زلزله نپال از ارتفاع اورست کم کرد

زلزله مرگبار نپال در روز شنبه پنجم اردیبهشت، ساعت 11 و 56 دقیقه صبح به وقت محلی با بزرگای 7.8 ریشتر رخ داد. مرکز زلزله عمق ۱۵ کیلومتری زمین در موقعیت روستای بارپاک از توابع استان گورخا گزارش شد. پس لرزه‌ها با وقفه‌های ۱۵ تا ۲۰ دقیقه‌ای ادامه یافت و بزرگای شدیدترین آنها 6.7 ریشتر اندازه‌گیری شد. این واقعه شدیدترین زلزله پس از زلزله 8 ریشتری نپال ـ بیهار در 25 دی سال 1312 بوده است. زلزله نپال در عمق ۱۵ کیلومتری با زاویه فقط ۱۰ درجه از سطح زمین رخ داد و تا شعاع بیش از ۱۴ هزار کیلومتری از عمق زلزله گسترش یافت. اگر همین زلزله در عمق بیشتری رخ می‌داد. از میزان خسارات آن کاسته می‌شد. گسل این زلزله به سمت شرق و خارج از مرکز زلزله حرکت کرده است. از این رو، گمان می‌رود بیشترین خسارات در سمت شرقی مرکز زلزله باشد.

به‌دنبال زلزله اخیر نپال که حدود ۲۰ ثانیه به طول انجامید، ۱۹ نفر براثر ریزش بهمن در ارتفاعات اورست جان خود را از دست دادند. بر اثر ریزش بهمن در دره لانتانگ نیز حدود ۲۵۰ نفر ناپدید شدند. این زلزله هولناک هزاران کشته و صدها هزار زخمی ‌و بی‌خانمان برجای گذاشت و روستاهای اطراف کاتماندو پاتخت نپال را با خاک یکسان کرد. در این میان میراث فرهنگی کاتماندو از جمله معابد چندصدساله آن به طور کامل از بین رفت. علاوه بر زلزله و بهمن، رانش زمین نیز خسارات جانی و مالی این واقعه را چند برابر کرد.

اورست، قبل و بعد از زلزله

نخستین تصاویر دریافتی از ماهواره رادار سنتینل ـ وان اِی (A1ـSentinel) پس از زلزله مرگبار نپال حاکی است که نوار وسیعی از زمین‌های اطراف کاتماندو حدود یک متر در جهت عمودی بالا رفته است. این رانش عظیم خسارات هنگفت وارد شده به شهر را توجیه می‌کند. تصاویر ماهواره‌ای همچنین نشان می‌دهد به‌دنبال این واقعه زمین شناختی مهیب اندکی از ارتفاع بلندترین قله جهان یعنی اورست کاسته شده است.

دانشمندان تصاویر قبل و بعد از زلزله را با استفاده از روش تداخل سنجی با یکدیگر مقایسه کردند. به تصاویر حاصل از این روش «تصویر تداخل» گفته می‌شود. مناطقی از عکس که به حالت رنگین کمانی درمی‌آید، نشانگر جابه جایی آن تکه از زمین در یک فاصله زمانی مشخص است. براساس بررسی‌های اولیه، منطقه‌ای به وسعت ۱۲۰ کیلومتر طول و ۵۰ کیلومتر عرض براثر زلزله نپال حدود یک متر بالا آمد. با این که مرکز زلزله تقریبا از شهر کاتماندو فاصله داشت، این بالا آمدگی در فاصله ۱۷ کیلومتری از کاتماندو رخ داد و به همین علت خسارات هنگفتی را به این شهر وارد آورد. به باور دانشمندان این پدیده بندرت اتفاق می‌افتد. کنسرسیوم خصوصی تحقیقات علوم زمین (UNAVCO) نیز تأیید کرد که در اثر زلزله از ارتفاع تعدادی از بلندترین ارتفاعات جهان از جمله اورست کاسته شده است. اورست در بخش ماهالانگور هیمالیا واقع شده است.

این قله ۸۸۴۸ متر ارتفاع دارد. علت کاهش ارتفاع ناشی از زلزله از بین رفتن کشش پوسته زمین در مناطق شمالی کاتماندو در اثر زلزله اعلام شد. البته اندازه کاهش ارتفاع اورست حدود یک یا 2 میلی‌متر تخمین زده شده است. این درحالی است که رشته کوه آناپورنا واقع در مرکز نپال حدود ۲۰ سانتی‌متر افزایش ارتفاع داشته است. ناگفته نماند که تغییر وضع فوق اورست را از صدر جدول بلندترین ارتفاعات جهان پایین نخواهد کشید. مطالعات نشان می‌دهد در مجموع رشته کوه هیمالیا در نتیجه فشار صفحه زمین ساختی هند به اوراسیا کماکان به افزایش ارتفاع ادامه خواهد داد. قسمت‌هایی از این رشته کوه سالانه حدود یک سانتی‌متر افزایش ارتفاع دارد و کاهش ارتفاع ناشی از زلزله بزودی جبران خواهد شد.

فرجام بی‌توجهی به هشدارهای علمی

کارشناسان پیشتر درباره آسیب‌پذیری نپال در برابر زلزله هشدار داده و از ضرورت مقاوم‌سازی ساختمان‌ها سخن گفته بودند. مطالعات قبلی نشان داده بود که به علت انباشتگی انرژی، این منطقه بشدت مستعد زلزله است، اما زمان وقوع آن قابل پیش‌بینی نبود. عامل اصلی خسارات هنگفت وارد شده به شهر عدم مقاوم‌سازی ساختمان‌ها گزارش شده است. زلزله‌ای در این مقیاس اگر در توکیو یا لس‌آنجلس رخ می‌داد، میزان خسارات به‌طور حتم به علت ضدزلزله بودن ساختمان‌ها بسیار کمتر بود. همان‌طور که پیشتر اشاره شد در اثر زلزله نپال تعداد زیادی از معابد تاریخی کاتماندو فروریخت. در این میان، برج 9 طبقه‌ای «دارهارا» قرار دارد که یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر به شمار می‌رود. دارهارا یک برج دیده بانی است که توسط خاندان سلطنتی نپال در دهه ۱۸۰۰ بنا شد. اکنون جز ویرانه چیزی از این بنای تاریخی باقی نمانده است. گمان می‌رود عده‌ای از بازدیدکنندگان این بنا در زیر آوار مدفون شده باشند. صدها نفر در تعطیلات آخر هفته برای بازدید از بنای تاریخی دارهارا بلیت تهیه می‌کنند و مشخص نیست در زمان وقوع حادثه دقیقاً چند نفر در محل حضور داشته‌اند. دانشمندان از ساعاتی پس از عبور ماهواره از فراز آسمان نپال و دریافت تصاویر در تلاش هستند تا این اطلاعات را رمزگشایی کنند. این اطلاعات به امدادرسانان کمک خواهد کرد تا با تشخیص مناطق آسیب دیده هرچه سریع‌تر امکانات لازم را برای نجات زلزله‌زدگان و خارج کردن اجساد قربانیان فراهم کنند. تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای تا هفته‌های آینده ادامه خواهد داشت تا اطلاعات تکمیلی از ماهواره رادار سنتینل ـ وان اِی دریافت شود.

دانشمندان قصد دارند تغییرات زمین شناختی منطقه نپال را دنبال کنند. آ‌نها احتمال می‌دهند انرژی این گسل به‌طور کامل تخلیه نشده باشد که در این صورت بروز زلزله‌های بعدی چندان دور از انتظار نیست. البته، این احتمال نیز وجود دارد که انرژی آزاد نشده به آهستگی بدون بروز لرزش‌های مهیب طی پدیده‌ای که به آن خزش گفته می‌شود تخلیه شود. مطالعات تکمیلی نشان خواهد داد که این گسل چگونه بر گسل‌های اطراف تأثیر گذاشته است و این تأثیرات چه پیامدهایی به‌دنبال خواهد داشت.

برگرفته از Live Science و CBC news

صدف دژآلود / جام‌جم