اینترنت ملی در راه‌ است

تقریبا اواخر سال 84 بحث شبکه ملی اینترنت با هدف کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت در کشور مطرح شد. در اسفند همان سال با تصمیم هیات دولت برای بهره‌برداری از این شبکه در سه سال، طراحی‌های کلی‌ آن انجام شد تا این که سال 85 اجرای پروژه اینترنت ملی به‌عهده مرکز تحقیقات مخابرات ایران گذاشته شد. سال بعد برنامه‌های عملیاتی راه‌اندازی و بهره‌برداری اینترنت ملی در سال‌های 86 تا 88 در هیات وزیران به تصویب رسید. در همان زمان شبکه ملی اطلاعات که اوایل به «اینترنت ملی» شهرت یافته بود، با توجه به الزامات سند چشم‌انداز 20 ساله در سال 89 با نام جدید «شبکه ملی اطلاعات» به‌صورت جدی‌تر به صحنه بازگشت و کلیات آن در ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه مطرح شد.

شبکه ملی اطلاعات کشور، مطابق ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه، شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت (IP) به همراه سوئیچ‌ها، مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای تعریف شده است، به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به هیچ‌وجه از خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن مهیا باشد؛ شبکه‌ای که باید تا پایان سال پنجم توسعه ـ امسال ـ به بهره‌برداری برسد.

طرحی که تغییر کرد

به نظر می‌رسد شبکه ملی اطلاعاتی که امروز در موردش حرف می‌زنیم نسبت به آنچه در برنامه پنجم آمده، تفاوتی جدی دارد. دی‌ 92 اجرای شبکه ملی اطلاعات با شش الزام در شورای‌عالی فضای مجازی به تصویب رسید و وزارت ارتباطات به عنوان مجری، ملزم به ارائه گزارش کار از روند اجرایی و پیشرفت پروژه به این شورا شد. شورای‌عالی فضای مجازی، با اضافه کردن جمله‌ «شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی» این شبکه را تخصصی‌تر و شعاع دایره فعالیتی وزارت ارتباطات را محدودتر کرد.

عباس آسوشه، معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی در گفت‌وگو با کلیک در این خصوص می‌گوید: «آنچه در قانون برنامه آمده بود و به اینترنت یا اینترانت ملی معروف شده بود، کل فضای مجازی اعم از مباحث زیرساختی، سرویس‌های مخابراتی و مسائل محتوایی نظیر دولت الکترونیک و شبکه‌های مجازی را در خود جای می‌داد؛ اما شورای‌عالی فضای مجازی با صدور مصوبه‌ای، مسائل محتوایی، دولت الکترونیک، سلامت الکترونیک، تجارت الکترونیک، شبکه‌های اجتماعی و بسیاری از دیگر مباحث را از عهده وزارت ارتباطات ساقط کرد و این وزارتخانه را فقط مسئول آماده‌سازی زیرساخت ارتباطی دانست.»

براساس مدل مفهومی شبکه ملی اطلاعات کشور که هنوز هم روی سایت سازمان فناوری اطلاعات قرار دارد، راه‌اندازی سیستم‌های سلامت، مالیات، بازرگانی، گمرک، بیمه، شبکه علمی و خدمات عمومی دولت به‌عهده این شبکه است.

شبکه ملی اطلاعات، مطابق این مدل در چهار لایه عمودی و افقی به اجرا درمی‌آید. لایه اول به شبکه انتقال و لایه فیزیکی نظیر فیبر و ارتباطات ماهواره‌ای تعلق دارد. لایه دوم، مختص خدمات دسترسی شهری شبکه‌های اختصاصی و سازمانی بوده و اجرای فیلترینگ در این لایه تعریف شده است. لایه سوم نیز به ارائه سرویس‌های پایه، واسطه‌های ارائه سرویس، سرویس‌های زیرساختی، سرویس‌های ارزش افزوده و دسترسی اینترنت مربوط می‌شود و درنهایت، لایه چهارم به حوزه تولید و ارائه محتوا می‌پردازد. امنیت و مدیریت نیز تمام این لایه‌ها را دربر می‌گیرد.

این در حالی است که شبکه ملی اطلاعات با این مدل مفهومی، آن چیزی نیست که شورای‌عالی فضای مجازی به تصویب رسانده است. این شورا معتقد است پیاده‌سازی چنین مدلی از حیطه اختیارات یک وزارتخانه خارج است.

معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی در این خصوص می‌گوید: «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، فقط باید پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات را مدیریت کند و اجرای آن را نیز به بخش خصوصی بسپارد.»

او می‌افزاید: «تا سال 90، هزار میلیارد تومان خرج پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات شد، اما از آنجا که کل فضای مجازی نمی‌تواند در اختیار یک وزارتخانه باشد، حتی با خرج چنین هزینه‌ای به جایی نرسیدیم.»

زیرساخت ارتباطی

منظور شورای‌عالی فضای مجازی از زیرساخت ارتباطی در سه مفهوم اساسی خلاصه می‌شود. این زیرساخت ارتباطی در درجه اول همان رسانه‌هایی (فیبر و کابل) را در برمی‌گیرد که اطلاعات را منتقل می‌کنند. در درجه دوم، مختص علائم سوئیچینگ، مهندسی و مدیریت ترافیک می‌شود و در درجه سوم شامل سرویس‌های کاربردی است.

یکی از سرویس‌های کاربردی مربوط به DNSها یا ترجمه آدرس‌های اینترنتی است. زمانی که کاربر، یک سایت را جستجو می‌کند، آن آدرس، تبدیل به IP آدرس می‌شود اما بانک‌های اطلاعاتی که در ایران به عنوان DNSهای محلی وجود دارند برخلاف برخی کارشناسان به‌قدری ضعیف‌اند که وقتیDNSهای آن سوی آب‌ها قطع می‌شود، DNSهای داخلی نیز از کار می‌افتد. به زبان ساده‌تر، این موضوع به معنای آن است که ما حتی برای ترجمه آدرس‌های اینترنتی‌مان هنوز هم به دیگر کشورها محتاجیم.

شبکه‌های توزیع محتوا یا CDNها (Content delivery network) هم سرویس‌های کاربردی دیگری هستند که می‌توانند در زیرساخت ارتباطی شبکه ملی اطلاعات عرضه شوند. حتی می‌توان تولید موتورهای جستجو را نیز در همین لایه سرویس‌ها جای داد.

تعامل با اینترنت جهانی

معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی در پاسخ به این پرسش که چه رابطه‌ای میان شبکه ملی اطلاعات و شبکه جهانی اینترنت وجود دارد، می‌گوید: «شبکه ملی اطلاعات در اینترنت یک سرویس است؛ در حقیقت شبکه ملی اطلاعات، شبکه اختصاصی ما است که با اینترنت هم تعامل دارد.»

او تاکید می‌کند قرار نیست شبکه ملی اطلاعات جایگزین اینترنت شود، بلکه می‌خواهد ایران را از حالت مصرف‌کننده صرف خارج کند.

آسوشه در خصوص تولید محتوای این شبکه می‌گوید: «در مرکز ملی فضای مجازی، گروه‌های مختلفی با حضور نمایندگانی از وزارتخانه‌های گوناگون اعم از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش، ارشاد و صنعت، معدن و تجارت تشکیل شده که در حال تهیه برنامه‌های ملی برای تعیین حیطه فعالیت هر یک از وزارتخانه‌ها در شبکه ملی اطلاعات هستند. برای مثال در این گروه‌ها مشخص می‌شود که هر وزارتخانه‌ای در حوزه تهیه نرم‌افزارهای کاربردی داخلی، راه‌اندازی سایت‌های داخلی یا تجارت الکترونیک چه وظایفی به عهده دارد و این که چگونه با ورود مردم و بخش خصوصی می‌توان این فضا را رقابتی‌تر کرد.»

صرفه‌جویی 2000 میلیارد تومانی

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شبکه ملی اطلاعات، پهنای باند آن است که اعلام شده تا دو مگابیت بر ثانیه افزایش خواهد یافت. سرعت بالاتر و هزینه انتقال ترافیک پایین‌تر شبکه ملی اطلاعات نسبت به اینترنت جهانی از دیگر مزیت‌های این شبکه عنوان شده است. معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی معتقد است با پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات، هزینه‌ها برای مصرف‌کننده نهایی به قدری کاهش می‌یابد که سالانه حدود 2000 میلیارد تومان را در جیب کاربران ایرانی می‌گذارد. یکی از اهداف مهم این پروژه به گفته دولت ایران، ایجاد امنیت و مصون ماندن از حملات اینترنتی و مقابله با جنگ نرم اعلام شده است. براساس تکلیف قانون برنامه پنجم توسعه، با تکمیل شبکه ملی اطلاعات باید همه مراکز داده‌ها و میزبانی سایت‌ها به داخل کشور منتقل شود؛ اتفاقی که به نظر نمی‌رسد تا پایان امسال روی دهد.

خیلی دور، خیلی نزدیک

شورای‌عالی فضای مجازی در مصوبه‌ای، الزامات حاکم بر تحقق شبکه ملی اطلاعات را به عنوان زیرساخت ارتباط فضای مجازی کشور مشخص کرده است. طبق مصوبه، این شبکه‌ باید متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل کاملا داخلی باشد. همچنین ویژگی‌هایی مانند حفاظت شده نسبت به دیگر شبکه‌ها (از جمله اینترنت) با امکان تعامل مدیریت شده با آنها، امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی سراسری برای آحاد مردم با تضمین کیفیت از جمله قابلیت تحرک، قابلیت عرضه انواع خدمات امن اعم از رمزنگاری و امضای دیجیتال به همه کاربران از دیگر موارد تعیین شده است. در این میان باید به قابلیت برقراری ارتباطات امن و پایدار میان دستگاه‌ها و مراکز حیاتی کشور و تعرفه رقابتی شامل مراکز داده و میزبانی داخلی نیز اشاره کرد. با توجه به این تعریف باید گفت شبکه‌ای با این ویژگی‌ها هنوز در کشور ایجاد نشده و وزارت ارتباطات درباره شبکه ملی اطلاعات مستاصل است.

مشخص است وزارت ارتباطات هنوز هم بر سر مفهوم شبکه ملی اطلاعات با شورای‌عالی فضای مجازی به توافق نرسیده و حتی حاضر نشده گزارشی مدون و مستند از آنچه عملیاتی کرده ارائه دهد. باید دید باوجود وعده‌های وزیر ارتباطات بر سر پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات تا موعد قانونی‌اش، یعنی پایان امسال می‌توانیم بالاخره شاهد سر و سامان یافتن طرحی باشیم که با خرج‌تراشی‌های هزار میلیاردی، حالا شمع ده سالگی‌اش را فوت می‌کنیم.

فاطمه عبدالعلی‌پور / کلیک (ضمیمه یکشنبه روزنامه جام جم)