برندهای خارجی ‌مهمان ناخوانده یا رقیب قانونی

پیش از این‌که نشستی متشکل از مسئولان ایرانی و مسئولان چند شرکت شناخته شده خارجی در دبی برگزار شود، با روند پیشرفت مذاکرات ایران و گروه 1+5 و تاکید ایران برای برداشته شدن تحریم‌ها، ورود برندهای بزرگ در حوزه‌ها و صنایع مختلف، از ابزار دقیق گرفته تا صنعت خودرو و فناوری اطلاعات و ارتباطات از سوی مردم و رسانه‌ها مطرح می‌شد.

این صحبت‌ها در لایه کاربر نهایی داغ‌تر بود‌؛ یعنی بیشتر مردم که کاربر نهایی کالا یا خدمات فناورانه هستند دوست داشتند بدانند آیا فلان برند که محصولاتش در ایران طرفداران زیادی دارد.

پس از برداشته شدن تحریم‌ها، به طور رسمی وارد ایران می‌شود یا نه؟ در لایه دیگری، همین پرسش درباره کالا و خدماتی مطرح می‌شد که مصارف زیرساختی دارد.

از نماینده انحصاری تا غیررسمی

برای کاربر نهایی تقریبا محصولات برخی برندهای معتبر جهان در بازارهای ایران حضور پررنگی دارند. ‌

شرکت‌های زیادی هم این ادعا را مطرح کرده‌اند که «نماینده انحصاری» یک یا چند برند معتبر جهانی هستند.

برخی شرکت‌ها نیز مدعی شده‌اند برای دور زدن تحریم‌ها، به طور غیررسمی با شرکت صاحب برند مورد نظر، در ارتباط بوده و درواقع نماینده آنها هستند.

ولی برای این‌که شرکت برند، بر‌اساس قوانین سخت کنگره آمریکا و اتحادیه اروپا مشمول جرایم و تنبیه‌های همکاری با شرکت‌های ایرانی نشود، این همکاری بین برند و شریک ایرانی، روی کاغذ و تحت قرارداد یا تفاهم‌نامه رسمی آورده نشده است.

ملموس‌ترین نمونه این روند در بازار تلفن همراه و رایانه اتفاق افتاده است. در بازار این دو کالا، پس از عرضه جدیدترین محصولات به بازارهای جهانی، به فاصله کمی تمام این محصولات جدید از بازارهای ایران هم سر در می‌آورند.

به‌این‌ترتیب در مورد برخی و نه همه کالاها می‌توان گفت، فارغ از مساله تحریم‌ها، این کالا در کشور وجود دارد و شرکت‌هایی هم خود را نماینده برند معرفی می‌کنند و حاضرند محصولات آن برند را گارانتی کنند.

پس مشکل چیست؟ چرا فعالیت قانونی و وارد شدن رسمی برندهای خارجی در بازار ایران تا این اندازه برای مردم و رسانه‌ها جذاب است؟ چه چیزی مانع فعالیت‌های برندهای بزرگ و معتبر خارجی در بازار ایران شده است؟

آیا در تمام موارد، تحریم مانع فعالیت رسمی شرکت‌های خارجی در ایران بوده است؟ با برداشته شدن تحریم‌ها چه اتفاقی در بازار ایران می‌افتد؟ بالاخره شرکت‌های زیادی در ایران محصولات برندهای خارجی را عرضه می‌کنند، تکلیف این شرکت‌ها که تعدادشان هم کم نیست و کسب و کارشان هم وسعت قابل توجهی دارد، چه خواهد شد؟

رقیب واردات قانونی

حجم قابل توجهی از کالاهای فناورانه در بازار کالاهای وارداتی ارتباطات و فناوری اطلاعات، از طریق قاچاق وارد ایران می‌شود.

قاچاق به جای واردات رسمی به این معنی است که پیگیری در مورد کالا به هر طریقی به بن‌بست می‌خورد، دولت از مالیات محروم و بازار عرضه آن کالا آشفته می‌شود.

بسیاری از کاربران با چنین اتفاقی مواجه شده‌اند که در صورت بروز مشکل برای کالایی که با گارانتی خریده‌اند، از دریافت خدمات گارانتی بی‌بهره بوده‌اند.

بسیار اتفاق افتاده پس از مراجعه به شرکت گارانتی، کاربر با این منظره روبه‌رو شده که شرکت دیگر وجود خارجی ندارد.

اما وقتی شرکتی به‌صورت رسمی در کشور فعالیت می‌کند، اجازه نمی‌دهد چنین اتفاق‌هایی برای برندش رخ دهد.

پس در اولین مرحله، مهم‌ترین جذابیت حضور رسمی شرکت‌های بزرگ و محصولاتشان در بازارهای ایران می‌تواند باعث آرامش و آسودگی خیال کاربران این کالاها در ایران شود؛ احساسی که کاربران ایرانی، کمتر آن را تجربه کرده‌اند.

اولین مانع همین جا خود را نشان می‌دهد. قاچاق کالا به ایران پدیده جدیدی نیست و حتی مربوط به سال‌های اخیر و پس از وضع تحریم‌های شدید آمریکا و اتحادیه اروپا نیز نمی‌شود.

فارغ از این که قاچاق، راهی بوده که کالاهای خارجی را به دست مردم می‌رسانده، این مساله و استمرار آن در سالیان باعث شده مشکلات زیادی از آن ناشی شود.

قاچاق امروز رقیب پرقدرت واردات قانونی است و خود یکی از موانع حضور رسمی و قانونی محصولات شرکت‌های خارجی در بازار ایران.

قاچاق و نوسان قیمت ارز باعث شده بازار ایران پویایی غیرطبیعی و خاصی داشته باشد. به این معنی که برخلاف بازارهای سالم که رقابت سالم در آن حکمفرماست، در بازارهای کالای وارداتی در ایران رقابتی برای جذب مشتری وجود ندارد.

این بازار است که شرایط خود را به مشتری دیکته می‌کند و مشتری تنها با گزینه‌های محدودی مواجه است یا این شرایط را الان قبول می‌کند، یا کمی بعدتر.

به‌این‌ترتیب مصرف‌کنندگان ایرانی علاقه و تمایل زیادی دارند شرکت‌های خارجی، محصولات خود را به‌صورت رسمی و قانونی به بازار ایران هدایت کنند.

نقض حقوق مالکیت

گذشته از قاچاق، به‌عنوان رقیب و مانع واردات و حضور قانونی کالاهای خارجی فناورانه به ایران، عدم عضویت ایران در «سازمان جهانی تجارت» و نقض گسترده و پرسابقه ایران و شرکت‌های ایرانی در زمینه حقوق مالکیت یا کپی‌رایت، یکی از موانع جدی حضور قانونی شرکت‌های خارجی در ایران است.

این مساله در بازارهایی مثل بازار نرم‌افزار به‌شدت تعیین‌کننده است. همچنین ورود شرکت‌هایی را که با چنین پدیده‌ای در بازار ایران مواجه‌اند با اما و اگر مواجه می‌کند.

اگر شرکت‌های خارجی در شرایطی که ایران عضو سازمان جهانی تجارت نیست، وارد ایران شوند باید در برابر مساله نقض کپی‌رایت از سوی ایران در حوزه قوانین و مقررات بین‌المللی سکوت کنند و اگر بخواهند حق و حقوق خود را بگیرند باید به قوانین ایران استناد کنند.

بنابراین منافعشان از یک سو تامین می‌شود و از سوی دیگر نقض. این پیچیدگی باعث می‌شود شرکت‌ها بازار ایران را از طرق دیگری مد نظر داشته باشند.

چشمان بازِ بسته شرکت‌های خارجی

این مساله که آیا تحریم باعث شده شرکت‌های خارجی به‌صورت رسمی در بازار ایران فعالیت نداشته باشند پاسخ مشخصی ندارد.

بسیاری از شرکت‌هایی که در شرایط کنونی و با وجود تحریم‌های سنگین، فعالیت رسمی و قانونی در ایران ندارند، پیش از این و در زمانی که تحریم‌ها به شکل کنونی وجود نداشت در ایران فعالیت رسمی نداشتند.

اخذ نمایندگی رسمی مستلزم برقراری شرایط ویژه‌ای بین دو طرف است و مسئولیت‌های زیادی را متوجه طرف ایرانی می‌کند.

به همین دلیل شرکت‌های ایرانی، با ثبت شرکت در امارات متحده عربی، ترکیه یا مالزی، خود از شعبه خاورمیانه شرکت اصلی صاحب برند خرید می‌کردند و کالا را به ایران می‌فرستادند و به استناد این مبادله بین شرکت ثبت شده در امارات و شرکت مستقر در ایران، خود را نماینده برند مورد نظر عنوان می‌کردند.

در مورد برخی برندها، شرکت‌های صاحب برند، به‌خوبی از این وضعیت موجود در بازار کالای وارداتی در ایران با‌خبرند.

در مواردی نماینده‌های این شرکت ها به ایران سفر کرده‌اند و در نشست‌های مطبوعاتی در کنار شرکت‌های ایرانی که خود را نماینده آنها معرفی کرده‌اند نشسته‌اند، ولی حقیقت این است که این نماینده‌ها واقعی نیستند.

درواقع این ارتباط، خرید عمده یک شرکت ایرانی از شرکت خارجی است که با خطر شرکت ایرانی انجام می‌شود.

شرکت صاحب برند هم که کالای خود را فروخته و در قبالش نه متعهد به برگزاری دوره‌های سالانه است و نه تعهدی به طرف ایرانی دارد، چشم خود را روی این پدیده می‌بندد و در مقابل ادعای مطرح شده از سوی شرکت ایرانی مبنی بر نماینده بودن، موضعی انفعالی اتخاذ می‌کند.

به این ترتیب شرکت‌های خارجی فارغ از دردسرهای مختلف و بدون هیچ تعهدی کالای خود را از راه های غیر‌شفاف به بازاری با ظرفیت بالا می‌فروشند و به بقیه ماجرا کاری ندارند.

در موارد زیادی هم شرکت‌های خارجی و صاحب برند بارها اعلام کرده‌اند هیچ نماینده‌ای در ایران ندارند و حتی ممکن است به دلیل طرح این ادعا از سوی شرکت‌های ایرانی و استفاده از برند و لوگوی شرکت خارجی در فروشگاه‌های ایرانی، از شرکت‌های ایرانی شکایت کنند.

چه خواهد شد؟

با درنظر گرفتن شرایط کنونی و گذشته ورود کالاهای خارجی فناوری اطلاعات و ارتباطات به ایران و نحوه حضور آن در بازارهای عرضه کالا، می‌توان پیش‌بینی کرد احتمال کمی وجود دارد تا برندهای خارجی به‌صورت قانونی و رسمی و از مبادی تجارت بین‌المللی وارد ایران شوند.

زیرا علاوه بر این‌که بازار کالاهای وارداتی فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران سال‌هاست با حجم قابل توجهی از کالای قاچاق به حیات خود ادامه داده، ورود قانونی کالا باعث می‌شود کسب و کارهای غیر‌شفاف به خطر بیفتد و از طرف‌ دیگر، شرکت‌های خارجی هم درگیر پیچیدگی‌های بازار ایران و مسائل منحصر‌به‌فرد آن نمی‌شوند.

در کنار احتمال کم حضور قانونی شرکت‌های خارجی در ایران، مساله مالیات و جلوگیری از فرار از آن در سال‌های اخیر با جدیت بیشتری توسط دولت پیگیری می‌شود.

از طرفی با بهبود روابط تجاری ایران با دیگر کشورها و بازار ایران، این فرصت از منظر دیگری هم برای دولت یا بهتر است بگوییم خزانه دولت جذابیت پیدا می‌کند.

دولت می‌تواند با حضور رسمی و قانونی شرکت‌های خارجی در بازار ایران کنترل بهتری بر مسائل مالیاتی کسب و کارهای وابسته به واردات قانونی داشته باشد و حداقل بخشی از عدم شفافیت پرسابقه‌ای را که تا‌کنون ادامه داشته سر و سامان دهد.

در این صورت احتمال زیادی وجود دارد شرکت‌های خارجی برای حضور در ایران به‌جای مذاکره با بخش خصوصی مستقل با بخش نیمه‌خصوصی یا شبه‌خصوصی وارد گفت‌وگو و تعامل شوند.

به این ترتیب برندهای خارجی واقعا در بازار ایران حضور قانونی خواهند داشت، اما منافع حاصل از این تعامل محدود بوده و مسائلی چون وجود انحصار و برقرار نشدن شرایط بازار رقابتی به معنی واقعی همچنان به قوت خود باقی می‌ماند.

محمدعلی پورخصالیان

ضمیمه کلیک