چه کسانی می‌توانند خون بدهند، چه کسانی نه؟

پیش از این‌که مراکزی به شکل امروزی برای اهدای خون تاسیس شود، اهدای خون به چه صورتی انجام می‌گرفت؟

بر اساس شواهد و قرائن موجود، سابقه اولین تزریق خون در کشور ما به سال‌های ابتدایی دهه 20 هجری شمسی برمی‌گردد. در واقع در این سال‌ها به دلیل نوپا بودن طب انتقال خون و ناآشنا بودن مردم با این مقوله، راضی‌کردن افراد برای خون دادن بسختی و به ابتکار عمل پزشک بستگی داشت.

بیمارستان‌های ارتش و مراکز جمعیت «شیر و خورشید سرخ ایران» از اولین مراکزی بودند که به صورت نظام‌مند اقدام به جمع‌آوری خون از میان اعضا و داوطلبان می‌کردند. با شناخته شدن ارزش حیاتی تزریق خون در نجات بیماران و افزایش تجویز خون در مراکز درمانی، جمع‌آوری خون داوطلبان جوابگوی نیاز بیماران نبود، در نتیجه تنها راه چاره، پرداخت مبالغی در برابر دریافت خون بود و از همین‌جا پای واسطه‌ها به ماجرا باز شد، بنگاه‌هایی که خون را در ازای پرداخت مبالغ کمی از مردم می‌خریدند و به بهای گزاف به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌فروختند. بدیهی است که مشتریان این بنگاه‌ها را عمدتا افراد بی‌بضاعت و بویژه معتادان و خیابان خواب‌ها تشکیل می‌دادند و کمترین کنترلی از نظر بررسی سلامت و کیفیت خون‌ها وجود نداشت.

با توجه به مشکلات و عوارض ناشی از تعدد متولیان امر انتقال خون، فعالیت سودجویانه بنگاه‌های خصوصی و بویژه رقابت ناسالم این بنگاه‌ها، طرح اولیه تاسیس یک سازمان مستقل برای ساماندهی سیستم تامین خون و فرآورده‌های خونی مطرح شد و در نهایت به تاسیس سازمان ملی انتقال خون ایران در نهم مرداد 1353 منجر شد.

بر همین اساس خاتمه دادن به سیستم خرید و فروش خون و تعطیلی بنگاه‌های واسطه از اولین دستاوردهای این سازمان بود. البته در آن سال‌ها با توجه به ناآشنایی جامعه با اهدای خون، سیستم جایگزینی خون یعنی دریافت خون از آشنایان و بستگان فرد بیمار تنها راه حل موجود به نظر می‌رسید و تا سال 1386 هم در برخی استان‌ها پابرجا بود.

بتدریج و همزمان با پیشرفت‌های چشمگیر علم پزشکی در زمینه طب انتقال خون، به کارگیری فناوری روز دنیا در تمامی مراحل تامین فرآورده‌های خونی از جمله جذب و انتخاب اهداکنندگان، انجام آزمایش‌های بررسی ویروسی روی تک‌تک خون‌های اهدایی، تهیه و نگهداری فرآوردهای خونی و در نهایت ارسال فرآورده به بانک خون‌های بیمارستانی، کارنامه درخشانی را برای انتقال خون ایران رقم زد. ضمن این‌که پیاده‌سازی سیاست‌های سازمان جهانی بهداشت، از جمله حذف سیستم جایگزینی خون و جمع‌آوری خون از اهداکنندگان داوطلب، آزمایش‌های غربالگری خون، اهدای مستمر، سیستم خودحذفی محرمانه و ... موقعیت ممتازی را برای این سازمان در بین کشورهای منطقه فراهم کرده است.

چه افرادی برای اهدای خون مراجعه می‌کنند و چه هدفی دارند؟

اهدای خون در ایران به صورت صد‌در‌صد داوطلبانه انجام می‌شود. اهدای خون داوطلبانه به این معنی است که افراد فقط با نیت انجام یک کار خوب و انساندوستانه به مراکز اهدای خون مراجعه می‌کنند. افرادی که فقط برای کمک به همنوع خود، خون اهدا می‌کنند در بخش مشاوره پزشکی صادقانه به سوالات پاسخ می‌دهند و نتیجه این رفتار صادقانه ارتقای ضریب سلامت خون اهدایی است. این موضوع بسیارمهمی است و بر همین اساس جدای از فرآیندهای فنی، مراکز انتقال خون‌ دنیا در حوزه جذب و آموزش اهداکنندگان خون سرمایه‌گذاری ویژه‌ای انجام می‌دهند.

چه افرادی می‌توانند خون اهدا کنند؟

تمام افراد بین 18 تا 70 سال و سالم می‌توانند خون اهدا کنند. افرادی که برای نخستین بار قصد اهدای خون دارند باید کمتر از 60 سال داشته باشند. اهدای پلاسما و پلاکت هم تا 60 سالگی امکان دارد، اما اهدای خون کامل تا 65 یا 70 سالگی هم انجام می‌شود. افرادی که دچار هپاتیت B یا C یا بیماری‌های قابل انتقالی مثل ایدز هستند، نمی‌توانند خون اهدا کنند. برای اهدای خون همچنین لازم است حداقل 50 کیلوگرم وزن داشته باشید. در واقع افراد لاغر اندامی که وزن‌شان کمتر از 50 کیلوگرم است نمی‌توانند خون اهدا کنند. خانم‌های باردار و افرادی که دچار مشکلاتی از قبیل پرفشاری خون، فشارخون پایین، دیابت، تشنج و کم‌خونی هستند هم شرایط لازم برای اهدای خون را ندارند. افرادی که واکسن آنفلوآنزا می‌زنند هم باید بعد از 4 هفته برای اهدای خون مراجعه کنند.

آیا مصرف آنتی‌بیوتیک مانع اهدای خون ‌می‌شود؟ برای اهدای خون باید به چه نکات دیگری توجه کرد؟

اگر به دلیل سرماخوردگی یا آنژین آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنید، می‌توانید با یک وقفه ده روزه بعد از اتمام دوره درمان نسبت به اهدای خون اقدام کنید. البته اگر مصرف آنتی‌بیوتیک به دلیل عفونت ادراری یا گوارشی باشد باید بیش از این مدت صبر کنید. زمانی که برای اهدای خون مراجعه می‌کنید لازم است درباره داروهای مصرفی‌تان اطلاعات کاملی ارائه دهید.

همچنین انجام کارهای دندانپزشکی مثل جرمگیری مانعی برای اهدای خون نیست. البته نیاز به یک فاصله یک هفته‌ای دارد. در واقع برای پیشگیری از هر نوع احتمال انتقال باکتری لازم است یک هفته بعد از انجام کارهای دندانپزشکی برای اهدای خون مراجعه شود.

در مراکز اهدای خون در ساعات مختلفی خون‌گیری انجام می‌شود. اهدا‌کنندگان‌خون ‌می‌توانند صبح زود، بعدازظهر و حتی عصر برای اهدای خون مراجعه کنند. بهتر است قبل از اهدای خون غذای سبکی میل کنند.

توصیه می‌شود بعد از اهدای خون به مدت 24 ساعت از انجام فعالیت‌های بدنی سنگین و رانندگی در مسافت‌های طولانی بپرهیزید.

آیا اهداکننده‌های ثابتی در سازمان عضو هستند؟

یکی از شاخص‌های ارزیابی کیفی انتقال خون‌ها در دنیا شاخص اهدای مستمر خون است. اهداکننده مستمر به کسی می‌گویند که در سال حداقل دو بار خون اهدا کرده باشد. آقایان 4 بار و خانم‌ها 3 بار در سال می‌توانند خون اهدا کنند. براساس این تعریف 52 درصد اهداکنندگان خون در کشور اهداکنندگان مستمر خون هستند و این رقم در استان تهران حدود 42 درصد است.

خون‌های اهدا شده پاسخگوی نیاز فعلی کشور هست؟

در سال گذشته بیش از 2 میلیون واحد خون در کشور اهدا شد. این میزان اهدای خون عدد قابل توجهی است و در حال حاضر جوابگوی نیاز کشور است.

سلامت اهداکننده چگونه برای سازمان محرز می‌شود؟

علاوه بر دقت سازمان انتقال خون ایران در مرحله مشاوره پزشکی قبل از اهدای خون، همان‌طور که گفته شد نتیجه چهار آزمایش، سلامت خون اهدایی را تائید می‌کنند. علاوه بر تعیین گروه خونی، چهار آزمایش تشخیصی ویروس‌های هپاتیت بی‌ (HBV) ؛ اچ ـ آی ـ وی (HIV) و هپاتیت سی (HCV) و سیفلیس روی خون‌های اهدایی انجام می‌شود.

فاطمه مهدی پور/ سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)