگی در ایران آسان نیست، آینده کتاب‌های گویا را در کشور امیدبخش می‌خواند.

آذری در پاسخ به هزینه‌های تولید کتاب صوتی به وجود متغیرهای مختلف مانند تعداد صفحات اشاره می‌کند و می‌افزاید: آنچه می‌توان گفت این است که تولید یک کتاب صوتی، دو تا سه برابر تولید کتاب کاغذی، هزینه دارد.

فاصله نجومی

در آستانه نوروز 95 کارزاری با نام «واو» اعلام وجود کرد که بر تولید کتاب‌های صوتی توسط هنرمندان و علاقه‌مندان تأکید دارد. مانی هاشمیان، مدیر موسسه فرهنگ و هنر رها فیلم و موسس «واو» هدف از راه‌اندازی این کارزار را فرهنگسازی در زمینه همکاری مشارکتی در امر تولید فرهنگی و ترویج فرهنگ شنیدن کتاب صوتی می‌خواند.

به گفته او، رشد کتاب صوتی در جهان هرساله چشمگیر است و طبق آمار در جهان گنجینه‌‌ای از کتاب‌های صوتی وجود دارد که کارشناسان آن را نزدیک به 3 میلیارد دلار تخمین زده‌اند، اما ایران سهم چندانی از این گنجینه ندارد: این درحالی است که در فهرست کتاب‌های منتشر شده‌ ناشران فارسی زبان، عناوین بی‌شماری وجود دارد که قابلیت صوتی شدن دارند و بی‌شمار کتابخوان حرفه‌ای با صدای مناسب و استودیوهایی با اوقات آزاد وجود دارند که می‌توانند با مشارکت هم کتاب صوتی تولید کنند.با این همه هنوز فاصله‌ای نجومی میان تعداد عناوین منتشر شده‌ صوتی و عنوان‌های کتاب‌های چاپی وجود دارد.

هاشمیان با بیان این‌که بخشی از فعالیت استودیوی موسسه رها فیلم به تولید نشر کتاب گویا اختصاص دارد، به مهر می‌گوید: نشر کتاب گویا نیز از قواعد نشر کتاب کاغذی تبعیت می‌کند و دستخوش رکود موجود در این بازار است.علاوه بر این، تولید کتاب گویا هزینه‌هایی اضافه بر نشر کاغذی نیز دارد.

لذت شنیدن کتاب

سردبیر سایت و اپلیکیشن «نوار» که به عرضه کتاب‌های صوتی اختصاص دارد با بیان این‌که «نوار» نخستین نرم‌افزار کتاب صوتی در ایران است، به جام‌جم می‌گوید: در حال حاضر «نوار» با دو استودیو ضبط صدا توان تولید 30 کتاب صوتی در ماه را دارد.

مسعود خیرخواه با بیان این‌که اکنون به طور میانگین 22کتاب صوتی در ماه تولید می‌کنیم، به انتشار کتاب «عقاید یک دلقک» هنریش بُل با صدای علی عمرانی هنرمند تئاتر و رادیو و تلویزیون اشاره می‌کند و می‌افزاید: ما در کنار تولید و عرضه محصولات خودمان که با همکاری با ناشران دیگر صورت می‌گیرد، همچنین در قالب نرم‌افزار نوار آثار ناشران کتاب‌های صوتی دیگر را نیز عرضه می‌کنیم. او با اشاره به شعار «نوار» مبنی بر لذت ناب کتاب شنیدن، بیان می‌کند: امروز بیشتر افراد جامعه گوشی همراه هوشمند دارند و ما با اپلیکیشن «نوار» سعی داریم همیشه همراه آنها باشیم و امکان شنیدن کتاب در هر زمانی را برای آنها فراهم کنیم. اما سرمایه‌گذاری روی کتاب، درحالی‌که بازارش حال و روز خوبی ندارد، جرأت زیادی می‌خواهد. خیرخواه در این‌باره می‌گوید: این دست کارها عاشقی می‌خواهد؛ همچنین اگر شناخت درستی از این کار و افق آینده آن داشته باشی، می‌توان مطمئن بود که در بلند مدت به نتیجه مطلوب خواهی رسید.

کمیل انتظاری

فرهنگ و هنر