سینما، مدیون کتاب

1348

«گاو»

کارگردان: داریوش مهرجویی

بی‌شک فیلم «گاو» ساخته داریوش مهرجویی از مهم‌ترین اقتباس‎های تاریخ سینمای ایران است. مهرجویی این فیلم را بر‌اساس داستان «عزاداران بَیل» ساخت که در جشنواره‌های بین‎المللی متعددی به نمایش درآمد.

داستان این فیلم در مورد شخصی دهاتی به‌نام مشدی حسن است که تنها دارایی‌اش یک گاو است ولی وقتی او در سفر به سر می‌برد گاو او می‌میرد و وقتی او از مرگ گاوش مطلع می‌شود بر اثر فشار و فقر توهم زده و خود را گاو مشدی‌حسن می‌نامد.

1365

«ناخدا خورشید»

کارگردان: ناصر تقوایی

ناصر تقوایی در «ناخدا خورشید» برداشتی آزاد داشته از داستان «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوی. ایرانیزه کردن داستان همینگوی قطعا کار دشواری بوده که تقوایی با پیشینه ادبی‌اش به بهترین شکل ممکن در «ناخدا خورشید» از عهده آن برآمده. تقوایی با سابقه داستان‌نویسی که دارد، از تمام ظرفیت‌های موجود در داستان همینگوی برای بومی کردن فضا بهره برده و نهایتا «ناخدا خورشید» در ساختار سینمایی، اثری ارزنده و خوش‌ساخت در‌آمده که درایت و تسلط سازنده‌اش از جای‌جای فیلم بروشنی پیداست.

1371

«چکمه»

کارگردان: محمدعلی طالبی

محمدعلی طالبی فیلم «چکمه» را با اقتباس از داستان کوتاه «چکمه» نوشته هوشنگ مرادی‌کرمانی ساخت و با هوشمندی هرچه تمام‌تر توانست به فیلم رنگ و بوی یک اثر کاملا رئالیستی بدهد که مخاطب در هر جای دنیا آن را ببیند و با تمام وجود باور کند. طالبی بعدها البته فیلم‌های«تیک‌تاک»، «کیسه برنج»، «تنور» و «مثل ماه شب چهارده» را هم بر‌اساس داستان‌هایی از مرادی‌کرمانی ساخت که با توجه به ساختار واقع‌گرایانه‌‌ای که داشتند، بسیار مورد توجه قرار گرفتند.

1374

«خواهران غریب»

کارگردان: کیومرث پوراحمد

کیومرث پوراحمد «خواهران غریب» را بر‌اساس کتابی از اریش کستنر با همین نام ساخت و با توسل به موزیک سعی در ارائه تصویری شاد در آن کرد. «خواهران غریب» داستان دو خواهر کودک است که پدر و مادرشان از هم جدا شده‌اند و آنها با پدر آهنگساز و مادربزرگشان زندگی می‌کنند که درنهایت مادرشان به زندگی آنها بر‌می‌گردد. اصل کتاب اثری برای کودکان و نوجوانان است، اما فضای مفرح فیلم با بازی خوب خسرو شکیبایی و پروین‌دخت یزدانیان از آن کاری ساخته که بزرگ‌ترها هم از دیدنش لذت می‌برند.

1381

«شب‌های روشن»

کارگردان: فرزاد موتمن

فرزاد موتمن «شب‌های روشن» را بر‌اساس داستان کوتاهی از فئودور داستایوفسکی ساخت که امروزه از آن به عنوان بهترین اقتباس عاشقانه سینمای ایران یاد می‌کنند. البته نویسنده این فیلمنامه سعید عقیقی است؛ عقیقی بن‌مایه داستان داستایوفسکی را برداشت، دیالوگ‌هایش را تغییر داد و البته سکانس آخر فیلم را هم متفاوت از پایان کتاب نوشت تا بیشتر باب سلیقه تماشاگر ایرانی شود. استاد ادبیات دانشگاه (مهدی احمدی) در شبی به دختری (هانیه توسلی) بر‌می‌خورد که در انتظار پسری است که قرار بوده یک سال پس از جدایی‌شان دوباره به محل قرار بازگردد.

1382

«جنایت»

کارگردان: محمدعلی سجادی

محمدعلی سجادی برای ساخت «جنایت» از داستان «جنایت و مکافات» فئودور داستایوفسکی الهام گرفت و توانست فیلمی جنایی و هیجان‌انگیز بسازد. «جنایت و مکافات» داستانی است که در ادبیات جهان شناخته شده و ظرایف و شخصیت‌پردازی‌های آن ممکن است هر کارگردانی را برای کار روی آن ترغیب کند.

گرچه تاکنون آثار متعددی در ایران و جهان با اقتباس از داستان «جنایت و مکافات» داستایوفسکی ساخته شده، اما به واقع هیچ‌کدام از آنها با وجود تمام ارزش‌هایی که دارند نتوانستند حق مطلب این داستان را تمام و کمال بیان کنند.

1387

«سوپراستار»

کارگردان: تهمینه میلانی

تهمینه میلانی فیلم «سوپراستار» را با اقتباس از رمان «آگوستوس» اثر هرمان هسه بار دیگر در دفاع از حقوق زنان به تصویر کشید. «سوپراستار» فیلمی است درباره بازیگری به نام کوروش زند (با بازی شهاب حسینی) که به‌واسطه شهرت و موفقیت غرق در فساد شده و با پیدا شدن سر و کله دختری نوجوان زندگی‌اش تغییر می‌کند.

میلانی در «سوپراستار» قصد دارد زندگی نادرست انسان‌های مشهور را که در نتیجه غرور دچار خودشیفتگی می‌شوند، به تصویر بکشد.

1389

«اینجا بدون‌من»

کارگردان: بهرام توکلی

بهرام توکلی «اینجا بدون من» را از نمایشنامه مشهور «باغ‌وحش شیشه‌ای» تنسی ویلیامز اقتباس کرد. توکلی که خودش قبلا در عرصه ادبیات فعال بوده، اقتباس بسیار خوبی از این نمایشنامه داشته و نمایشنامه را با تغییراتی در جزئیات کاملا به فرهنگ ایرانی نزدیک کرده است. فیلم داستان خانواده‌ای است متشکل از مادر (فاطمه معتمدآریا) و دو فرزندش، احسان (صابر ابر) و یلدا (نگار جواهریان) که امیدوارانه به انتظار تحولی در زندگی تاریک خود هستند. یلدا معلول است و عاشق رضا دوست احسان (با بازی پارسا پیروزفر) می‌شود و...

1390

«پله آخر»

کارگردان: علی مصفا

علی مصفا «پله آخر» را از داستان «مردگان» از مجموعه «دوبلینی‌ها» به نویسندگی جیمز جویس اقتباس کرده. «پله آخر» فیلم گرمی است و حتی آنجا که تراژدی مرگ را دستمایه روایی قرار می‌دهد، باز هم از حرارت فیلم کاسته نمی‌شود. مصفا این فیلم را غیرخطی ساخته و این نوع روایت به فیلمساز اجازه می‌دهد تا داستانش را بدون توجه به زمان رخداد آنها روایت کند. فیلم چندان از داستان «مردگان» گرته‌برداری نکرده و تنها در شکل گرفتن خط قصه به آن نگاهی داشته است.

1392

«آذر، شهدخت، پرویز و دیگران»

کارگردان: بهروز افخمی

بهروز افخمی «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» را بر‌اساس رمانی به همین نام از مرجان شیرمحمدی (همسر خودش) ساخت که در سال 1392 سیمرغ بهترین فیلم را از جشنواره فیلم فجر از آن خود کرد. فیلم درباره همسر خانه‌دار یک بازیگر مشهور سینماست که در آخرین فیلمش با او همبازی می‌شود و آنچنان مورد توجه منتقدان قرار می‌گیرد که به حسادت مرد منجر می‌شود. روابط صمیمانه آنها تیره شده، زن قهر می‌کند و به باغچه خانوادگی دماوند می‌رود، اما با بازگشت دخترشان به ایران، روابط آنها دستخوش تحولاتی می‌شود.

ساناز قنبری

سینما