امام علی(ع) و تحکیم نظام خانواده

این نهاد به‌عنوان هسته اصلی جامعه از اهمیت اساسی در بینش امام علی(ع) برخوردار است. دقت در سیره و سلوک امیرمومنان و خانواده ایشان نشان می‌دهد با توجه به تربیت صحیحی که براساس الگوی اسلامی در این خانواده نمونه وجود داشت، هیچ ناهنجار اجتماعی و اخلاقی گزارش نشده است. روشن است پدر، مادر و فرزندان در چنین محیطی سعی می‌کنند با آرامش شرایط مطلوبی را برای یکدیگر جهت ادامه زندگی و مواجهه با مشکلات فردی و اجتماعی فراهم آوردند.

شاخصه‌ها و ویژگی‌های اصلی زندگی خانوادگی امیرمومنان را می‌توان براساس چند محور دسته‌بندی کرد:

عشق و محبت

دوستی و مهر اولین پایه ازدواج است. پیوندهای مشترکی که براساس عشق دو طرفه صورت می‌گیرد، امکان ادامه و استمرار پیدا خواهد کرد، اما در مسیر زندگی ممکن است بروز مشکلات و ناهنجاری‌های اجتماعی باعث شود علاقه مرد و زن نسبت به یکدیگر کم شود. سرد شدن مهر و محبت یکی از عوامل ناسازگاری میان زوجین است. سیره امام علی نشان می‌دهد در زندگی زناشویی ایشان این مهر و علاقه کمرنگ نشده است، به‌گونه‌ای که حتی نگاه کردن روزانه به چهره همسرشان باعث فزونی عشق و محبت فی‌مابین می‌شده است.

در روایتی از ایشان آمده است، حضور حضرت زهرا(س) در خانه همیشه باعث خشنودی و آرامش امام علی(ع) می‌شد به‌گونه‌ای که در این باره فرمودند: «من که به چهره زهرا نگاه می‌کردم، همین نگاه هرگونه غم و اندوه را از من برطرف می‌نمود.»

سازگاری

سازگاری میان زن و مرد از جمله پایه‌های اساسی زندگی مشترک است. هر کدام از طرفین در کانون مختلفی رشد و نمو پیدا کرده‌اند و هر یک در سیرت اجتماعی خود خلق و خوی جداگانه‌ای دارند. مرد و زنی که در چنین شرایطی به هم رسیده و زیر یک سقف تشکیل زندگی داده‌اند در ادامه مسیر ممکن است به مشکلاتی برخورد کنند و برای حل مشکل هر یک ایده و نظر جداگانه‌ای داشته باشند. نزدیکی نظر‌ها و بحث و گفت‌وگو بر سر موضوعات اختلافی و احیانا ترجیح نظر دیگری بر نظر خود، می‌تواند باعث افزایش روحیه سازگاری در خانه و خانواده باشد و از هرگونه پرخاش و تنش در زندگی جلوگیری کند.

در روایتی از امام علی(ع) درباره رواج سازگاری در زندگی مشترکشان با حضرت فاطمه(س) آمده است: «سوگند به خدا من زهرا را تا هنگامی که خداوند او را به سمت خود برد خشمگین نکردم، در هیچ کاری موجب ناخشنودی او نشدم، او نیز مرا خشمگین نکرد و هیچ گاه مرا نافرمانی نکرد.»

همکاری در کارهای خانه

یکی از عوامل تقویت‌کننده مناسبات خانوادگی، تعاون و همکاری و تقسیم کار میان زن و مرد است. روحیه ظریف زنانه به گونه‌ای است که در برخی روایات اسلامی از زنان تعبیر به ریحانه شده است. بنابراین توجه به استعدادهای تکوینی زن و مرد در زندگی می‌تواند به درک بهتری از این همکاری بینجامد. تلقی اولیه از زندگی خانوادگی این است که مرد با توجه به روحیه و جسم قوی‌تری که دارد به امور بیرون منزل می‌پردازد و وظیفه تامین معاش و بهبود وضع اقتصادی خانواده را دارد و زن نیز به امور داخلی خانه می‌پردازد. دقت در سیره و سلوک رفتار امیرمومنان در زندگی شخصی نشان می‌دهد که ایشان علاوه بر این‌که مسئول تامین معاش بودند، ساعاتی را که در خانه نیز سپری می‌کردند توجه کافی نسبت به همیاری و کمک به همسرشان برای رسیدگی به امور داخلی منزل نیز داشتند.

در روایتی از امام علی(ع) آمده است: «روزی پیغمبراکرم(ص)‌ به خانه ما آمد، در حالی که فاطمه(س) در کنار دیگی نشسته بود و غذا را طبخ می‌کرد و من هم عدس پاک می‌کردم؛ پیغمبر اکرم مرا را در این حالت دید و به من فرمود: ای علی! از من بشنو و من جز آنچه خداوند فرمان داده چیزی نمی‌گویم. هر مردی که در منزل به زنش کمک کند، به عدد هر موی بدنش عبادت یک سال که روزها را روزه گرفته و شب‌ها را به عبادت مشغول بوده به او داده می‌شود و خداوند بزرگ به او پاداش صابران را عطا می‌کند.»

عدالت

رعایت مساوات و برابری یکی از تاکیدات مهم دین اسلام در هر امری است. دوری از تبعیض و اجتناب از امتیازدادن بی‌مورد از جمله توصیه‌های مکرر ائمه اطهار است. در زندگی خانوادگی نیز این مهم بسیار مورد توجه قرار گرفته است. مهر و محبت به فرزندان چه دختر و چه پسر بدون برتری دادن هریک بر دیگری یکی از عوامل دوری خانواده از تنش و ناهنجاری خواهد بود. در روزگار حضرت ختمی‌مرتبت زمانی که کسی در مهرورزی میان فرزندانش عدالت را رعایت نکرده بود مورد عتاب آن حضرت قرار گرفت که چرا میان آنان یکسان عمل نکرده بود. یکی از زمینه‌های کینه‌ورزی و حسادت در خانواده تبعیض میان فرزندان است. در سنت و سیره امام علی(ع)، مهرورزی به فرزندان در نهایت صمیمیت و مهربانی صورت می‌گرفت.

دقت در سیره و روش امیرمومنان نشان می‌دهد که ایشان خانواده را به عنوان مهم‌ترین رکن زندگی اجتماعی می‌دانستند و همواره در سفارش‌های اخلاقی خود یاران و اصحاب را نسبت به حفظ حریم خانواده و تقویت بنیان آن توصیه می‌کردند. اهمیت نظام خانواده در نگاه امام علی(ع) چنان بود که حتی در نامه‌ای خطاب به یکی از یاران به نام رفاعه او را از این‌که سخنی از طلاق بگوید برحذر داشته است.

انـدیشــه

فتاح غلامی