یادداشت

بحران قره‌باغ در 3 سطح داخلی منطقه‌ای و بین‌المللی

مناقشه جمهوری آذربایجان با ارمنستان بر سر حاکمیت قره باغ علیا ریشه تاریخی دارد و طرفین بارها در این باره با هم درگیر شده‌اند؛ اما در عین حال در آخرین مناقشه طی جنگی که از 1991 تا 1994 پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بین دو کشور به‌وقوع پیوست، ارمنستان کنترل آن را به‌دست گرفت و در نتیجه باکو کنترل خود بر قره‌باغ و هفت منطقه متعلق به آن را از دست داد. هنوز هیچ کشوری، جمهوری خودخوانده قره‌باغ علیا را که تحت‌کنترل ارمنستان و در داخل خاک آذربایجان قرار دارد، به رسمیت نشناخته و با این‌که در حال حاضر قریب به دو دهه است بین دو کشور آتش‌بس برقرار است، اما آذربایجان همچنان قره‌باغ را جزئی از خاک خود می‌داند.

کد خبر: ۸۹۲۲۲۷

این مناقشه از دو روز پیش بار دیگر در کانون توجه رسانه‌های جهان قرار گرفت. این مسأله دلایل مختلفی دارد که بخشی از آن به خود دو کشور درگیر در این بحران مرتبط می‌شود. هر دو تحت شرایطی حاضر به حل مناقشه هستند که «برد» کامل حاصل شود. با توجه به این‌که عموما در فرآیند و شیوه میانجیگری برای حل اختلافات، برد کامل حاصل نمی‌شود به همین دلیل طرفین میانجیگری بین‌المللی را نمی‌پذیرند.

نکته دیگر این‌که دولت آذربایجان مناقشه را به دستاویزی برای ادامه حکومت «علی‌اف‌ها» تبدیل کرده و این جمهوری همیشه در وضعیت فوق‌العاده قرار دارد. براساس همین شیوه، دوره ریاست‌جمهوری تمدید شده و مخالفان سیاسی تحت‌فشار و سرکوب قرار می‌گیرند. مسأله دیگر، بعد بین‌المللی آن است. بازیگران دخیل در بحران مانند ترکیه از یکی از طرف‌ها به صورت کامل حمایت می‌کنند و دیگر بازیگران بین‌المللی هم به نوعی منافعشان در تداوم این مناقشه گره خورده و خواهان حل و فصل کامل مناقشه نیستند. روسیه مناقشه را در منطقه فرصتی برای خود می‌داند تا نفوذ سنتی خود را ادامه دهد؛ آمریکایی‌ها هم با این شیوه به نفوذ خود ادامه می‌دهند.

در بعد میانجیگیری منطقه‌ای مشکلات متعددی وجود دارد، از جمله این که کشورهای دخیل در مناقشه حاضر به پذیرش میانجیگران منطقه نیستند. در این خصوص، ترکیه از آذربایجان حمایت می‌کند و باکو نیز ایران را متهم به حمایت از ارامنه می‌کند؛ این در حالی است که واقعا ایران از ارامنه حمایت نمی‌کند. کشورهای دیگر منطقه هم در قد و قامت میانجی برای حل بحران منطقه‌ای در این وسعت نیستند.

در عین حال پا درمیانی ایران و ترکیه با مخالفت قدرت‌های بزرگ آمریکا و روسیه روبه‌روست. در این میان، آنها هم حاضر نیستند نقش خود را به بازیگران منطقه‌ای واگذار کنند. به همین سبب به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت و میان‌مدت، چشم‌اندازی برای حل این بحران وجود نداشته باشد. در طول سالیان گذشته تلاش‌های متعددی برای حل این بحران صورت گرفته که همه این تلاش‌ها تا حدودی با شکست مواجه شده است. با وجود این موارد، واقعیت این است که هیچ مناقشه‌ای در نظام بین‌الملل نبوده که لاینحل باقی بماند و قطعا برای این هم راه‌حلی پیدا می‌شود. برای این کار هر دو طرف باید از خواسته‌های خود کوتاه بیایند و بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای هم در این باره اجماعی داشته باشند تا اختلافات حل شود.