اسکیزوفرنیا آخر خط نیست

این بیماری با توهم و هذیان و افت عملکرد فرد از سطح عادی توانایی‌های خود بروز می‌کند، گرچه از جمله بیماری‌های شدید روانپزشکی به حساب می‌آید، اما تنها حدود یک درصد افراد جامعه به آن مبتلا می‌شوند و میزان شیوع آن در میان کشورهای مختلف جهان تقریبا برابر است.

علائم اسکیزوفرنیا چیست؟

علائم اصلی اسکیزوفرنیا انواع مختلفی دارد. توهم و هذیان همان‌گونه که ذکر شد از جمله مهم‌ترین علائم این بیماری است که می‌تواند سبب فاصله گرفتن بیماران از واقعیت اطراف و تجربیات معمول مردم شود. توهم عبارت است از ادراک چیزهایی با حواس پنجگانه که وجود ندارند. شایع‌ترین نوع توهم، توهم شنوایی است که می‌تواند بسیار ترسناک باشد. شنیدن صدای فرد یا افرادی که معمولا به بیمار بد و بیراه می‌گویند و درباره رفتار او نظر می‌دهند، در این بیماری شایع است. هذیان هم باور به مسائلی است که واقعیت ندارد و با استدلال هم قابل اصلاح نیست. به طور مثال شایع‌ترین هذیان در این بیماری این است که فرد بیمار گمان می‌کند فرد یا افرادی قصد صدمه زدن و حتی کشتن او را دارند. این علامت نیز بسیار آزاردهنده و هولناک بوده و در کنار این علائم بخصوص با پیشرفت بیماری، بیماران توانایی‌های عادی ارتباطی خود را ممکن است از دست بدهند، گوشه‌گیر، بی‌انگیزه و کم‌حرف شوند و تمایلی به کار یا فعالیت از خود بروز ندهند.

علت این بیماری چیست؟

اسکیزوفرنیا از بیماری‌هایی است که دانش پزشکی به علت منفردی برای آن دست نیافته است و هنوز بسیاری چیزها هست که درباره آن نمی‌دانیم، اما آنچه مشخص است این که عامل اصلی این بیماری مشکل در سلول‌های مغزی است که سبب می‌شود بخش‌های مهمی از مغز عملکرد مناسبی نداشته باشند و تقریبا قطعی است که علل جسمی عامل اصلی این اختلال هستند و مشکلات روان‌شناختی ازجمله مشکلات خانوادگی و اجتماعی گرچه در بروز این بیماری نقش دارند، اما عامل اصلی ایجاد‌کننده بیماری نیستند.

عوامل طبیعی یا ماوراء‌الطبیعه؟

علائم بیماری اسکیزوفرنیا به گونه‌ای است که ممکن است بویژه در جوامعی مثل جامعه ما خانواده‌ها، عوامل ماوراء‌الطبیعه‌ای چون جن‌زدگی و طلسم و جادو را عامل ایجاد‌کننده این مشکلات بدانند. این باور‌ها یکی از معضلات اصلی در تشخیص و درمان زودهنگام بیماران اسکیزوفرنیاست و سبب می‌شود خانواده‌ها، نپذیرند فرزندشان به یک بیماری دچار است و به سراغ افرادی غیرحرفه‌ای و غیرعلمی می‌روند که معمولا ثمره‌ای جز تاخیر در درمان ندارد. بنابراین به همه خانواده‌ها توصیه می‌شود در صورت مشاهده این علائم بدانند که این علائم فارغ از دیگر عوامل می‌تواند توسط روانپزشکان، با احتمال زیاد درمان شود.

تا چه وقت درمان باید ادامه یابد؟

یکی از سوال‌هایی که مکررا خانواده و بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا از ما می‌پرسند این است که بیمار تا چه وقت باید دارو بخورد. بسیاری از بیماری‌های پزشکی، مانند فشار خون، نیازمند کنترل طولانی‌مدت توسط دارو بوده و در صورت قطع دارو با احتمال بالایی از عود همراه هستند. نکته مهم این است که داروهای کنترل‌کننده این بیماری گرچه ممکن است عوارضی همراه داشته باشند، اما اکثر این عوارض اولا قابل درمان توسط پزشک بوده ثانیا عوارض این داروها بسیار کمتر از عوارضی است که بدن از کنترل نشدن بیماری تحمل می‌کند.

این بیماران می‌توانند کار کنند؟

بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا می‌توانند در صورتی که توانایی‌های آنها واقع‌بینانه ارزیابی شود و در طول فعالیت شغلی با آنها حمایت‌گرایانه برخورد شود و کارهای پیچیده به آنها سپرده نشود، اما با توجه به افت توانایی‌های آنها خانواده‌ها نباید انتظار داشته باشند که این افراد کار کنند که درآمد معمولی داشته باشند و در واقع کار کردن این افراد باید بیشتر در راستای افزایش فعالیت‌های اجتماعی و بهبودی نسبی آنها باشد تا در آمد‌زایی.

ابراز احساسات نکنید

یکی از اشتباهات خانواده بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا این است که فکر می‌کنند ابراز احساسات بیش از حد به این بیماران می‌تواند به ایشان کمک کند. این در حالی است که مشخص شده سه گونه رفتار می‌تواند با بدتر شدن حال بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا همراه باشد. نخست رفتارهای همراه با احساسات زیاد و ابراز دوست داشتن و ابراز مداوم این که اعضای خانواده نگران حال بیمار هستند. دوم رفتارهای همراه با انتقاد و تذکر مکرر برای اصلاح رفتار و سوم رفتارها و گفتارهایی که از آنها دشمنی دریافت می‌شود.

آیا بیماران می‌توانند ازدواج کنند؟

بله می‌توانند ازدواج کنند، اما آن چه مهم است این که فرد آمادگی تشکیل خانواده داشته باشد. همان‌گونه که ذکر شد یکی از علائم مهم بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا گوشه‌گیری و کاهش تمایل به برقراری روابط با دیگران ازجمله روابط جنسی است. بر همین اساس معمولا بیماران دچار این بیماری به ازدواج تمایلی ندارند، اما خانواده‌ها به اصرار این افراد را به تشکیل خانواده سوق می‌دهند. این در حالی است که همین ویژگی این افراد سبب می‌شود معمولا نتوانند زندگی موفقی داشته باشند. از طرف دیگر مسئولیت تشکیل خانواده خود فشار روانی بالایی ایجاد می‌کند که می‌تواند به عود همه بیماری‌های روانپزشکی منجر شود. اما به طور کلی اگر این بیماران می‌خواهند ازدواج کنند عقلانی و انسانی است که طرف مقابل این بیماران توسط یک روانپزشک درباره بیماری فرد و نحوه مراقبت از وی و مصرف داروهایش آگاه شود تا ضمن مراقبت بهتر از بیمار، احتمال عواقب قانونی مشکل نیز کم شود.

جمع‌بندی

در مجموع نقش اصلی خانواده‌ها در جلوگیری از ناتوانی بیشتر بیماران اسکیزوفرنیا بر مراجعه به موقع به روانپزشک، رعایت دستورات دارویی وی و کاهش انتظارات خود از بیماران و همچنین توجه به دستورات روانپزشک در زمینه برخورد و تصمیم گیری درباره آینده فرد بیمار خلاصه می‌شود. خوشبختانه در حال حاضر و با کشف داروهای کم عارضه و موثر امکان پیشگیری از سیر مخرب اسکیزوفرنیا وجود دارد، اما همه اینها پیش از هر چیز نیازمند همکاری خانواده‌ها برای این است که بیمار درمان خود را دقیق و موثر پی بگیرد و این مهم‌ترین نقش دلسوزانه خانواده‌ها برای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیاست.

دکتر محمدرضا شالبافان/ روانپزشک عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی