کیفی شدن برنامه‌ها با شبکه‌های تخصصی

چاره دیگری نیست

یک استاد روزنامه‌‌نگاری تاکید دارد مطبوعات ایران با توجه به توسعه دیجیتالیسم و فناوری‌های مجازی هیچ چاره‌ای مگر تخصصی‌کردن محتوای خود ندارند.

علی‌اکبر قاضی‌زاده، منطقه‌ای عمل‌کردن و انتشار نشریات سوپرتخصصی را توسط مطبوعات ایران به‌عنوان دو راهکار و تکلیف برای زنده ماندن‌شان برمی‌شمرد و می‌گوید: روزنامه‌ها و جراید ما باید منطقه‌ای، محلی و حتی محله‌ای عمل کنند و از سوی دیگر، جامعه مطبوعاتی هم به سمت انتشار نشریات سوپرتخصصی متمایل شوند. برای مثال یک مجله درباره موسیقی کلاسیک باشد و دیگری به بخش پاپ بپردازد. این رویکردها دو خاصیت دارد؛ هزینه‌ها پایین می‌آید و در عین حال، فرآیند گرفتن آگهی هم به علت محتوای تخصصی آسان‌تر می‌شود و دوم، به علت داشتن مخاطب خاص، دیگر نیازی به شمارگان آن‌چنانی نیست. به تعبیردیگر، ممکن است شمارگان یک جریده پایین باشد، اما در عوض به دست مخاطبان واقعی‌اش می‌رسد. در صورت عمل به دو تکلیف ذکر شده، نشر رسانه نوشتاری هم به لحاظ بازتاب مخاطبان و هم از نظر دریافت آگهی مقرون به‌صرفه خواهد بود.

دست و پا زدن در حوزه‌های عمومی

وی با تاکید بر این‌که رویکرد تخصصی‌سازی رسانه‌‌ای سال‌هاست در دنیا آغاز شده و در واکنش به این پرسش که تا چه میزان در مطبوعات ما جاری و ساری است، تصریح می‌کند: خیلی کم. 35 سال پیش مجله‌ای پا به عرصه وجود گذاشت به نام صنعت حمل و نقل که کاملا سوپرتخصصی بود و به یک رشته خاص از اقتصاد خدمات می‌پرداخت و اتفاقا کارش هم گرفت. یا هفته‌نامه‌ای داشتیم به نام «حوادث» که 200 هزار شمارگان داشت. اما امروزه مطبوعات ما هنوز در حوزه‌های عمومی دست و پا می‌زند و بعد هم شکایت می‌کنند که چرا فروش نداریم؟! اصلا رویکرد تخصصی وجود ندارد. مخاطب را نمی‌شناسیم و از همه بدتر این‌که هیچ نشریه‌ای در کشور ما با تعریف مخاطبانش منتشر نمی‌شود.

شبکه‌های تخصصی برای مخاطبان خاص

در چند ساله اخیر، اقدامات از سوی تلویزیون برای تخصصی‌سازی شبکه‌های متعددش اتجام می‌شود. از جمله آخرین این اقدامات اطلاق نام و عنوانی به هر یک از شبکه‌ها و سپردن ماموریت‌ها و وظایفی در راستای آن است. بر همین اساس بوده که شبکه‌ها یکی مختص خانواده‌ها شده و دیگری فرهیختگان، عنوان یکی سلامت و نام آن دیگری نمایش. شبکه مستند هم همان‌گونه که از اسم و رسمش پیداست با هدف نمایش و بررسی فیلم‌های کوتاه و بلند مستند و در نگاه جامع‌تر بسط و ارتقای این نوع آثار راه‌اندازی و آغاز به کار کرده است.

به گفته مدیر این شبکه، اگر مدل‌های موفق بین‌المللی در زمینه تخصصی‌سازی شبکه‌های تلویزیونی را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که این اتفاق فقط در چند موضوع خاص صورت گرفته است. امیر تاجیک در این ارتباط توضیح می‌دهد: این تخصصی‌شدن هم بیشتر به رده سنی مخاطبان و با محتوایی که روی آنتن می‌رود بازمی‌گردد. در تمام دنیا بیشتر شبکه‌های کودک و نوجوان، ورزشی و خبری فرم و شکل تخصصی دارند. متاسفانه از بحث تخصصی‌سازی در تلویزیون تعبیر بدی شده است. معتقدم باید برای مخاطبان خاص شبکه‌های تخصصی داشته باشیم و نه هر موضوع خاص و متفاوت. به گمانم این‌که برای هر موضوع یک شبکه خاص داشته باشیم چندان درست نیست.

وی ادامه می‌دهد: برخی شبکه‌های تلویزیونی نتوانستند متناسب با تعریفی که در دوره جدید مدیریت رسانه ملی برایشان تعیین و درنظر گرفته شد حرکت کنند و برنامه‌هایی در راستای اهداف از پیش تعیین شده بسازند. برای مثال، در شبکه‌ای که اقتصادمحور است فیلم سینمایی پخش می‌شود که بی‌معناست. به نظرم رسانه ملی باید از کثرت شبکه به سوی بالابردن کیفیت محتوا حرکت کند. چیزی که تلویزیون به آن نیاز دارد تولید برنامه‌های کیفی‌تر برای شبکه‌های کمتر است. یکی از دغدغه‌های مدیران ارشد سازمان صدا و سیما هم همین کیفی‌سازی برنامه‌هاست.

تفاوت قالب برنامه‌های تخصصی

تاجیک در این‌باره معتقد است: شبکه‌یک به عنوان یک شبکه سراسری با پوشش اقصی نقاط کشور می‌تواند برای پر کردن آنتن خود از برنامه‌های مختلف و متفاوت استفاده کند. اما وقتی تعریف خاصی برای یک شبکه درنظر می‌گیریم، نوع و قالب برنامه‌هایی که در آن ساخته می‌شود با آثاری که در شبکه‌های دیگر تولید می‌شود باید متفاوت باشد. برای مثال مستندی که در شبکه مستند پخش ‌می‌شود با یک مستند خبری که از شبکه خبر روی آنتن می‌رود تفاوت‌های بنیادین دارد و از ساختار عمیق‌تر و حرفه‌ای‌تری برخوردار است.

محتوامحور بودن، دلیل موفقیت رادیو

به نظر می‌رسد رادیو و شبکه‌هایش به نسبت دیگر رسانه‌های رسمی و اصلی ما بهتر توانسته از پس تخصصی‌سازی برنامه‌ها و تولیداتش بربیاید و از این منظر، کارنامه مقبول‌تری دارد. ورزش، جوان، اقتصاد، قرآن و فرهنگ از جمله عناوینی است که به شبکه‌های رادیویی اطلاق شده و ماموریت‌ها و کارکردهایی متناسب با این اسامی برایشان تعریف و درنظر گرفته شده است.

مدیر رادیو فرهنگ، دلیل این موفقیت و ظفر رسانه شنیداری رادیو را محتوامحور‌بودن آن می‌داند و درباره شبکه مطبوع خودش می‌گوید: رادیو فرهنگ هم یک شبکه عمومی است، اما نگاه تخصصی به موضوعات قابل طرح دارد. داده‌های این شبکه از سطح محتواسازی سایر رسانه‌ها بالاتر است و برای مثال اگر قرار است به موسیقی بپردازد مطالبی که به شنوندگانش ارائه می‌دهد در سطح دانشجویان این رشته قرار می‌گیرد.

محمدصادق رحمانیان در عین حال اعتقاد دارد حتی در رادیو هم یک خلأ و نقصان درخصوص پرداخت تخصصی به برخی موضوعات وجود دارد.

با وجود تفکیک موضوعی و محتوایی شبکه‌ها، رادیو باید به سمت تولید هر چه بیشتر خبر و موسیقی برود. متاسفانه چند سال است رادیو این دو بال قدیمی‌اش را از دست داده است. بررسی پیشینه این رسانه نشان می‌دهد روزگاری خود به تولید خبر و موسیقی می‌پرداخت، اما بعدها این امکان را از آن سلب کردند. رادیو و شبکه‌هایش ناچارند و الزام دارند به سمت تولید خبر و تولید موسیقی بر اساس اهداف و وظایف هر شبکه گام بردارند.

محسن محمدی

رادیو و تلویزیون