مظلومیت یمن از نگاه کارتونیست‌ها

98 اثر این نمایشگاه در قالب کارتون و کاریکاتور از زوایای مختلفی به مسأله یمن پرداخته‌اند. در برخی از این آثار شمایل سران کشورهای عربی از جمله ملک سلمان پادشاه عربستان، منصور الهادی رئیس‌جمهور مستعفی یمن، اوباما، نتانیاهو و... به تصویر کشیده‌ شده است. برای مثال، ریک آراجو از برزیل بشکه نفتی را کشیده که از بالای آن نفت فوران کرده و شمایل اوباما را پدید آورده و از پایین همان بشکه نفت بمبی رها شده که به سمت پایین سقوط می‌کند.

بیشتر هنرمندان ایرانی، چهره سران عرب را موضوع آثار خود قرار داده‌اند و به گونه‌ای شمشیر ـ که هم در دست سران عرب و هم در پرچم آل‌سعود به چشم می‌خورد ـ و هم خون ـ که نمادی از مظلومیت مردم یمن است ـ در بیشتر آثارشان برجسته شده است. بمب و عناصری که نماد رژیم غاصب صیهونیستی است؛ مانند ستاره داود از دیگر مواردی است که هنرمندان ایرانی به آن توجه نشان داده‌اند. در برخی از این آثار، سران عرب دستاری از پرچم عربستان بر سر دارند.

ایده برخی کارتون‌ها و کاریکاتورها در عین سادگی، آن قدر قابل تأمل است که به نظر می‌رسد داوران دلیل محکمی برای انتخاب آنها در میان آثار برگزیده داشته باشند.

ازجمله این آثار می‌توان به اثر جلال هاجیر از مراکش اشاره کرد. او هیتلر و نتانیاهو را کنار یکدیگر نشان می‌دهد، در حالی‌که پادشاه عربستان به تمسخر برای آنها شاخ گذاشته و همه با فرشته مرگ در حال سلفی گرفتن هستند. دو اثر دیگر که منصور الهادی را به تصویر می‌کشند یکی کار سیدتقی رضایی از ایران و دیگر کار جوکو سوسیلو از اندونزی است که او را در حالی به تصویر کشیده که بمب آل‌سعود دور سرش چرخیده و از داخل پای راست باندپیچی شده‌اش یک شبه‌نظامی داعش را ـ که خود را حوثی جا زده ـ نشانه گرفته است.

اما نکته‌ای که شاید در مقایسه آثار خارجی با ایرانی به نظر رسد، سادگی بیشتر آثار خارجی و پرهیز از پرداختن مستقیم به موضوع است. به نظر می‌رسد هنرمندان ایرانی و شاید بتوان گفت سوری به صورت مستقیم‌تری این موضوع را به تصویر کشیده‌اند، در حالی‌که هنرمندان خارجی سعی کرده‌اند بیشتر به موضوع صلح، قربانی شدن کودکان، مظلومیت مردم یمن، ناکارآمدی سازمان ملل، جلوگیری از فعالیت رسانه‌ها یا نقش رسانه‌ها در جعل حقیقت بپردازند؛ مثل اثر خوزه آنتونیو کاستا از برزیل. او جنگنده‌ای کشیده که به جای بمب، پاک‌کنی رها کرده؛ پاک‌کنی که قرار است بر یک خانواده خوشبخت نقاشی‌شده فرود آید. از سوی دیگر، کارتون مهدی رسولی، اوباما را چون چوپانی تصویر کرده که گله‌اش را سران عرب تشکیل می‌دهند و در پی او روانند.

یکی دیگر از آثار قابل توجه این نمایشگاه، کار ریک آراجو از برزیل است. او در اثرش با استفاده از جمله من شارلی هستم به فرانسوی (JE SUIS CHARLIE)، نگاه تبعیض‌آمیز کشورهای غربی به مسأله یمن را نقد کرده است. در اثر او جنازه کشته‌شدگان یمنی را می‌بینیم که حروف جمله من شارلی هستم را تشکیل داده‌اند و در پایین آن، هنرمند از کسانی‌که تظاهرات میلیونی تشکیل دادند، می‌پرسد «آیا اکنون یمن را می‌بینید؟» در مجموع، استقبال هنرمندان برزیلی از این مسابقه بین‌المللی، یکی از نکات قابل توجه نمایشگاه است که آثاری قابل تأمل نیز دارند.

در اثر دیگری که شاید از دید داوران پنهان مانده بازی کثیف نام اثر چیرو داُرلانو، هنرمند ایتالیایی است. این کارتونیست تحولات یمن را به یکی از بازی‌های مشهور ساده رایانه‌ای و شخصیت‌های آن تشبیه کرده و عناصر داعش، عربستان، یمن و مردمی را که مظلومانه طعمه داعش می‌شوند به تصویر می‌کشد.

والتر آلوارز توسکانو از پرو کاریکاتوری از منصور الهادی کشیده با سری بزرگ که یقه پیراهنش به شکل نقشه کشور یمن است. نکته جالبی که در این اثر به نمایش درآمده ملیت این هنرمند است که به فارسی ایران آمده، ولی در لاتین پرو عنوان شده است.

محمود نظری از ایران جایزه اول بخش کارتون این مسابقه را از آن خود کرده است. او از المان شمشیر در پرچم عربستان سعودی استفاده کرده و در چهار تصویر، سیر تحول این شمشیر را به جنگنده سعودی ـ که در نهایت بمب می‌پراکند ـ نشان داده است.

اثر قابل توجه دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد کاری از علی بهرامی، هنرمند ایرانی است که از کوزه‌گری بهره‌ گرفته و نشان می‌دهد چگونه دستان آمریکا و اسرائیل، صورت یکی از سران عرب را که روی چرخ کوزه‌گری قرار گرفته است، شکل می‌دهد.

بایکوت خبری از موضوعات دیگری است که برخی هنرمندان به آن پرداخته‌اند. محمدحسین اکبری از ایران، زمین والیبالی را به تصویر کشیده که یک طرفش را سران عرب و حامیانشان تشکیل می‌دهند به همراه پوشش گسترده رسانه‌های خارجی و آن سوی تور، مردم مظلوم و کودکان بی‌گناه یمنی هستند که بمباران می‌شوند، بی‌آن‌که دوربین رسانه‌ای این سوی زمین را به تصویر بکشد. اثر دیگری که این موضوع را دستمایه خود قرار داده کار حامد مرتضوی علوی است که کشتی هلال احمر ایران را ـ که حاوی کمک‌های جمهوری اسلامی ایران است ـ به تصویر کشیده و در کنارش کشتی رسانه‌ها که فقط روی کشتی هلال احمر متمرکز شده‌اند و از بمباران ساحل یمن غافلند.

در تصویری دیگری، یمن درحال بمباران شدن است و سگی جلوی خبرنگار را برای نزدیک شدن به شهر گرفته است.

کمیل انتظاری/ گروه فرهنگ و هنر