حفظ محیط‌زیست دریاها نیازمند همکاری‌های منطقه‌ای است

این روزها خبرهای متعددی درباره خطراتی که اکوسیستم‌های آبی و دریایی را تهدید می‌کند، منتشر می‌شود که نشان دهنده ضرورت توجه به این اکوسیستم ارزشمند است. روز جهانی اقیانوس‌ها بهانه‌ای شد تا با دکتر وحید چگینی عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی و رئیس هیات‌مدیره انجمن علوم و فنون دریایی ایران درباره اهمیت حفظ محیط‌زیست اقیانوس‌ها و نقش کشور ما - به عنوان کشوری که به آب‌های آزاد دسترسی دارد - در رسیدن به این هدف گفت‌وگو کنیم.

چرا حفظ محیط‌زیست دریاها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؟

یکی از جنبه‌های اهمیت محیط‌زیست اقیانوس‌ها و دریاها این است که گفته می‌شود بیش از 60 درصد مردم دنیا در نوار باریکی از سواحل زندگی می‌کنند و این موجب می‌شود این جمعیت از فعل و انفعالاتی که در دریاها و اقیانوس‌ها صورت می‌گیرد، متاثر شوند. مخاطرات دریایی و اقیانوسی متعدد از وقوع توفان‌های دریایی تا کشند قرمز و بسیاری از دیگر مخاطرات و پدیده‌ها، موجب آلودگی محیط‌زیست می‌شود. طبیعی است زندگی در کنار آب‌های آلوده و آب‌هایی که ویژگی آب‌های دریاهای آزاد را ندارد، موجب آزار مردم شده وبا پیامدهای ناگواری همراه شود. بنابراین توجه به این مساله بسیار مهم است و باید محیط زیست دریاها و اقیانوس‌ها را به دور از هر گونه آلودگی نگه داشت. علاوه بر این در اقیانوس‌ها و دریاها موجودات بسیار زیبایی زندگی می‌کنند که وجود آنها برای بشر بسیار مفید است و به سلامت، پایداری و حفظ محیط‌های دریایی از جنبه‌های زیست‌محیطی کمک می‌کنند. برای مثال آبسنگ‌های مرجانی و جنگل‌های حرا از ارزش‌های محیط‌زیست دریایی و آبی هستند که باید همیشه به عنوان یک گنجینه و میراث طبیعی برای بشر حفظ شود. وجود گونه‌های گیاهی و جانوری ساکن آب‌ها می‌تواند موجب بهبود محیط‌زیست دریاها و اقیانوس‌ها شود و به سرشارتر شدن این محیط‌ها از منابع زیستی کمک کند. بنابراین موضوع محیط‌زیست دریاها و اقیانوس‌ها از جنبه‌های مختلف اهمیت دارد.

اکنون محیط‌زیست دریایی با چه خطراتی مواجه است که باید برای حل آنها راهکاری اندیشیده شود؟

یکی از مسائلی که اکنون در بخش محیط‌زیست دریاها با آن مواجهیم، بحث آب توازن یا ترازه کشتی‌هاست. کشتی‌ها برای حفظ تعادل آبی را با خود حمل می‌کنند که در بعضی آبراه‌ها این آب توازن را از مخزن خارج می‌کند و ممکن است این آب تخلیه شده از مخازن کشتی‌ها حاوی موجودات مهاجمی باشد که بومی این منطقه نیستند و این کار می‌تواند مخاطراتی برای محیط زیست درپی داشته باشد. آلودگی‌هایی که از طریق پساب‌ها و فاضلاب‌های صنعتی و شهری یا مصرف کودهای شیمیایی از طریق سواحل به دریاها راه می‌یابد از دیگر خطرهایی است که می‌تواند سلامت محیط زیست دریاها را تهدید کند. زباله‌هایی مانند انواع پلاستیک‌های شناور در سطح آب‌ها و همچنین مواد نفتی که از طریق بعضی شناورها یا سکوهای نفتی در محیط منتشر می‌شود و همچنین فلزات سنگین نیز می‌تواند خطرات جدی در اکوسیستم‌های آبی ایجاد کند.

معمولا این خطرها با چه پیامدهایی در اکوسیستم‌های دریایی همراه است؟

گذشته از این که این عوامل می‌تواند به پدیده کشند قرمز منجر شود، در زندگی موجودات آبزی و کف زی و همچنین انسان‌هایی که در کنار اقیانوس‌ها زندگی می‌کنند،آثارمخربی ایجادمی کند . این مخاطرات می‌تواند به ایجاد مسمومیت در موجودات دریایی و انسان هامنجر شود. با ورود فلزات سنگین به آب‌ها این آلودگی‌ها به بدن ماهی‌ها وارد می‌شود و این در حالی است که ما از ماهی‌ها تغذیه می‌کنیم و این می‌تواند موجب ابتلا به انواع سرطان‌ها و بیماری‌های دیگری در انسان‌ها شود. بنابراین باید نسبت به حفظ محیط‌زیست دریا اهتمام ویژه‌ای داشت.

کشور ما به عنوان کشوری که به آب‌های آزاد راه دارد، در حفظ محیط‌زیست دریاها چه نقشی دارد؟

کشور ما در کنار سه آبراه مهم جهانی قرار دارد که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارد. در شمال ایران بزرگ‌ترین دریاچه دنیا قرار دارد که به دلیل وسعت قابل توجه به عنوان دریا از آن نام برده می‌شود. گرچه این دریا به آب‌های آزاد جهان در شمال روسیه دسترسی دارد، اما این موجب گردش آب در این دریاچه نمی‌شود. این دریاچه بسته است و صرفا از طریق ورودی آب رودخانه‌ها، تبخیر و آب‌های زیرزمینی که ممکن است در زیر این دریا وجود داشته باشد، می‌تواند با محیط بیرون تبادلاتی داشته باشد. بنابراین با توجه به این ویژگی‌ها و وجود سکوهای نفتی و بخصوص سکوهای نفتی آذربایجان، دفع پساب‌های صنعتی و شهری و همچنین امکان ورود کود و مواد شیمیایی یا آلودگی رادیواکتیو احتمالی، توجه به حفظ محیط‌زیست دریایی در این منطقه بسیار مهم است. در گذشته در این منطقه فوک‌های زیادی دیده می‌شد و این در حالی است که امروزه تعداد این فوک‌ها کاهش قابل توجهی یافته است. همچنین جمعیت ماهی اوزون برون و دیگر گونه‌های ماهیان خاویاری که می‌توانیم از آنها خاویار استحصال کنیم در سال‌های اخیر در این دریا کاهش یافته است. البته ممکن است این تغییرات به علت صید بی‌رویه باشد، اما نمی‌توان عوامل زیست‌محیطی را نادیده گرفت. برای مثال شانه‌دار دریای خزر با ورود به این زیستگاه موجب کاهش جمعیت ماهی کیلکا شده است. اینها از جمله مخاطرات زیست‌محیطی است که باید به آن توجه داشت.

و سخن آخر؟

آنچه در کشور ما مهم است‌همکاری‌های منطقه‌ای است که می‌تواند به حفظ این محیط زیست کمک کند. در شمال پنج کشور در حاشیه دریاچه خزر قرار دارد. در جنوب هم کشورهای متعددی در کنار دریای‌عمان و خلیج‌فارس واقع است و بر این اساس ضرورت دارد همکاری‌های منطقه‌ای بیش از پیش ترویج یابد تا بتوانیم محیط‌زیست سالم‌تری را در این دریاها شاهد باشیم.