سالروز زلزله بم فرصتی برای مرور درس‌ها

برنامه بهسازی و مقاوم سازی بیمارستان‌ها و مدارس و شبکه‌های آب و فاضلاب شهر‌‌ها مشخصا بعد از زلزله 1382 بم با جدیت بیشتری پیگیری شد. زلزله بم عملا فقط یک پهنه شهری را تخریب کرد و در یک دشت رخ داد. زلزله کوماموتو ژاپن پنجشنبه 26 فروردین 95 با یک پیش لرزه با بزرگای 6.2 در عمق ده کیلومتری آغاز شد و سپس با رخداد زمین لرزه اصلی با بزرگای 7.2 (در روز جمعه 27 فروردین) که به وقت محلی در اولین ساعات شنبه به وقت ژاپن بود، تلفات
49 نفری از این رخدادهای سلسله وار گزارش شد.

توجه کنید که این زلزله‌‌ها در زیر شهر کوماموتو و هر دو در نیمه‌های شب و در عمق حدود ده تا 11 کیلومتری رخ دادند. از این نظر شرایطی مشابه با زلزله بم 1382 که در ایران موجب کشته شدن 26 هزار و 271 نفر شد، در زلزله کوماموتو برقرار بود. ضمن این که در زمان زلزله بم جمعیت شهر حدود 106 هزار نفر ارزیابی می‌شود و شهر کوماموتو جمعیتی بالغ بر750 هزار نفر جمعیت دارد. این موضوع کاملا نشان می دهد با تلاش حدود 90 ساله ژاپنی‌‌ها در مساله زلزله (از زلزله 1923 کانتو به بعد) و بویژه در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم و در 70 سال اخیر، توسعه‌ای در جهت و همراه با حفظ ایمنی در این کشور پیشرفته رخ داده است که موجب شده تا آسیب پذیری انسانی در سوانحی مانند زلزله بسیار کاهش پیدا کند. ژاپن نماد بسیار خوبی از کشوری توسعه یافته با توسعه زیرساخت سازگار با شرایط سخت این کشور از دیدگاه زلزله و سوانح طبیعی است؛ به نحوی که هم در زیر‌ساخت‌‌ها و شهرسازی، زیرساخت‌هایی با ایمنی بسیار بالا ایجاد کرده‌اند و هم از دید جنبه‌های اجتماعی و روانی، یکی از بالاترین سرمایه‌های اجتماعی را در دنیا به هنگام زلزله‌‌ها ـ از دید رفتار مردم در وقت وقوع زلزله ـ دارند.

در منطقه آمریکای جنوبی باید به توسعه سریع در کشور لرزه خیز شیلی بویژه در حدود سه دهه اخیر توجه ویژه کرد. شیلی در دی‌ماه 95 میزبان شانزدهمین کنفرانس جهانی مهندسی زلزله است. عدد شاخص توسعه انسانی طی 30 سال در شیلی از حدود 0.6 در سال 1980 به حدود 0.82 در سال 2013 افزایش یافته و در سال 2013 با رشد سه پله نسبت به 2012 در رتبه 40 در جهان قرار گرفته است. این کشور اکنون در رده اول از نظر شاخص توسعه انسانی در میان کشورهای آمریکای جنوبی قرار دارد.

کشور شیلی از کشورهای نسبتا پیشرفته در زمینه مطالعات زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله و مدیریت بحران است. متخصصان این کشور از دانشمندان شناخته شده در دنیا هستند. شیلی از نظر توسعه زیرساخت‌های مناسب نیز در سال‌های اخیر، هم از نظر ایجاد سامانه هشدار پیش هنگام سونامی و هم ایجاد سازمان مستقل برای مساله مدیریت سانحه (ONEMI) کارنامه مثبتی دارد. همچنین آیین نامه‌های ساختمانی زلزله در این کشور به طور منظم به روز می‌شود. خوشبختانه از این نظر ما نیز سابقه‌ای 50 ساله در زمینه آیین‌نامه زلزله داریم و اکنون ویرایش چهارم آیین نامه زلزله ایران (آیین نامه 2800) در سال 1394 منتشر شده است.

دولت شیلی هم از نظر توسعه کارآمدی و هم از نظر مهار فساد اداری موفق‌ترین دولت در آمریکای جنوبی در دهه گذشته بوده است. این جنبه‌های مختلف در توسعه کمک کرده است در زلزله‌های مهم اخیر بویژه زلزله هشتم اسفند 1388 ساحل بیو بیو در شیلی با بزرگای 8.8 (که موجب مرگ حدود 570 نفر و حدود 30 میلیارد دلار خسارت شد) و یکی از مهم‌ترین زلزله‌های ابتدای سده بیست و یکم است، بیشتر خسارت مالی به این کشور وارد شود تا خسارت جانی. شاخص و معیاری که بیشتر به کشورهای صنعتی پیشرفته لرزه خیز مانند آمریکا و ژاپن شبیه است تا کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه.

دکتر مهدی زارع - استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله و عضو وابسته فرهنگستان علوم