حاتمی؛ پیشروی سینمای ملی

مادرش خانه دار و پدرش صفحه‌آرای یک چاپخانه بود و از همان روزهای نوجوانی پایش به تماشاخانه‌های لاله‌زار باز شد. طوری‌که برای آموختن اصول اولیه نمایشنامه‌نویسی به هنرستان هنرپیشگی تهران رفت و پس از آن به هنرستان آزاد هنرهای دراماتیک و... .

او در دوران حیات خود کوشید هویت فرهنگی و ملی ایران را از طریق فعالیت‌های سینمایی‌اش به مردم سایر ملل بشناساند. تمام شخصیت‌های اصلی فیلم‌های او یک ایرانی تمام عیارند. آنها مبادی و مقید به آداب و رسوم و سنن ایرانی در گفتار و کردار خود هستند و در برابر هجوم فرهنگ غربی می‌ایستند. این شخصیت‌ها با دقت و حوصله فراوان به موسیقی، نقاشی، خوشنویسی و... ایرانی می‌پردازند و در فراز و نشیب زندگی‌شان بارها به اصالت خود و هنرشان اذعان می‌کنند.

البته به یقین این تسلط در به تصویر کشیدن موسیقی، نقاشی، خوشنویسی و کلا هنرهای ایرانی ریشه در شخصیت خود حاتمی دارد. چرا که او سینماگری جامع در هنرهای مختلف بود. حاتمی درام‌نویسی بلد بود، هوش موسیقیایی داشت، نقاشی را درک می‌کرد و با علم به تمام این دانش‌ها بود که چنان فضای زنده‌ای را در آثارش خلق می‌کرد که هنوز در یاد مردم مانده و تک جمله‌های فیلم‌هایش ملکه ذهنشان. زنده‌یاد علی حاتمی هنگامی که در جریان ساختن آخرین فیلم ناتمامش «جهان پهلوان تختی» در بستر افتاده بود، گفت: «حالا مثل این که از این سینما هم باید بروم یا به قول دیالوگ‌های فیلم هایم طعمه دام و صید صیاد شدم و یا می‌شوم و شاید این پایان عشق است یا آغاز راه و اگر مرگی هست هیچ گاه چیز ترسناکی نیست». به مناسبت همین روز به صحبت‌های برخی از بازیگران فیلم‌های حاتمی می‌پردازیم و این که آنها از او چه می‌گویند ...

فیلمسازی صاحب سبک

علی نصیریان که در سریال «هزار دستان» و فیلم‌هایی چون «ستارخان» و «کمال‌الملک» با کارگردانی علی حاتمی به ایفای نقش پرداخته است، حاتمی را فیلمسازی صاحب سبک معروفی می‌داند که یک جریان هنری تازه را شکل داد.

این بازیگر پیشکسوت می‌گوید: «در دهه 40 جریان هنری تازه‌ای ابتدا در عرصه تئا‌تر سپس سینما شکل گرفت که در آن زبان تازه‌ای از هنر و فعالیت فرهنگی متولد شد و عرصه‌های مختلف کارگردانی، بازیگری، نویسندگی و... را متحول کرد. علی حاتمی یکی از استعدادهای بزرگ در این جریان هنری پیشرو بود که توانست با استفاده از شیوه‌های نو، هویت ایرانی را به گونه‌ای تازه معرفی کند. وظیفه امروز ما بویژه جوانان این است که در زمینه هنر و فرهنگ، بیشتر به مولفه‌های ایرانی توجه کنند و آ‌نها را در آثار خود به تصویر بکشند، چرا که تنها با فعالیت‌های هنری و فرهنگی است که می‌توانیم هویت ملی خود را حفظ کنیم.»

دیالوگ هایش مانند شعر بود

اکرم محمدی در خصوص فیلم «مادر» مرحوم علی حاتمی عنوان می‌کند: به نظرم بازی در فیلم «مادر» برای من نقطه عطف بود. زنده‌یاد علی حاتمی علاوه بر کارگردان، شاعر هم بود چرا که با سبک کاری که داشت، دیالوگ‌های متداول داشتیم؛ دیالوگ‌هایی که تکراری نبود و مانند شعر بود. حاتمی در اخلاق و رفتار هم نمونه بود. نه این که جای او خالی است این را بگویم؛ بلکه واقعا این طور بود.

محمدی می‌افزاید: از دلایل ماندگاری زنده‌یاد حاتمی، آشنایی و سواد کامل در همه زمینه‌ها بود. به خاطر همین است که بعد از چند سال دوباره فیلم «مادر» را مشاهده می‌کنید، انگار اولین بار است فیلم را می‌بینید.

سعدی سینمای ایران

جمشید مشایخی در خصوص آشنایی و خاطره خود با علی حاتمی می‌گوید: خاطره که بسیار دارم، دهه 40 با علی حاتمی آشنا شدم، زمانی که نمایشنامه می‌نوشت و به اداره تئاتر می‌آورد برای کارگردانانی که دوست داشته باشند و آنها را کار کنند. آن زمان با علی دوست شدم. قرار بود در یک فیلم همکاری داشته باشیم؛ اما به توافق نرسیدم تا این که در سال 52 شش داستان مثنوی را نوشت و با صحبت‌هایی که با هم داشتیم در سه داستان من کار کردم.

بازیگر«کمال‌الملک» در خصوص ماندگاری علی حاتمی می‌افزاید: سال‌های قبل از این که از دنیا برود، عرض کردم علی حاتمی «سعدی سینمای ایران» است، عده‌ای قبول نکردند؛ اما خود آنها بعدها متوجه این موضوع شدند که علی حاتمی دیالوگ‌های ماندگاری می‌نوشت.

جدا شدن از حاتمی سخت بود

امین تارخ با اشاره به این که در تمام دوران فعالیت هنری‌اش، بهترین تجربه کاری را با علی حاتمی داشته‌، می‌گوید: «مرحوم علی حاتمی ویژگی‌های اخلاقی بسیار خوبی همچون صداقت، مهربانی، متانت و صبر داشت که فضای کار با او را برای بازیگران دلنشین می‌کرد.

بازیگران هیچ اضطرابی در فضای کار با حاتمی نداشتند، طوری که پس از پایان فیلمبرداری، جدا شدن از حاتمی بسیار سخت بود.»

ساناز قنبری

جام‌جم