گلایه از بدعهدی‌ آمریکا

البته پیش از این نیز وزیران خارجه دو کشور در چند نوبت با یکدیگر درباره سنگ‌اندازی‌های آمریکا در مسیر اجرای برجام رایزنی کرده‌اند، اما همان‌طور که رهبر معظم انقلاب در سخنرانی‌شان در سالروز ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران فرمودند «آمریکا تاکنون در عمل به تعهدات خود، بدقولی و بدعهدی کرده و دبّه درآورده است.» اکنون قرار است وزیر امور خارجه کشورمان بار دیگر در حاشیه اجلاس اسلو فروم 2016 در نروژ با وزیر خارجه آمریکا رایزنی کند تا اختلافات موجود از مسیر دیپلماتیک حل شود و کار به جایی نرسد تا آن‌طور که چندی قبل رئیس مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با شبکه المیادین اعلام کرد، ایران برای نشان دادن راه درست به آمریکا از مسیرهای دیگری استفاده کند.

اذعان گری سیک به نیاز آمریکا به معامله با ایران

مهم‌ترین بدعهدی‌ای که آمریکا تاکنون در مسیر برجام انجام داده، فراهم نکردن زمینه لازم برای همکاری بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ خارجی با جمهوری اسلامی ایران است. این سبب شده ایران، آمریکا را در عملی نشدن تعهدات 1+5 مقصر بداند و علی لاریجانی چندی قبل بصراحت تاکید کرد اگر این مساله حل نشود به طور حتم برای آنها مشکل ایجاد خواهد شد و ممکن است کار به تجدید نظر برسد. رئیس مجلس گفته، ایران به دنبال آن است از مسیری که در برجام آمده، اختلافات را حل کند، اما ممکن است شرایط داخلی ایران تغییر کند.

در داخل آمریکا نیز برخی سیاستمداران، این خطر را احساس کرده‌اند که ممکن است بدعهدی واشنگتن، آینده برجام را با مشکل ایجاد کند و از همین رو به مسئولان آمریکایی هشدار می‌دهند در عمل به تعهداتشان جدیت بیشتری به خرج دهند.

در همین زمینه گری سیک، عضو پیشین شورای امنیت ملی آمریکا در مقاله‌ای در پایگاه اینترنتی شورای کلیولند تاکید کرد: آمریکا باید به قول و قرار خود پایبند بماند و همراه شرکایش به ایران اطمینان دهد که می‌تواند از امتیازات کامل اقتصادی توافق هسته‌ای برخوردار شود. این سیاستمدار آمریکایی با بیان این‌که ما باید به ایران نیز انگیزه دهیم به تعهدات خود عمل کند در مقاله خود آورده است: نمی‌توانیم از نیاز به معامله با ایران فرار کنیم. دولت اوباما در را به روی ایران گشود و حالا وظیفه دولت بعدی واشنگتن است تا این مسیر را ادامه دهد. گری سیک افزوده است: بتدریج و گام به گام، باید اقدامات مثبت ایران را تلافی کنیم و درهای خود را روی تجارت، سرمایه‌گذاری و تبادلات آموزشی و فرهنگی با آنها باز کنیم. وی تصریح کرده است: واشنگتن و تهران می‌توانند روابط گرم‌تری داشته باشند و بر همین اساس توانایی ما در تاثیرگذاری در رویدادهای متشنج غرب آسیا، مستلزم همکاری با ایران است.

سنگ‌اندازی‌های پشت پرده

گرچه رویاپردازی گری سیک درباره همکاری در سایر عرصه‌ها بعید است به این زودی‌ها تعبیر شود و جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده جز در موضوع هسته‌ای، در سایر عرصه‌ها حاضر به مذاکره با آمریکا نیست، اما توصیه‌هایی که وی در زمینه عمل به تعهدات به مقامات آمریکایی می‌کند، نشان‌دهنده این است که در داخل آمریکا نیز افرادی نگران سایه انداختن بدعهدی آمریکا بر آینده برجام هستند. گری سیک همچنین به دولت بعدی آمریکا توصیه کرده، مسیر برجام را انجام دهد و این در حالی است که با توجه به شعارهای تبلیغاتی مطرح در فضای انتخاباتی آمریکا و حضور فردی تندرو مانند دونالد ترامپ به عنوان یکی از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، چشم‌انداز اجرای برجام بیش از پیش در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است. البته در نگاه اول این‌گونه می‌توان استدلال کرد که بر اساس اصل تعهد دولت‌ها در قراردادها و معاهدات بین‌المللی هر دولتی که در ایالت متحده سر کار باشد، لزوما باید تعهدات این کشور را در قراردادها و معاهدات بین‌المللی بپذیرد و این یک اصل کلی است.

این همان مساله‌ای است که اردشیر نوریان، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس به آن اشاره می‌کند، اما با توجه به این‌که دولت آمریکا از ابزارهای مختلفی برای کارشکنی‌های غیررسمی در مسیر اجرای تعهدات خود برخوردار است، این سوال مطرح می‌شود که اگر این کارشکنی‌ها در دولت آینده، از میزان فعلی هم فراتر رود، سرانجام برجام چه خواهد شد؟

نوریان در گفت‌وگو با جام‌جم در این زمینه تصریح می‌کند: همان‌طور که بارها مقامات کشورمان اعلام کرده‌اند به آمریکا خوشبین نیستیم و احتمال دارد در دولت آینده آمریکا با روی کار آمدن شخصی مثل ترامپ، بدعهدی‌های جدی‌تری به‌وجود بیاید، اما بر اساس حقوق بین‌الملل، تعهدات آمریکا پابرجاست و عهدشکنی این کشور قابل پیگیری است. این نماینده مجلس می‌گوید: اگر ترامپ و دولتی که دیدگاه‌های تندی دارد، روی کار بیاید و بخواهد بدعهدی‌ها را عمیق‌تر و جدی‌تر کند، طبیعتا در مکانیسمی که در برجام پیش‌بینی شده، حق اقدام متقابل برای جمهوری اسلامی ایران محفوظ است و اگر چنین اتفاقی بیفتد، ما نیز حتما بر اساس آنچه در تعهدات بین‌المللی پیش‌بینی شده و جمهوری اسلامی ایران آن را حق خود می‌داند، اقدامات متقابلی را در پیش می‌گیریم. نوریان معتقد است: با توجه به شعارهای تبلیغاتی و آنچه در فضای انتخاباتی آمریکا مطرح است، این پیش‌بینی وجود دارد که شرایط پیچیده‌تر شده و مشکلات جدی‌تر شود، اما باید منتظر ماند و زمانی که تغییر و تحولات صورت گرفت، متناسب با رفتار دولت آمریکا، جمهوری اسلامی ایران هم رفتارش را تنظیم کند.

مرتضی صفاری‌نطنزی، یکی دیگر از اعضای کمیسیون امنیت ملی نیز در گفت‌وگو با جام‌جم به همان اصل کلی، یعنی متعهد بودن دولت آمریکا در چارچوب تعهدات بین‌المللی اشاره می‌کند و می‌گوید: آنچه در قالب برجام اتفاق افتاده، تعهد دولت آمریکاست و با رفتن رئیس‌جمهور و روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید، این کشور نمی‌تواند از زیر بار تعهدات بین‌المللی خود شانه خالی کند.

نقش ساختارهای داخلی در مشکلات موجود

از سوی دیگر یکی از بحث‌های مطرح در زمینه عدم رفع مشکلات بانکی جمهوری اسلامی ایران پس از برجام، این است که طبیعت فضای اقتصاد این‌گونه است که پس از چند سال جدایی از بازارهای جهانی به دلیل تحریم، بازگشت سریع به این عرصه امکان‌پذیر نیست و هماهنگ شدن مجدد سیستم مالی یک کشور با سیستم مالی و بانکی بین‌الملل، زمانبر خواهد بود. این همان مساله‌ای است که برخی مسئولان مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان نیز چند مرتبه به آن اشاره کرده‌اند و صفاری‌نطنزی، عضو کمیسیون امنیت ملی نیز در گفت‌وگو با جام‌جم در این زمینه توضیح داده است.

صفاری‌نطنزی با بیان این‌که برخی از مشکلات به ساختارهای داخلی اقتصاد ما برمی‌گردد می‌گوید: بحث‌های بانکی، مسائل و تکنیک‌های خاص خودش را دارد و تعاملات بانکی، فرمول‌های بانکی می‌طلبد؛ بانک‌های ایران باید به بعضی از پیمان‌های بین‌المللی بانکی بپیوندند و با شرایط جدید، حساب کارگزاری باز کرده و بر اساس مقررات جاری فعالیت کنند، اما این مسائل زمانبر است. وی با اشاره به قطع تعاملات دوجانبه ایران و آمریکا از سال‌های ابتدایی انقلاب تاکنون می‌گوید: گرچه مقامات آمریکایی به دلیل نوع تفکر ذاتی خود تلاش می‌کنند برای جمهوری اسلامی ایران، مضیقه‌هایی ایجاد کنند، اما به نظر می‌رسد در مواردی که معاملات جمهوری اسلامی ایران با ارزهایی به غیر از دلار صورت می‌گیرد، خیلی نمی‌توانند مانع‌تراشی کنند.

نبود عزم جدی در طرف آمریکایی

در سوی دیگر برخی معتقدند گرچه بازگشت به اقتصاد بین‌الملل، مقداری زمانبر است، اما روند کندی که از زمان اجرای برجام تا کنون وجود دارد، طبیعی نیست و به نظر می‌رسد نبود عزم جدی در میان مقامات آمریکایی، بر مشکلات افزوده است.

اردشیر نوریان در همین زمینه به جام‌جم می‌گوید: همان‌طور که آقای دکتر ظریف در گزارشی از روند اجرای برجام به آن اشاره کردند با توجه به فاصله زمانی که در مراودات مالی کشور ما با دنیای خارج وجود داشته، بخشی از این مساله قابل قبول است و ممکن است مکانیسم‌های مالی ما به روز نباشد و بعضا نیاز به تغییراتی برای هماهنگ عمل کردن با بازارهای پولی و مالی بین‌المللی وجود داشته باشد. این تا بخشی قابل قبول است، اما این مساله گاهی مورد غفلت قرار می‌گیرد که اگر واقعا طرف مقابل اراده جدی داشته باشد و به دنبال حل مسائل باشد، مسلما سرعت تحولات و سرعت هماهنگ شدن سیستم مالی و پولی کشور با سیستم بازار بین‌المللی پولی و مالی، می‌تواند خیلی سریع‌تر از این باشد و بنابراین هر دو مساله در این زمینه دخیل هستند.

پس می‌توان گفت برای حل مشکلات برجام، شاید در داخل نیازمند تحرک بیشتری هستیم، اما طرف آمریکایی نیز باید پیش از آن‌که عمر دولت باراک اوباما به سر برسد، تحرک بیشتری برای عمل به تعهداتش نشان دهد تا برجام، بتواند نام خود را به عنوان نمونه‌ای موفق در این زمینه در تاریخ بین‌الملل ثبت کند.

ضرورت رویارویی جدی با افراط‌گرایی و تروریسم

وزیر امور خارجه کشورمان که به اسلو سفر کرده، در رایزنی‌های اولین روز سفر خود که با مقامات نروژی انجام شد، درباره مسائل بین‌المللی از جمله موضوع سوریه رایزنی کرد. به گزارش ایرنا، محمدجواد ظریف در نشست خبری مشترک با همتای نروژی خود به ظرفیت‌های همکاری با این کشور اشاره کرد و گفت: در حوزه همکاری‌های منطقه‌ای می‌توانیم با نروژ تعامل داشته باشیم.

وی پس از دیدار دوجانبه با بورگه برنده، وزیر خارجه نروژ درباره بحران غرب آسیا اظهار کرد: راه‌حل بحران سوریه، سیاسی است؛ گرچه باید عنصر نظامی هم وجود داشته باشد، اما حل بحران این کشور از طریق نظامی به دست نخواهد آمد.

ظریف همچنین با اولمیک تومسن، رئیس پارلمان نروژ و اونیک هویتفلد، رئیس کمیسیون سیاست خارجی و دفاعی پارلمان نروژ نیز به صورت جداگانه دیدار و بر رویارویی همه‌جانبه با تروریسم و افراط‌گرایی، تاکید کرد.