طبلی که توخالی بود

این پیرنگ و ته‌مایه قصه فیلمنامه سریال «طبل توخالی» است؛ اثری نمایشی به کارگردانی مرحوم احمد نجیب‌زاده که سال 1363 در گروه فیلم و سریال شبکه یک کلید زده شد و یکسال بعد هم تابستان روی آنتن همین شبکه رفت.

به این اسامی توجه کنید: منوچهر حامدی، ناصر گیتی‌جاه، رضا کرم‌رضایی، محسن یوسف‌بیک، کیومرث ملک مطیعی و محمد ورشوچی. این‌ اسامی تیم بازیگری سریال طبل توخالی را تشکیل می‌دادند که البته همه آنها چهره در نقاب خاک کشیده و به رحمت خدا رفته‌اند. از بازیگران اصلی سریال بیش و کم هیچ‌یک زنده نیستند و فقط یاد و خاطره‌ای از آنها مانده است. در سریال طبل توخالی مرحوم حامدی نقش اتابکی را بازی می‌کرد و مرحوم گیتی‌جاه شاه بود. سازندگان سریال، سه چهره را برای ایفای نقش شاه در نظر گرفته بودند؛ رضا بنفشه‌خواه، جلال مقامی و مرحوم ناصر گیتی‌جاه که قرعه فال به نام آخری زده شد.

رضا بنفشه‌خواه بر سر کار دیگری بود و دوبلور پیشکسوت و صداآشنا، جلال مقامی صداپیشگی را بر بازیگری ترجیح داد. به این ترتیب ناصر گیتی‌جاه شاه شد و چه شاه خوبی هم از آب درآمد. چهره‌پردازی مناسب، او را بشدت شبیه آخرین شاه ایران درآورده بود و همین تشابه در کنار یک فیلمنامه جذاب با ضرباآهنگ مناسب باعث شد طبلی توخالی در سال پخش، یکی از سریال‌های محبوب و مقبول مردم شود.

اتابکی با کمک یک چهره‌پرداز و صرف هزینه‌های هنگفت، ممقانی را به شکل شاه در می‌آورد و به موازات آن مرگ شاه را تکذیب و اعلام می‌کند او به ایران بازگشته است. عوامل بیگانه نیز از طریق رسانه‌هایشان او را یاری می‌کنند و این‌گونه می‌شود که اتابکی می‌تواند مخفیانه معدودی از ضدانقلابیون و سلطنت‌طلبان را تحریص و تهییج کند. گریم چهره ممقانی آن‌قدر خوب جواب می‌دهد که هر یک از هواداران رژیم گذشته که او را مخفیانه می‌بینند، باور می‌کنند شاه نمرده و دوباره به ایران بازگشته است.

کار آنچنان بالا می‌گیرد که ممقانی ـ که حالا با آموزش‌های اتابکی حتی ادبیات کوچه و بازاری‌اش را کنار گذاشته و شاهانه صحبت می‌کند‌ ـ کم‌کم خودش هم به این باور می‌رسد که واقعا شاه است و به فکر دور زدن و زیر آب کردن سر اتابکی می‌افتد. پایان ماجرا هم دیدنی و شنیدنی است. در نهایت، اتابکی که پی به نیت و نقشه ممقانی برده ترجیح می‌دهد او را با همان گریم شاه به ماموران انتظامی تحویل دهد.

پس از اولین نمایش طبل توخالی در سال 1364 این سریال سال‌ها به بایگانی رفت و خبری و نشانی از آن نبود تا امسال که در ایام دهه فجر از شبکه آی‌فیلم بازپخش می‌شود. علاقه‌مندان و دوستداران مجموعه‌های نمایشی قدیمی که اهل خاطره‌بازی هم هستند می‌توانند هر روز ساعت 18 از این شبکه شاهد اثر نمایشی پنج قسمتی مرحوم نجیب‌زاده باشند.

طبل توخالی شاید در مقایسه با استانداردهای امروز سریال‌سازی اثری شاخص و قابل توجه نباشد، اما در زمان خود یکی از مجموعه‌های پربیننده تلویزیون بود. بخصوص سوژه و مضمون اصلی این سریال هم در زمان خودش جسورانه و متهورانه به نظر می‌رسید.

محسن محمدی

رادیو و تلویزیون