سـقـوط خاکریز سینما

به‌طوری که غرب و دشمنان کشور هم در مقابل نفوذ فرهنگی ما، پرچم سفید را بالا ببرند و در نگاهی ایده‌آل، تاثیرات مثبتی بگیرند. اما متاسفانه خاکریز سینمای ما در این زمینه، به گفته جواد شمقدری، رئیس سابق سازمان سینمایی و نویسنده و کارگردان سینما، وضعیت مناسبی ندارد. به دلیل صحبت‌های اخیر رهبری درخصوص موضوع مقاومت فرهنگی، سراغ این سینماگر رفتیم و درباره مصداق‌های این موضوع و مباحث پیرامون آن حرف زدیم.

رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیرشان با ائمه جماعات مساجد استان تهران، درباره موضوع مقاومت فرهنگی سخن گفتند و تاکید کردند اگر حصار و خاکریز فرهنگی سست باشد، همه چیز از دست می‌رود. اساسا مصداق‌های مقاومت فرهنگی و ابزار آن چیست و چگونه می‌توان مقاومت کرد؟

در این دو سه سال اخیر شاهد واژه‌های جدیدی مثل نفوذ فرهنگی و ولنگاری فرهنگی بودیم که از سوی رهبری طرح شده که هرکدام از آنها یک عقبه مطالعاتی و تحقیقاتی گسترده‌ای دارد. صحبت‌های حضرت آقا هم ناظر به آسیب‌ها و تهدیدهایی است که ورود پیدا کرده. اما در صحبت‌های اخیر، ایشان از موضوع مقاومت فرهنگی گفتند که به وسیله آن می‌توان جلوی نفوذ فرهنگی و ولنگاری فرهنگی را گرفت. مقاومت فرهنگی از دید من می‌تواند به دو حوزه تعلق بگیرد: سخت و نرم. در حوزه سخت ساختارها و نهادها و سازمان‌هایی که بتوانند مجموعه عملیاتی را در حوزه فرهنگ تعریف کرده و بتوانند در مقابل آسیب‌های فرهنگی ایستادگی کنند، اهمیت پیدا می‌کند. یکی از مهم‌ترین جاها در این زمینه، همان‌طور که رهبری اشاره کردند، مساجد هستند. نهادهای فرهنگی هم از جمله محل‌هایی است که نقش مهمی در این رابطه دارند. یعنی همه مراکز و سازمان‌هایی که ماموریت‌های فرهنگی دارند، می‌توانند در ایجاد خاکریز فرهنگی نقش تعیین‌کننده داشته باشند. این‌که چرا این نهادها تاکنون چنین نقشی را نداشتند، به این مساله برمی‌گردد که در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی دچار نوعی آشفتگی و بعضا انحراف بودند. به نظرم اگر موضوع مقاومت فرهنگی در این مراکز تبیین شود، خیلی از آسیب‌های فرهنگی برطرف می‌شود. ابتدا باید این سوال مطرح شود که یک مرکز فرهنگی قرار است چه کاری انجام دهد و چه اثری را تولید کند؟ قرار است از چه افرادی و با چه رویکردی حمایت کند؟ قرار است چه اولویت‌هایی را درنظر بگیرد؟ اگر پاسخ‌های مناسبی به این پرسش‌ها وجود داشته باشد، ما در حوزه سخت مقاومت فرهنگی به نقطه مطلوب می‌رسیم. یکی از آسیب‌های مهم نهادهای فرهنگی این است که متاسفانه نوع اولویت‌ها و حمایت‌های آنها یا خنثی بوده یا بعضا خدای ناکرده در جهت تقابل است. نمونه آشکارش وضعیتی است که امروز در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی وجود دارد. شاهد هستیم حتی خود خروجی‌های ارشاد هم باعث دردسر می‌شود. حتی برای خود مسئولانی که پای مجوزهایشان ایستاده‌اند هم دردسر به وجود می‌آید. در حالی که قرار بود کارهای ما مشکل گشای عرصه فرهنگی باشد. مورد دوم که اهمیت بیشتری از بخش اول دارد، حوزه نرم است. یعنی باید کاری کنیم که باورهای اعتقادی و معرفتی آحاد کشور تقویت شود. باید متفکران و اندیشمندان بنشینند و خلأ‌های فکری و ذهنی نسل جوان را در عرصه‌های مختلف اقناع کنند. شما گاهی می‌بینید حتی در مجلس که جمعی از نخبگان ملت ایران آنجا جمع شده‌اند، درباره برخی اتفاقات حرف‌هایی زده و موضعگیری‌هایی انجام می‌شود که نشان می‌دهد حتی آنجا هم دچار خلأ اعتقادی و معرفتی هستیم. به هرحال می‌خواهم بگویم در حوزه نرم مقاومت فرهنگی، ما نیاز داریم که به بسیاری از رویکردهای نظام مثل گفتمان انقلاب اسلامی و گفتمان امام خمینی(ره)، نگاه و توجه جدی‌تری داشته باشیم که کمترین دستاورد آن، اقناع فکری، ذهنی و روحی گروه‌های مختلف اجتماعی است. مرحله بالاترش این است که بتوانیم خود این افراد را مبلغ کنیم تا وقتی با پدیده‌های مختلف روبه‌رو می‌شوند بتوانند بهترین مسیر را انتخاب کنند که در جهت حرکت کلی نظام و انقلاب اسلامی باشد. مجموع این اتفاقات به نظرم آن موضوع مقاومت فرهنگی را که آقا از آن اسم بردند محقق می‌کند.

همان‌طور که رهبر انقلاب اشاره کردند، مسجد به عنوان پایگاه بزرگ بسیج فرهنگی و حرکت فرهنگی دارای نقش مهمی است؛ چقدر الان این آگاهی فرهنگی در مساجد و بویژه میان جوان‌ها رواج دارد؟

ما در خیلی از ساختارها ضعف جدی داریم که باعث گلایه‌های رهبری هم شده است. متاسفانه این اشکال در مساجد ما هم وجود دارد، در حالی که مسجد یک ظرفیت بسیار بزرگ است. کافی است ما بدانیم که پایگاه اصلی انقلاب اسلامی مساجد بود. زمانی که ما بسیاری از ابزارها را دراختیار نداشتیم و دشمن از بسیاری از ابزارها برخوردار بود، صرفا با اتکا به مساجد توانستیم بر دشمن غلبه نماییم و یک بسیج عمومی در کل کشور ایجاد کنیم. در دفاع مقدس هم شاهد بودیم، مساجد نقش پایگاه بودنشان را خیلی خوب ایفا کردند. اگر ناملایماتی هم پیش می‌آمد، به لحاظ روحی و اعتقادی در مساجد ترمیم و برطرف می‌شد و حتی شاهد بسیج بیشتر مردم به سوی جبهه‌های جنگ بودیم. اما پس از دوران دفاع مقدس، متاسفانه نقش مساجد کمرنگ شد. هرچند آمدند بحث کانون‌های فرهنگی را در کنار مساجد مطرح کردند و اتفاقاتی هم در این زمینه افتاد. ولی درمجموع به نظر می‌رسد امروز مساجد نقش واقعی خود را ایفا نمی‌کنند. همان‌طور که آقا فرمودند نباید به مساجد صرفا برای برگزاری نماز اکتفا شود که آن هم البته اتفاق مبارک و تاثیرگذاری است، بلکه باید محلی برای آگاهی فرهنگی هم باشد. این از حرکت‌های سکولاریستی است که می‌گوید مسجد فقط برای عبادت است. نه، مسجد باید پایگاه همه اتفاقات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی کشور باشد. حضرت امام هم فرمودند مسجد در زمان پیامبر هم پایگاه حکومت بود. اگر امروز هم مسجد چنین نقشی را ایفا کند، اتفاقات خیلی خوبی می‌افتد. البته برخی مساجد حرکت‌های فرهنگی خوبی انجام می‌دهند و به نقش واقعی خود آگاه هستند، اما مجموعا مساجد ما با جایگاهی که از آنها انتظار می‌رود، فاصله دارند که ان‌شاءالله با توصیه رهبری شاهد باشیم مساجد نقش کلیدی در عمده مسائل پیدا کنند.

بصیرت سیاسی هم از فرهنگ سرچشمه می‌گیرد؛ چقدر این قالب و ابزار فرهنگ و هنر باید آغشته و در پیوند با مضمون و محتوای سیاسی باشد؟

یکی از آفت‌هایی که در دوران اصلاحات شکل گرفت و الان هم بعضا تبلیغ می‌شود این است که آمدند میان شاخه‌های مختلفی که نقش تعیین‌کننده‌ای در رسیدن به آرمان‌ها دارد، تفکیک ایجاد کردند و الان بخش عمده این تفکیک این است که دین را محدود به چارچوب مسائل اخلاقی و عبادی می‌کنند، یعنی همان توطئه‌ای که انتهای آن جدایی دین از سیاست است. مثل همان اتفاقی که در غرب افتاد و کلیسا را به مراسمی در یکشنبه‌ها محدود کردند و گفتند کلیسا و دین حق ندارد در امور سیاسی و اجتماعی و حکومتی ورود کند. همین الگو را سال‌هاست دارند در کشورهای اسلامی هم اجرا می‌کنند، اما انقلاب اسلامی با این موضوع تقابل کرد و گفت اتفاقا اسلام و دین می‌تواند مرکز همه اتفاقات و حرکت‌ها باشد و حتی حکومت کند. اساسا از زاویه دید اسلام و ولایت فقیه، دین بدون حکومت معنا ندارد. متاسفانه پس از حدود چهار دهه، می‌بینیم دوباره چنین حرکت‌هایی دارد رخ می‌دهد و مجموع اتفاقاتی در شقوق مختلف کشور شکل می‌گیرد که می‌خواهد منجر به جدایی دین از سیاست شود. وقتی رهبری به ورزشکاران ایرانی در المپیک می‌فرمایند ما قدر شما را می‌دانیم، نشان می‌دهد دین در همه عرصه‌ها تعریف دارد و اجازه فعالیت و کار می‌دهد. لذا باید هم ورزش و هم مباحث فرهنگی و موضوعات سیاسی و اجتماعی ما از منظر دین تعریف شود و اگر این اتفاق نیفتد و به دنبال تفکیک این موضوعات از دین باشیم، خیلی خطرناک است که متاسفانه دارند این کار را می‌کنند. مساجد ما می‌تواند محل ارتباط و اتصال همه این مباحث باشد و آنجا می‌توان در همه عرصه‌ها، الگوها را پیدا کرد و آن را به کل کشور بسط داد.

خاکریز سینما در ارتباط با موضوع مقاومت فرهنگی چه وضعی دارد؟

این تعبیر خاکریز فرهنگی که حضرت آقا فرمودند خیلی قشنگ است. یعنی وقتی ما مقاومت می‌کنیم، باید خاکریزی داشته باشیم که در مقابل همه شگردهای دشمن، راه‌های نفوذ را ببندد. در بحث مبارزه و مقابله هم ابزارها مشترک است؛ یعنی همان ابزاری که دشمن برای توسعه گمراهی از آن استفاده می‌کند، ما از همان ابزار باید برای توسعه دین و معارف الهی بهره ببریم. یکی از آن ابزارهای بسیار جدی، سینماست و به نظرم در طول انقلاب و تا الان دیدیم که هم نگاه مدیران و سیاستگذاران و هم نگاه امام و رهبری به سینما بسیار جدی بوده، اما به جز موارد معدود دلگرم‌کننده که حضرت آقا هم به آنها اشاره کرده‌اند، خروجی سینما به هیچ وجه خوب نبوده است. متاسفانه خاکریز سینما اوضاع خوبی ندارد و بعضا شاهد هستیم که برخی فیلم‌ها هم دارند آگاهانه یا سهوا در جبهه دشمن عمل می‌کنند. اینجا نقش مدیریت و سیاستگذاری خیلی مهم است تا بتواند این موارد را تشخیص دهد و کنترل کند. البته باید ابتدا باور به این مساله داشته باشیم. گاهی مدیریت‌هایی وجود دارد که این باور را ندارند و می‌گویند اصلا ذات سینما همین است و قرار نیست ما آن را تغییر دهیم. این نگاه بسیار خطرناکی است که منجر به ولنگاری فرهنگی مورد اشاره و گلایه رهبری می‌شود که مصداق بارز آن را در سینما شاهد هستیم.

علی رستگار/ روزنامه‌نگار