ریال یا تومان ؟ پیچیدگی حذف صفر

به گزارش جام جم آنلاین پس از سال 1932(1310) هرتومان با 10ریال معادل شد و از آن پس (تومان) عملاً واحد پول غیررسمی در زندگی ایرانیان شد. در سال 1308 ناگهان واحد پول(تومان)کنار گذاشته شد و واحد (ریال)که ریشه اسپانیایی-پرتغالی دارد به عنوان واحد رسمی پول برگزیده شد که مورد قبول وپذیرش مردم ایران قرار نگرفت وهمچنان از تومان که معادل ده ریال بود استفاده می شد.
از اواخر دهه 80 و اواسط دولت دهم به دلیل بالا بودن تورم و پایین بودن ارزش پول ایران در مقابل ارز خارجی زمزمه های حذف صفر از پول ایران به گوش می رسد.

ایران اولین کشوری نیست که می خواهد با حذف صفر واحد پول خود را تغییر دهد، نخستین بار پس از پایان جنگ جهانی اول، آلمان به دلیل کاهش ارزش پولش 12صفر را از واحد پول خود حذف کرد.!
پس از گذشت چندسال اکنون لایحه تبدیل واحد ریال به تومان وحذف یک صفر از واحد پول ملی درحالی که دولت یازدهم روزهای پایانی خود را سپری می کند به مجلس شورای اسلامی راه یافت.

به گفته سیف، رئیس کل بانک مرکزی درجریان بررسی لایحه در جلسه امروز، هفدهم آذرماه نود و پنج هیات دولت موضوع تغییر واحد پول ایران از ریال به تومان بررسی وتصویب شد. وی همچنین در تشریح ابعاد دیگر عنوان کرده که از زمان معرفی ریال در قانون پولی وبانکی به ویژه در طول چند دهه گذشته به دلیل تورم انباشته، ریال عملا از مبادلات اقتصادی روزمره حذف شده و تومان جایگزین آن شده است، بنابراین مصوبه ی دولت در زمینه ی تغییر رسمی واحد پول ملی از ریال به تومان اقدامی برای تسهیل نسبی مبادلات اقتصادی آحاد جامعه،رسمیت بخشیدن به عرف مورد قبول مردم کشور ودر انطباق با واقعیت های موجود قابل تفصیل خواهد بود.

موضوعی که لازم است مورد توجه قرار گیرد این است که آیا منافع مصوبه ی حاضر وکارکرد اقتصادی سیاسی آن به حدی قدرتمند وموثر است که هزینه های این طرح را پوشش دهد؟!
در پاسخ به پرسش مطرح شده لازم است بیان شود که منافع مصوبه حاضر اعم از سهولت در محاسبات ملی، سازگاری با عرف و فرهنگ جامعه و تعدیل انتظار و احساسات تورمی مردم از یک سو وکاهش استهلاک اسکناس به دلیل کاهش نیاز به نگهداری آن در حجم زیاد و کاهش ناامنی های حمل مقادیر زیاد پول و بهبود سیستم ثبت و ضبط اطلاعات به دلیل اینکه عملیات کمتر زمان بر است از سوی دیگر غیر قابل انکار است و به طور کلی زمینه های بهبود فضای اقتصادی حاکم را فراهم می کند.

اما مسئله مهم واساسی تر در شرایط رکود تورمی ایران بررسی هزینه های اجرای مصوبه وکارکرد طرح است که لازم است موشکافانه بررسی شود. در ابتدا به طرح چند نکته ی کلی در خصوص کارایی وعملکرد طرح حاضر می پردازیم: هنگامی که سخن از تورم به میان می آید راهکار اقتصادی برای کنترل آن اعمال سیاست پولی وکنترل حجم پول است که از طریق اثر گذاری بر دو جزء پول بیرونی(پایه ی پولی) و پول درونی(ضریب فزاینده ی پولی)انجام می شود و از این طریق تورم به صورت واقعی وحقیقی کنترل می شود. اما عامل دیگری که باید مطرح شود این است که سطح عمومی قیمت ها همچنین در ارتباط مستقیم با سرعت گردش پول است وانتظارات تورمی مردم بر سرعت گردش درآمدی پول موثر است.مصوبه مجلس مبنی بر تبدیل واحد ریال به تومان باعث می شود که مردم از نظر روانی تورم موجود را کمتر احساس کنند گرچه به صورت مداوم با آن مواجه هستند.

بعنوان مثال در خرید یک کالای1000ریالی که معادل 100 تومان است افراد در واقعیت بهای مشترک و ثابتی را می پردازند اما احساس می کنند که با پرداخت رقم درشت تر کالا را گران تر خریده اند! و حذف یک رقم از قیمت موجبات احساس بهتر درمورد قیمت کالا و تورم را برای آنها فراهم می کند. در واقع این امر انتظارات تورمی افراد را بهبود بخشیده وگمان می برند که در آینده تورم کاهش خواهد یافت و این کاهش انتظار تورمی موجب افزایش تقاضای پول افراد در کوتاه مدت شده و سرعت گردش درآمدی پول را کاهش می دهد، از آنجا که سرعت گردش پول در ارتباط مستقیم با سطح عمومی قیمتهاست انتظار می رود سطح عمومی قیمتها یا همان تورم کاهش یابد.باید دقت شود که در مورد بیان شده هیچگونه سیاست پولی توسط بانک مرکزی اعمال نشده و اگر اجرای طرح سبب تغییر تورم شود عامل ایجاد آن تغییر انتظارات تورمی است ودر صورت تحقق کاهش تورم این امر کوتاه مدت و ناپایدار است چون تورم حقیقی و وضعیت موجود در بخش حقیقی ومالی اقتصاد به همان صورت قبلی است، یعنی نوعی توهم تورمی ایجاد گشته که صرفا حاصل تغییر رفتار مردم در نتیجه ی تغییرات روانشناختی ایجاد شده است.
نکته دیگری که لازم است مورد اشاره قرار گیرد این است که هزینه جمع آوری اسکناس ها وسکه های قدیمی از بازارهای مالی از یک سو وهزینه ی چاپ اسکناس و ضرب سکه های جدید از سوی دیگر شامل هزینه مواد اولیه نیروی کار وغیره بسیار گزاف به نظر می رسد. جدا از هزینه انتقال تمام حجم بالای پول های قدیمی به مرکز چاپ پول بانک مرکزی،بسیار زمان بر بودن این فرآیند هزینه های مبادلاتی و هزینه فرصت طرح حاضر را بسیار افزایش می دهد.این امر لزوم حساسیت و دقت نظر و توانمدی بسیار بالا برای ارزیابی و برنامه ریزی برای اجرای این مصوبه را آشکار می سازد.

از طرفی ضمن بیان معایب، لازم است به این مهم اشاره شود که این تبدیل واحد موجب افزایش ارزش اسمی پول داخلی در مقابل ارز خارجی خواهد شد که می تواند موجبات افزایش قدرت سیاسی اقتصادی ایران را در صحنه ی تجارت و سیاست بین الملل فراهم سازد.
نقش رویکرد سیاسی اقتصادی وهمچنین قدرت اجرایی دولت برای کارآمدی وتوانمندی طرح برهمگان آشکار است. حال آنکه پرسش مهم تر این است که حذف صفر ریال و تبدیل آن به تومان، اقتصاد ایران را از دردی دیرینه خواهد رهاند و باید در اولویت قرار گیرد؟! یا آنکه هزینه ها ایجاب می کنند عطای اجرای این مصوبه همانند هزاران طرح نافرجام دیگر به لقایش بخشیده شود؟!.

سیده بهاره شاهمرادی - کارشناس اقتصاد