سفر به قلمرو دنیاهای بیگانه

اگر فرصتی فراهم شود و زیر آسمانی صاف و به دور از آلودگی های نور شهر به صدها ستاره درخشان بر فراز سرتان نگاه کرده باشید شاید شما هم این سوال را از خود پرسیده باشید

کد خبر: ۹۸۰۲۲

که در اطراف چند تا از این ستاره ها ممکن است سیاره ای چون زمین ما در حال چرخش باشد؛
این سوال مهمی است که پاسخ آن فصل مهمی از دانش اخترشناسی را به خود اختصاص خواهد داد.
پاسخ به این پرسش تنها چند سالی است که وارد داستان کشفیات مستند علمی شده است اما در همین مدت کوتاه این رشته ، شاهد تحولات چشمگیری بوده است و از همه مهمتر این که پای آماتورها به این چالش هیجان انگیز باز شده است.
نخستین گامهادر کشف سیارات فرا خورشیدی کمتر از 15سال پیش برداشته شد و سرانجام پس از بررسی های بسیار نخستین نشانه ها از یک سیاره فراخورشیدی در اطراف ستاره 51فرس اعظم به دست آمد تا محققان نخستین سیاره را به دام اندازند.
از آن زمان تاکنون کاوشها به طور جدی ادامه یافته است اما برای این که به پاسخهای بهتری درخصوص این مسائل برسیم نیازمند جامعه آماری بزرگتری از سیارات فراخورشیدی هستیم و این جایگاه مهم کشف چنین سیاراتی را بیش از پیش می کند.
کار مهمی که هفته گذشته به وقوع پیوست را باید سرآغاز فصل جدیدی در این جستجوها ذکر کرد. چراکه برای اولین بار به طور مستقیم منجمان آماتور به دنیای کشف این سیارات وارد شده اند.
دیگر آنها تنها در زمره یافتن دنباله دارها یا ابرنواخترها نیستند که می توانند دست به نوآوری بزنند بلکه پا به پای اخترشناسان حرفه ای وارد عرصه جذاب کشف فراخورشیدی ها شده اند.طی هفته گذشته برای نخستین بار گروهی آماتور و حرفه ای در رصدی سراسری موفق به کشف سیاره ای فراخورشیدی به روش گذر شدند.
روش گذر یکی از روشهای کشف این اجرام است. با استفاده از این روش کاهش نور ستاره های میزبان سیارات فراخورشیدی در اثر عبور از مقابل قرص ستاره مادر مورد بررسی قرار می گیرد و از روی بررسی منحنی تغییرات نوری این ستاره وجود جرمی در اطراف آن تایید می شود.
البته شانس پیدا کردن سیارات فراخورشیدی به این روش به نسبت تعداد این اجرام چندان بالا نیست چرا که شرط لازم برای این که بتوان این سیارات را از این طریق به دام انداخت آن است که خط دید ما در راستای مدار چرخش سیاره به دور ستاره مادر باشد و این تعداد گزینه ها را بسیار کاهش می دهد.
در عمل هم تاکنون تنها تعداد بسیار اندکی از کل سیارات فراخورشیدی به این روش به دام افتاده اند؛ اما تعداد بالای ستارگانی که ممکن است میزبان خانواده ای از سیارات باشند شانس جستجو به این روش را بالا می برد بخصوص وقتی که پای لشکری از صیادان علاقه مند هم به این بازی باز شود.
کشف هفته گذشته که اولین مورد موفقیت در طرح بزرگی موسوم به XO بود به نوعی نشان دهنده آغاز رقابت جدید بود. در این پروژه با تاکید بر نقش منجمان آماتور ابزارهای ساده و نسبتا ارزان قیمتی در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد که و آنها با کمک این ابزارها هر شب به اسکن ستاره های پرنور آسمان که در فهرست کاندیداهای احتمالی قرار دارند، می پردازند.
در سیستم جستجوگر این پروژه از 2لنز تله فوتوی 200میلی متری استفاده می شود که به شکل یک دوربین دوچشمی به هم جفت شده اند.
این دو لنز که با هم هم راستا هستند به یک سیستم الکترونیکی ثبت تصاویر مجهز هستند و هر شب به ستاره ها چشم می دوزند تا تغییرات احتمالی نورانیت آنها را ثبت کنند. این دوربین ها در بازه های زمانی مشخصی تصاویر متعددی از هدف خود تعیین می کنند و بر مبنای آن منحنی نوری آن ستاره پیدا می شود.
شاید گاهی در اطراف یکی از این ستاره ها دنیاهای جدید وجود داشته باشند. در این صورت و در هنگام عبور این جرم از مقابل ستاره مادر افتی در منحنی نوری این ستاره به چشم می خورد؛ اما از کجا می توان مطمئن شد که این مورد مربوط به یک سیاره جدید است و نه یک ستاره کوچکتر همدم یا یک ستاره نارس کوچک که آنها را کوتوله های قهوه ای می نامند؛
اینجا است که پای ستاره شناسان حرفه ای با ابزارهای مجهزشان به این میان باز می شود. آنها پس از آن که اولین نشانه ها از تغییرات نوری ثبت شد با کمک تلسکوپ های بزرگتر و روشهای پیشرفته تر به سراغ این ستاره می روند و با بررسی دقیق مشخصات آن و تحلیل دقیق تر منحنی نوری آن رای به کشف یک سیاره فراخورشیدی جدید یا جرم دیگر یا اشتباه در اندازه گیری ها می دهند.
مک گولاگ از موسسه علوم تلسکوپ فضایی هابل که مسوولیت این پروژه را بر عهده دارد درباره نقش آماتورها در این کشف معتقد است آنها بدون استفاده از ابزارهای ما نه می دانستند به کجا نگاه کنند و نه می شد کشفشان را تایید کرد، اما این به آن معنی نیست که آنها هیچ نقشی ندارند بلکه سرعت کار تنها با حضور آنها است که بهبود می یابد.
وی خاطرنشان می کند که در چنین طرح عظیمی دهها هزار ستاره وجود دارند که با کمک ابزارهای فعلی باید مورد بررسی طولانی قرار گیرند و اگر قرار باشد تنها حرفه ای ها با کمک ابزارهای گرانقیمت خود این کار را انجام دهند تقریبا هیچ گاه نمی توانستند موفق شوند چراکه هزاران پروژه بسیار مهم وجود دارد که باید با کمک همین ابزارها مورد بررسی قرار گیرند و دیگر فرصت به چنین جستجوهای طولانی و زمان گیری نمی رسد و اینجا است که نقش آماتورها برجسته می شود آنها وقت و علاقه فراوان دارند و می توانند با چنین ابزارهایی به جستجوهای طولانی بپردازند و زمانی که نمونه مناسبی پیدا کردند اخترشناسان حرفه ای ابزارهای خود را به آن سمت نشانه می روند و نتیجه را تایید می کنند.
اینک اولین سیاره فراخورشیدی در این پروژه کشف شده است ، اما این تنها آغاز راه خواهد بود. شاید زمانی نه چندان دور آماتورها جایگاه خود را با بهبود روشها و ابزارها گسترش دهند تا بتوانند به طور مستقل به کشف این دنیاهای بیگانه بپردازند؛ اما آنچه مهم است این نکته است که سالهای آینده کشف این سرزمین های دوردست فصل مهمی از دانش اخترشناسی را به خود اختصاص خواهد داد.فصلی که دیدگاه ما نسبت به جهانی که در آن زندگی می کنیم را دگرگون خواهد کرد.