رسالت دبیر کل جدید؛ بازگرداندن اقتدار به سازمان ملل

حال با پایان رسمی دوره فعالیت دبیر کل پیشین و معرفی دبیر کل جدید، می توان نگاهی داشت به عملکرد بانکی مون و اقدامات و فعالیتهای وی به عنوان دبیر کل مهمترین و بزرگترین سازمان جهانی و نیز به چالشهایی اشاره کرد که دبیر کل جدید سازمان ملل با آن مواجه است.

بر اساس منشور سازمان ملل، دبیرکل سازمان ملل متحد سرپرست دبیرخانه سازمان است و در رأس آن قرار دارد. او در عمل سخنگو و رهبر سازمان ملل به شمار می‌رود و بلندمرتبه ترین کارمند بین‌المللی محسوب می شود.

برای دبیر کل سازمان ملل وظایف مختلفی تعریف شده است که اجرای تصمیمات سیاسی سازمان، ایفای نقش مهم در شورای امنیت به خصوص زمانیکه گزارش خود را در خصوص مسائل جاری ارائه می‌دهد؛ اداره کردن انجام عملیات حفظ صلح، ترتیب دادن کنفرانس‌های بین‌المللی، میانجیگری در حل اختلافات بین‌المللی، ‌سفر به سراسر جهان به منظور حفظ تماس با مردم کشورهای عضو، از جمله این وظایف هستند.

میزان تأثیرگذاری دبیر کل، معطوف به شخصیت، اراده و نفوذ وی در نظام بین الملل است و توانایی او در رهبری و مدیریت، تجربه وسیع در زمینه روابط بین‌الملل، مهارت و توانمندی لازم در زمینه اقدامات دیپلماتیک و ارتباطات گسترده و تسلط بر چند زبان از شرایط لازم برای ایفای مؤثر نقش دبیرکلی سازمان ملل هستند.

با لحاظ چنین شرایطی به نظر می رسد، عملکرد بانکی مون دبیر کل آسیایی سازمان ملل چندان موفقیت آمیز و در راستای اقتدار و نقش آفرینی جدی سازمان ملل در مسائل جهانی نبوده است. مهمترین نقطه ضعف بانکی مون، شخصیت ضعیف و نفوذپذیری قابل تأمل وی بوده است که سبب اتخاذ مواضع ضد و نقیض توسط او گردیده است.

قرار دادن نام عربستان در لیست سیاه کودک کشی از یکسو و بلافاصله خارج کردن نام این کشور از لیست با فشارها و تهدیدات این کشور، یکی از موارد ضعف شخصیت وی بوده است.

از سوی دیگر بانکی مون در طی فعالیت ده ساله خویش پیشنهاد میانجی گیری در بحرانهای مختلفی را ارائه کرده است که پیشنهاد میانجی گری بین طرفهای یمنی، میان هند و پاکستان بر سر مسأله کشمیر، میانجی گری میان ایران و آمریکا و ایران و عربستان از جمله این پیشنهادات بوده اند.

با این وجود در همه موارد فوق میانجی گیری وی یا مورد پذیرش قرار نگرفته و یا مؤثر واقع نشده و به نتیجه ملموسی نرسیده است. این امر به خوبی نشان می دهد که بانکی مون از چهره و شخصیتی مقتدر و اثر گذار برخوردار نبوده و سازمان ملل نیز در دوران تصدی وی جایگاه حل المسائلی و مثبت خود را تا حد زیادی از دست داده و به ساختاری غیر کارامد تبدیل شده است.

بانکی مون در زمینه کمک به گسترش صلح و امنیت جهانی نیز کارنامه مثبتی از خود به جای نگذاشته و عملکرد منفعلانه سازمان ملل در بحران سوریه، حمله ائتلاف عربی به یمن، گسترش موج تروریسم در عراق و افغانستان، کمکهای مالی و لجستیکی برخی کشورها به داعش، سرکوب انقلابهای مردمی در مصر، یمن و بحرین و ادامه و وخیم تر شدن بحران آوارگان، نشان از آن دارد که بانکی مون نتوانست سازمان ملل را به مرکز تأمین کننده صلح و امنیت جهانی و نماینده ای برای همه ملتهای جهان تبدیل کند و بیش از پیش این سازمان را به حاشیه رانده است.

حال دبیر کل جدید در شرایطی سازمان ملل را تحویل می گیرد که ادامه درگیریها در سوریه، جنگ و تجاوز به یمن، تحرکات طالبان در افغانستان و گسترش طلبی داعش از عراق و سوریه و ترکیه گرفته تا آلمان، فرانسه، آمریکا، مردم خاورمیانه و کل جامعه جهانی را خطر فجایع انسانی، جنگ، ویرانی و افزایش تروریسم مواجه ساخته است.

گوتیرس در وضعیتی بر مسند دبیر کلی تکیه می زند که این سازمان بیش از همیشه موقعیت و نفوذ جهانی خود را از دست داده است و به جای آن قدرت نظامی و منافع ملی خود محورانه برخی کشورها به نیروی پیش برنده مسائل در عرصه بین المللی تبدیل شده است.

هر چند دبیر کل سازمان ملل بر اساس منشور این سازمان، از حق و قدرت تصمیم گیری برای اقدامات بین المللی برخوردار نیست و این امر تاحد زیادی به اعضای دائم شورای امنیت سپرده شده است، اما شاید مهمترین رسالتی که گوتیرس پرتغالی در وضعیت موجود دارد، نشان دادن شخصیتی مقتدرتر و نفوذناپذیر تر از دبیر کل سازمان ملل، نزدیکی و همدردی بیشتر با ملتها به جای حرف شنوی از قدرتهای بزرگ، اعمال فشار بر اعضای دائم شورای امنیت برای جدیت در حل و فصل بحرانهای بین المللی و احیای حقوق و قوانین بین المللی در جهانی باشد که زیر چکمه سربازان و کمربندهای انتحاری تروریستها، نفسش به شماره افتاده است.

دکتر محمدمهدی مظاهری - استاد دانشگاه