روان‌پریشان طناب دار می‌بافند

در همین چند روز اخیر نیز وقوع دو مورد خودکشی در پایتخت، توجه رسانه‌ها و مسئولان را به سمت این آسیب اجتماعی خاموش چرخاند. گرچه آمار دقیقی از تعداد خودکشی‌ها در دسترس نیست، اما این روزها اخبار این شکل حاد از آسیب زدن به خود در رسانه‌ها بیشتر دیده می‌شود و افکار عمومی به پدیده «قتل نفس» حساس‌تر شده است. حتی در دنیای مجازی نیز صفحاتی مرتبط با خودکشی راه‌اندازی شده و گویی تب‌خودکشی در جامعه بالا رفته است.

روز گذشته در جلسه بررسی پیشگیری از اقدامات پرخطر در رفتارهای اجتماعی که در وزارت بهداشت برگزار شد، احمد حاجبی، مدیرکل دفتر سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت تاکید کرد علت اصلی خودکشی در اغلب موارد به یک اختلال روانپزشکی از قبیل افسردگی، اختلال دوقطبی و اختلال شخصیت نسبت داده می‌شود. همچنین به گفته این مقام مسئول، عوامل تنش‌زا مثل مشکلات مالی یا مشکلات پیش آمده در روابط بین فردی نیز نقش مهمی در بروز خودکشی دارد.

به گفته این مقام مسئول، اقدام به خودکشی از نظر شیوع به ترتیب در افراد بیکار، خانه‌دار، دانش‌آموز، دانشجو، شغل آزاد، کارگر، کارمند، کشاورز و دامدار بوده است: «20 درصد از کل موارد خودکشی ثبت شده تا سال 91 در کشور، مربوط به مناطق روستایی است و تا سال 91 نیز 80درصد موارد خودکشی در ساکنان مناطق شهری بوده است.»

آن‌طور که روابط عمومی وزارت بهداشت خبر داده، از سال 91 میزان شیوع خودکشی در مناطق روستایی نیز افزایش یافته و خودکشی در مناطق روستایی و شهری به نسبت 30 به 70 درصد رسیده است یعنی در پنج سال اخیر، از هر صد خودکشی، 30 مورد در روستاها و 70 مورد در شهرها بوده است.

از نظر سطح تحصیلات هم بیشترین موارد اقدام به خودکشی در بین افرادی با سطح تحصیلات دیپلم، اعلام شده و کمترین موارد اقدام به خودکشی هم در بین شهروندانی با سطح تحصیلات فوق‌لیسانس و بالاتر بوده است.

شایع‌ترین سن خودکشی در ایران براساس گزارش وزارت بهداشت بین 15 تا 24 سال عنوان شده است، به این معنی که کسانی که اقدام به خودکشی کرده‌اند، اغلب در مقطع دبیرستان تحصیل می‌کرده‌اند.

وزیر بهداشت هم در این جلسه ضمن ابراز تاسف از وقوع خودکشی در کشور، تاکید کرد که افسردگی، مصرف موادمخدر و خشونت‌های خانوادگی بخشی از عوامل خودکشی است. مهم‌ترین نکته سخنان حسن قاضی‌زاده‌هاشمی، ارائه آمار درخصوص میزان افسردگی در بین ایرانیان است. این‌که به گفته وزیر، حداقل 12 درصد از مردم افسرده هستند و نیاز به درمان دارند و این عامل دیگری است که به افزایش خودکشی‌ها در جامعه دامن زده است.

مشکلات روانی عامل 95 درصد خودکشی‌ها

بیماران افسرده، بیماران دارای سایر اختلالات روانپزشکی، افراد با تاریخچه خانوادگی خودکشی، افرادی باسابقه قبلی اقدام به خودکشی و افکار خودکشی در زمره گروه‌های پرخطر خودکشی اعلام شده‌اند. البته به اعتقاد احمدعلی نوربالا، مشاور وزیر بهداشت در امور سلامت روان، 90 تا 95درصد علت خودکشی‌ها، مشکلات روانی است و در عوامل روانی نیز بیشترین عامل مربوط به افسردگی است.

در شرایطی که حدود 23 درصد افراد جامعه در سطح کشور دچار نشانگان اختلالات روانی هستند، به گفته این مقام مسئول، گروه سنی 15 تا 24 سال بیشتر در معرض اقدام به خودکشی قرار دارند و حتی افراد بالای 65 سال هم در برخی موارد به دلیل تنهایی، همچون افراد مجرد و بیکار در معرض اقدام به خودکشی هستند.

دکتر کاظم ملکوتی، رئیس انجمن علمی پیشگیری از خودکشی هم در این نشست به تحقیقات انجام شده در کشور درخصوص خودکشی، اشاره کرد و گفت: افسردگی احتمال وقوع خودکشی را شش برابر، اعتیاد و الکل سه برابر، بیکاری و سیگار هم دو برابر می‌کند. با نیم‌نگاهی به آمارهای ارائه شده از سوی مسئولان و کارشناسان، می‌بینیم که بین اختلالات روانی درمان نشده و همچنین آسیب‌های اجتماعی چون اعتیاد و بیکاری از یک‌سو و بالارفتن آمار خشم‌های جنون‌آمیز معطوف به خود، رابطه مستقیم وجود دارد.

آیا آسیب زدن به خود، مسری است؟

آسیب زدن به خود، فرآیندی است که انگار به سایر افراد مبتلا به اختلالات روانی حاد نیز قابل سرایت است.

دکتر بهروز بیرشک، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌وگو با جام‌جم به همین موضوع مهم اشاره و تصریح می‌کند: الگوی آسیب‌زدن به خود، قابل تقلید و کپی است و افراد در معرض خطر ممکن است با دیدن افرادی که خودکشی کرده‌اند، ایده‌های جدیدی برای آسیب‌زدن به خود انتخاب کنند، اما افراد سالم جامعه تحت‌تاثیر این آسیب زدن‌ها به خود قرار نمی‌گیرند.

آمار قابل تامل دیگری که وزارت بهداشت ارائه کرده، آمار بالاتر خودکشی در بین آقایان و میزان بالاتر «اقدام به خودکشی» در میان خانم‌هاست. به تعبیر ساده‌تر، مردهایی که قصد آسیب زدن به خود را داشته‌اند، در تصمیمشان خیلی مصمم‌تر بوده‌اند، اما زن‌ها بیشتر از مردها اقدام به خودکشی کرده‌اند در حالی که میزان مرگ‌شان نسبت به مردان کمتر بوده است.

به اعتقاد این روان‌شناس، این عامل می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که خانم‌ها بیشتر از مردان نیاز دارند که به آنها توجه شود و به حمایت و دلگرمی بیشتر از سوی خانواده‌هایشان احتیاج دارند، به‌گونه‌ای که با اقدام به خودکشی تلاش می‌کنند توجه مخاطب را به زندگی تلخ خود معطوف کنند.

دکتر رسول روشن، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد نیز در گفت‌وگو با جام‌جم، به عوامل روانی و اجتماعی مختلف در بروز پدیده آسیب‌زنی به خود اشاره و اظهار می‌کند: زندگی هدفمند، کاهش آسیب‌های اجتماعی، ایجاد اشتغال برای جوانان، افزایش حمایت‌های اجتماعی، داشتن هویت فردی و اجتماعی، بالاتر رفتن سطح رفاه و میزان درآمدها و کاهش فشارها و اضطراب‌ها در زندگی روزمره، می‌تواند آمار خشونت نسبت به خود را کاهش دهد.

طبق یافته‌های ارائه شده از سوی وزارت بهداشت، میانگین موارد اقدام به خودکشی که منجر به فوت شده حدود 9/2درصد است. باید در نظر داشت که به‌دلیل نبود پوشش‌های بیمه‌ای، بسیاری از افرادی که مبتلا به اختلالات روانی هستند، توان مالی برای مراجعه به مشاور، روان‌شناس و روانپزشک ندارند، به این ترتیب آنها ترجیح می‌دهند با بیماری روانی‌شان سر کنند در حالی که بیماری روزبه‌روز بدتر می‌شود و سرانجام به مرحله‌ای می‌رسد که بیمار دیگر تمایلش را برای زندگی از دست می‌دهد و همین مساله یکی از علل «قتل نفس» به‌حساب می‌آید.

امین جلالوند

گروه جامعه