گنجینه‌ای درچهارراه گجیل

در ابتدای کوچه مسگرزاده شرقی، دنبال پلاک 8 می‌گردم که پیدا کردنش کار سختی نیست، اینجا به کارگاه مجسمه‌سازی رضا سرابی‌اقدم مشهور است؛ یکی از مجسمه‌سازان شهیر تبریز که در جای‌جای شهر می‌توان آثار و نشانه‌های او را یافت.

از مهم‌ترین تندیس‌ها و مجسمه‌های او می‌توان به مجسمه سربازان مشروطه در مقابل استانداری، توپ بازسازی شده جنگ‌های مشروطه، تندیس ماکت هواپیمای کلنل محمدتقی‌خان پسیان، تندیس ثقه‌الاسلام، اسماعیل امیرخیزی، رسول صدقیانی از رهبران مشروطه، مجسمه میراب، اوحدی مراغه‌ای و... اشاره کرد.

اما رضا سرابی‌اقدم را علاوه بر مجسمه‌سازی می‌توان به‌عنوان یکی از مجموعه‌داران شهر تبریز معرفی کرد که بسیاری از آثار او علاوه بر موزه شخصی، در موزه‌های تبریز در معرض دید عموم قرار گرفته است. حضور من در کارگاه مجسمه‌سازی پلاک 8 کوچه مسگرزاده برای این است که دیده‌هایم را از این مجموعه گرانبها و نفیس که در طبقه پایین این کارگاه و موزه شخصی وجود دارد بنویسم.

کلکسیون فانوس‌ها

او از مجموعه‌هایش می‌گوید و من محو تماشا شده‌ام. از مجموعه فانوس‌های قدیمی که به قول خودش یک موزه مجزا می‌تواند باشد که نامش را موزه نور انتخاب کرده است. در این مجموعه که به‌طور زیبایی کنار هم چیده شده‌اند کلکسیونی از فانوس‌های قدیمی که قدیمی‌ترین آنها به زمان صفویه برمی‌گردد و انواع مختلفی نیز دارد به چشم می‌خورد.

فانوس‌های دریایی، فانوس جنگی، فانوس راه‌آهن و... که تعداد آنها به 270 عدد می‌رسد و البته انواع مختلف این فانوس‌ها که با شمردن به اتمام نمی‌رسد. و علاوه بر فانوس‌های دوران صفویه، فانوس‌های دوران قاجار و پهلوی نیز در میان آنها خودنمایی می‌کند.

بنا به گفته آقای سرابی در کنار فانوس‌ها، سایر ابزار روشنایی مثل پی‌سوز‌ها که متعلق به دوره مفرغ و بعد صدر اسلام، سلجوقیان و تیموریان هستند نیز جمع‌آوری شده‌اند تا این‌که در دوره صفوی فانوس‌ها آمده‌اند و تا قاجار و پهلوی اول که ارزش تاریخی دارند را جمع‌آوری کرده‌ایم. اینها از 12 کشور دنیا مثل آلمان، اتریش، سوئیس، انگلیس و عراق خریداری شده‌اند.

مجموعه قفل وکلیدها

در ادامه، مجموعه قفل و کلیدهای فلزی هم توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند، که قدمت آنها به 500 سال قبل برمی‌گردد. جلوتر که می‌آییم قفل و کلیدهای دوره‌های مختلف تاریخی از جمله دوره پهلوی هم به چشم می‌خورد.

در طبقه بالا قفل و کلیدها و درکوبه‌های سنتی قدیمی نیز جلوه خاص دیگری دارد. هر کدام از درکوبه‌ها نشانگر این بود که فرد پشت در زن است یا مرد و این موضوع از نوع درکوبه‌ها مشخص می‌شد.

در گوشه‌ای دیگر از این مجموعه، انواع قیچی‌های فلزی در سایزها و اندازه‌های مختلف با کاربردهای متنوع نیز آرایشی خاص و منظم دارند که هر کدام از آنها نشانی از یک شغل، حرفه و مهارت بود . قیچی‌های آرایشگاه‌های زنانه و سلمانی مردانه، قیچی خیاطی در مدل‌های مختلف، قیچی پزشکی، قیچی آشپزخانه، قیچی و دفه‌های فرش.

عکسی توجهم را به خود جلب می‌کند، عکس هیتلر است که فاتحانه در گوشه‌ای ایستاده و به اشیای بازمانده از جنگ جهانی اول شامل سرنیزه، قمقمه سربازان، اسلحه، عینک خلبانی، گلوله توپ و وسایل بازمانده از جنگ جهانی دوم همچون کلاهخود، مهر آلمان نازی، انواع کلاه و... می‌نگرد که در جای خود بسیار جالب است.

صندوقچه چوبی 300 سال قبل، آسیاب‌دستی، شیرهای آب‌انبار، توربین، تلمبه‌های آب قدیمی، عینک شخصی کلنل محمدتقی‌خان پسیان، مهر غازان‌خان، نسخه‌های‌دستی، کتاب نسخه‌نویسی، وزنه‌ها، شمشیر، وسایل جنگی، مجموعه اسلحه و سلاح‌های قدیمی، اسلحه‌های سرپر، زره دوره صفوی، نسل اول اختراعات درخصوص تلگراف، فنوگراف، تلفن، دستگاه چاپ، لوازم پزشکی دوره قاجار، اسناد دوره تزار نیکولا هم‌عصر ناصر‌الدین شاه و.... نیز در این مجموعه شخصی چشم‌نواز است.

30 سال تلاش

مجموعه‌دار تبریزی در مورد اهداف خود از تهیه و گردآوری این مجموعه گرانبها می‌گوید: بچگی‌های من با تمامی هم‌سن و سالان خودم متفاوت است.دوران نوجوانی من مانند آنها در کوچه پس کوچه‌ها با بازی نگذشت، بچگی‌های من در محله شتربان (دوه‌چی) تبریز گذشت، یکی از آن محله‌های قدیمی که انواع مشاغل سنتی را می‌توان در آن یافت.

وی گفت: من از همان کودکی و نوجوانی به‌دنبال یاد گرفتن شغل‌های رنگرزی، نجاری، عطاری، نعلبندی و مسگری بودم و به همه شغل‌هایی که در محله شتربان و بازار بود علاقه‌ داشتم. کم‌کم به فکرم رسید که پس از مدتی این شغل‌ها به مرور فراموش می‌شوند و بنابراین شروع کردم ابزار و ادواتی که مربوط به هریک از این مشاغل بود را خریداری کردم.

سرابی ادامه داد: 30 سال طول کشید تا این مجموعه را یکجا جمع‌آوری کردم و معتقدم این مجموعه‌ها متعلق به مردم ایران است. این مجموعه، یک مجموعه مردم‌شناسی است که نشان می‌دهد پدران و مادران و اجداد ما پیش از این و با چه ابزار و آلاتی به گذران زندگی می‌پرداختند و اکنون زندگی چقدر دچار تغییرات شده است.

معصومه درخشان - روزنامه نگار