باستانی‌پاریزی به مثابه ویکتور هوگو

این مطلب را مرحوم محمد ابراهیم باستانی‌پاریزی در کتاب «از پاریز تا پاریس» می‌نویسد وقتی که معلمش در پاریز از او خواسته حالا که در فرانسه است سری هم به مزار ویکتور هوگو بزند. در این جمله عمق نگاه باستانی‌پاریزی به مقوله فرهنگ را می‌توانیم ببینیم. در واقع این بزرگمرد تاریخ و فرهنگ معاصر معتقد است کاری که فرهنگ می‌کند، هیچ سیاست و ارتشی نمی‌تواند بکند و در واقع فرهنگ موضوعی زیربنایی است.

مرحوم باستانی‌پاریزی که دو سال پیش فوت کرد، اگر زنده بود دیروز شمع تولد 91 سالگی خود را فوت می‌کرد. او از بزرگ‌ترین مشاهیر معاصر کشور است که درست مانند گفته‌اش در بالا، نقش بسزایی در فرهنگ ایران زمین داشت. باستانی تاریخدان، نویسنده، پژوهشگر، شاعر، موسیقی‌پژوه و استاد بازنشسته دانشگاه تهران بود. معمولا مردم ما خیلی با چهره‌های فرهنگی بخصوص آنهایی که دستی بر قلم دارند، آشنا نیستند. اما باستانی‌پاریزی اتفاقا از آن چهره‌هایی است که اغلب مردم او را می‌شناسند.

با این حال آثار باستانی پاریزی آنقدر شیوا و خواندنی است که تولد او می‌تواند بهانه‌ای باشد تا مردمی که کتاب‌های این فرزانه روزگار را نخوانده‌اند مطالعه کنند و آن‌دسته از افرادی هم که با آثار او آشنایی دارند این گنجینه را بازخوانی کنند.

این مورخ و نویسنده آثار بسیاری برای ما به‌جا گذاشته است. اولین کتاب باستانی‌پاریزی «پیغمبر دزدان» نام دارد که شرح نامه‌های طنزگونه شیخ محمدحسن زیدآبادی است و برای اولین بار در سال 1324 در کرمان چاپ شده‌ است. او بیش از 60 عنوان کتاب تالیف یا ترجمه کرده‌ است. کتاب‌های باستانی‌پاریزی برخی شامل مجموعه برگزیده‌ای از مقالاتش هستند که به‌صورت کتاب جمع‌آوری شده‌اند و برخی از ابتدا به‌عنوان کتاب نوشته شده‌اند. از بین آثار او، هفت کتاب با عنوان «سبعه ثمانیه» از همه معروف‌تر است که همگی در نام خود عدد هفت را دارند، مانند خاتون هفت قلعه و آسیای هفت سنگ. بعدها باستانی پاریزی کتاب هشتمی با‌عنوان «هشت‌الهفت» به این مجموعه هفت‌تایی اضافه کرده است.

یک نکته هم باید درباره قلم و سبک نوشتاری باستانی پاریزی اضافه کرد و آن این‌که برخلاف بیشتر کتاب‌های تاریخی که نثری خشک دارند، بیشتر نوشته‌های تاریخی او پر از داستان‌ها و ضرب‌المثل‌ها و حکایات و اشعاری است که خواندن متن را برای خواننده آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کند. یکی دیگر از ویژگی آثار باستانی این است که معمولا پاورقی‌های بسیار مفصلی دارد که گاهی از خود متن هم مفصل‌تر است.

سجاد روشنی

جام‌جم