تردید در استحکام سازه‌های جاده‌ای

به گزارش خبرنگار جام‌جم، اواخر فروردین امسال و درپی بارندگی‌های شدید در برخی استان‌های مرکزی، غربی و جنوب‌غربی کشور نظیر زنجان، لرستان، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد، سیل جاری شد اما این سیل خسارات غیرمنتظره‌ای برجای گذاشت که از نظر نوع و تعداد جالب توجه بود.

به عبارت بهتر سیل باعث شد تا بسیاری از پل‌های برون‌شهری که در میان تاسیسات جاده‌ای از مستحکم‌‌ترین آن محسوب می‌شود و محل عبور ومرور خودروها و مردم است به نحو قابل‌توجهی آسیب ببیند؛ به‌طوری که به‌عنوان نمونه فقط در یک استان ـ زنجان ـ به 200 پل خسارت وارد آمد یا تخریب شد.

در این باره، حکیم آیت‌الله وثوق، مدیرکل راه و شهرسازی استان زنجان به خبرگزاری صداوسیما گفت: 90 پل به صورت 100درصدی تخریب شده و 110 پل نیز بیش از 80 درصد تخریب شده است.

این خسارات، این پرسش ها را مطرح می‌کند که مگر این پل‌ها به اندازه کافی مستحکم ساخته نشده است؟ چه مصالحی در ساخت آن به‌کار رفته است؟ چه کسی برساخت این پل‌ها نظارت کرده است؟ چه کسی مجوز پایان کار آنها را داده است؟ چرا کسی در این هیاهو نمی‌پرسد که چرا یک چنین شمار زیادی از پل‌ها و تاسیسات جاده‌ای با بروز یک سیل تخریب می‌شود و سازه آن از مقاومت کافی برخوردار نیست؟

مسئولیت وزارت راه وشهرسازی

براساس قانون، وزارت راه و شهرسازی کارفرمای ساخت تاسیسات جاده‌ای اعم از پل‌ها و جاده‌هاست. این کارفرمایی از طریق یک شرکت زیرمجموعه این وزارتخانه به نام شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل ونقل کشور اعمال می‌شود.

در اساسنامه این شرکت آمده است: از اهم وظایف شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل ونقل کشور می‌توان به تهیه، تدوین و پیشنهاد سیاست‌ها و خط مشی در زمینه توسعه زیربناهای حمل ونقل در چارچوب برنامه‌های مصوب و اهداف قوانین برنامه‌های توسعه ملی کشور، طراحی و مدیریت ساخت زیربناهای حمل و نقل و تأسیسات و تجهیزات مربوط و نظارت بر اجرای پروژه‌ها از طریق عقد قرارداد با پیمانکاران و مشاوران ذی‌صلاح، تحصیل و تملک اراضی و املاک مورد نیاز طرح‌ها و پروژه‌ها، تعیین روش‌های اجرایی در زمینه ساخت و توسعه زیربناهای حمل ونقل بر اساس اولویت‌ها و سیاست‌های کلان وزارت راه و شهرسازی اشاره کرد.

به عبارت بهتر تمامی پیمانکارانی که وظیفه ساخت جاده‌ها و تاسیسات آن از جمله پل‌ها را برعهده دارند، با این شرکت قرارداد می‌بندند لذا این شرکت است که باید پاسخگوی تشکیک در کیفیت سازه‌های جاده‌ای و از جمله پل‌های تخریب شده در سیل‌های اخیر در استان‌های مرکزی و غربی کشور باشد.

با این حال تماس‌های متعدد جام‌جم با روابط عمومی وزارت راه و شهرسازی و همچنین روابط عمومی این شرکت برای دریافت پاسخ یا گفت‌وگو با یکی از مسئولان آن تا زمان چاپ گزارش بی‌ثمر ماند و با وجود تماس‌های متعدد گرفته شده هیچ‌یک از مقامات این شرکت حاضر به پاسخگویی در این باره نشدند.

در همین حال برخی کارشناسان و نمایندگان مجلسی که جام‌جم با آنان گفت‌وگو کرد کمبود یا نبود نظارت بر ساخت پروژه‌های جاده‌ای از جمله پل‌ها، نقص در شیوه انعقاد قراردادهای ساخت این‌گونه پروژه‌ها و نقص در روش انتخاب پیمانکار صاحب صلاحیت که معمولا با ملاک ارائه قیمت پایین‌تر در برخی مناقصات یا از طریق رابطه به‌عنوان برنده معرفی می‌شود به‌عنوان اصلی‌ترین عوامل کم کیفیت ساخته شدن برخی پروژه‌های جاده‌ای و از جمله پل‌ها معرفی کردند.

سیدمحمد صدرهاشمی‌نژاد، یکی از بزرگ‌ترین پیمانکاران بین‌المللی بخش راهسازی و سدسازی کشور دراین باره به جام‌جم گفت: توجه داشته باشید که در کشورهای پیشرفته هم ممکن است پل‌ها خراب شده و فرو بریزد، بنابراین پدیده شایعی است که در جهان اول نیز رخ می‌دهد.وی افزود: اما آنچه موضوع اخیر را متمایز می‌کند حجم وسیع تخریب پل‌های جاده‌ای در سیل‌های فروردین است. اینجاست که دیگر نمی‌توان اسم این موضوع را حادثه گذاشت بلکه نام آن ایراد است و باید منشأ آن شناسایی شود.

مدیرعامل شرکت استراتوس اظهار کرد: به‌طور کلی باید بگویم به احتمال زیاد علت ایراد پل‌های تخریب شده، کیفیت ساخت و ساز و طراحی بوده است. طراحان می‌دانند که هنگام طراحی یک پل جاده‌ای باید تناسب سازه با طبیعت منطقه را در نظر بگیرند. حال اگر کیفیت ساخت این پل‌ها متناسب با طبیعت استان‌های یاد شده نبوده، قطعا طراح و سازنده مقصر است. راه تشخیص نیز ساده است: شما قبل از طراحی و ساخت پل باید کیفیت طبیعت منطقه را بررسی کرده و تحقیق کنید که مثلا آیا در50 سال اخیر در منطقه سیل آمده یا خیر؛ اگر سیل آمده که باید مقاومت‌سازه را متناسب بالاببرید و اگر نیامده و سیل‌های اخیر ناگهانی بوده، کار کار طبیعت است. حالا اگر در استان‌های غربی باران زیاد می‌بارد و سیلاب زیاد است و سازه پل مقاومت لازم را نداشته، طراح و سازنده مقصر است.

صدرهاشمی‌نژاد تصریح کرد: به‌طور کلی استانداردهای ساخت و ساز در بخش راهسازی کشور جهان سومی است و شما نباید انتظار داشته باشید این استانداردها متعلق به کشورهای توسعه یافته باشد.

وی گفت: با این حال وجدان‌کاری سازنده نیز باید نقش خود را در این میان ایفا کند. شرکت استراتوس سازنده بزرگ‌ترین پل با بزرگ‌ترین دهانه در ایران و خاورمیانه است که روی دریاچه سد کارون3 ساخته شده است. این پل لحظه‌ای هم ایراد پیدا نکرده است. اگرتبلیغ نباشد دیگر کارهای ما نیز همین‌طور است.

وی افزود: بنابراین می‌خواهم نتیجه بگیرم که جدا از قرارداد و مناقصه و استاندارد، این وجدان کاری است که باید نقش ایفا کند و طرف برای امنیت مردمش کار کند. اگر در گوشه و کنار ایراداتی می‌بینید شاید کمتر به‌خاطر ضعف نظارت واین حرف‌ها باشد بلکه خود ما سازندگان باید وجدان کاری و استانداردهای درونی‌مان را بالا ببریم.

ضعف نظارت و مدیریت

در همین حال سیدمهدی هاشمی، رئیس کمیسیون عمران مجلس به جام‌جم گفت: مشکل اساسی دراین باره، نظارت بر پروژه‌های عمرانی وراهسازی کشور است، در این باره باید گفت که ما شدیدا از ضعف نظارتی و مدیریتی رنج می‌بریم. از سوی دیگر استانداردی که اکنون برای پروژه‌ها در نظر گرفته شده است، استاندارد ضعیفی بوده که به ضعف نظارت و مدیریت منجر شده است.

وی افزود: یکی از دیگر مشکلاتی که ما در بخش عمران با آن روبه‌رو هستیم قیمت‌های غیرواقعی است. برخی پیمانکاران برای تصاحب پروژه آن‌قدر قیمت نازل می‌دهند تا پروژه را در دست بگیرند و از آنجایی که با قیمت اعلام شده صرفه اقتصادی ندارد، اقدام به زد و بندهای خاص و همچنین کوتاهی در کار و کاستن از کیفیت مصالح می‌کنند.

هاشمی اضافه کرد: تخلفات پیمانکاران نقش برجسته‌ای درکاهش کیفیت و تخریب پروژه‌های راهسازی مانند مورد اخیرتخریب این همه پل دارد .

رئیس کمیسیون عمران مجلس تصریح کرد: همان‌طور که می‌دانید کارهای پیمانکاری با روش‌های مختلف انجام می‌شود؛ از روش‌های امانی گرفته تا روش‌های پیمانی که خود به چند شاخه تقسیم می‌شود. ما نمی‌توانیم بیاییم و یک نظری در مورد همه پروژه‌ها بدهیم و آنها را ارزیابی ضعیف یا قوی کنیم. به این دلیل که ممکن است در یک پروژه یکی از عوامل و در یک پروژه چند عامل تاثیرگذار باشد، اما آنچه مسلم است ضعف کنترل کیفیت ما در پروژه‌های عمرانی اعم از دولتی و خصوصی آشکار است.

وی اظهار کرد: ما دارای پروژه‌های قدیمی بسیار مقاومی هستیم، اما در پروژه‌های بعضا جدید به‌دلیل این‌که کنترل کیفیت مناسبی نداشته یا از ابزار و سیستم صحیحی نظارت نشده، تاسیسات دارای استاندارد و کیفیت لازم نیستند. باید تلاش کنیم در اجرای پروژه‌ها استانداردهای حداقل ملی را قرار دهیم. اگر بخواهیم از وضع به‌وجود آمده در تخریب 200 پل نتیجه بگیریم باید اعتراف کنیم که ما دارای ضعف نظارت هستیم. این نظارت می‌تواند نظارت در طراحی، نظارت در اجرا یا نظارت در بهره‌برداری باشد، اما هرچه است باید نگاه نظارتی دقیق‌‌تری بر همه پروژه‌ها حاکم شود.

این نماینده مجلس گفت: برخی از پروژه‌ها مشمول ضمانت‌های اجرایی است که در قراردادها ذکر شده و قابل پیگیری است، اما ما باید تیمی را برای آسیب‌شناسی مشکلات به‌وجود آمده پیش‌بینی کنیم. در حالی که ممکن است این کار هزینه‌هایی را هم تحمیل کند، اما خروجی آن رضایت‌بخش خواهد بود.وی با اشاره به روش بررسی تخلفات در ساخت تاسیسات راهی و پیگیری آنها افزود: ما باید پرونده پروژه‌ها را بررسی کنیم. اگر درصد قابل توجهی از این اقدامات توسط یک مشاور و یک طراح اجرا شده باشد یا توسط یک تیم نظارت شده باشد معلوم است که یک رانت و تخلفی اتفاق افتاده است. این موضوع قابل بررسی است.

وی در پاسخ به این پرسش جام‌جم مبنی بر این‌که آیا ممکن است انحلال سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و از میان رفتن رتبه‌بندی شرکت‌های پیمانکاری براساس صلاحیت (گرید) چنین نتیجه‌ای را به‌دنبال داشته باشد، گفت: اگر سازمان مدیریت منحل شده، وظایفش که از بین نرفته و برخی وظایف آنها به دستگاه‌ها و سازمان‌های دیگر واگذار شده است؛ لذا سازمان مسئول وجود داشته و دارد و بودجه می‌گیرد. در زمان نقل و انتقال وظایف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ما دچار یک خلأ شده بودیم اما به این معنا نیست که به این بهانه تاسیسات پرهزینه راهی بد ساخته شود. بسیاری از پروژه‌ها اصلا مربوط به آن دوره نیست.

بازدید دوره‌ای انجام می‌دهیم

همچنین داوود کشاورزیان، رئیس سازمان راهداری کشور در این خصوص به جام‌جم گفت: همه خرابی‌ تاسیسات جاده‌ای و از جمله پل‌ها به‌دلیل بی‌کیفیتی نیست بلکه ممکن است عوامل دیگری در خرابی آنها تاثیر داشته باشد.

معاون وزیر راه و شهرسازی افزود: یکی از برنامه‌های مهم وزارت راه و شهرسازی و سازمان راهداری کشور نگهداری از پل‌ها و جاده‌هاست که به این منظور به‌صورت دوره‌ای بازدید‌هایی را در مناطق مختلف انجام می‌دهند تا اگر مشکلی بود به آن رسیدگی شود.

وی تصریح کرد: اما به‌طور مشخص خرابی برخی از پل‌ها ارتباطی با استحکام و بی‌کیفیتی آنها ندارد بلکه ممکن است شرایطی مانند در نظر نگرفتن شریان‌های آبی یا ایجاد جریان‌های آب به‌صورت غیراستاندارد در این امر دخیل باشد که در نهایت باعث می‌شود سیلاب‌ها باعث خرابی پل‌ها و جاده‌ها شود.رئیس سازمان راهداری کشور با اشاره به خرابی 200 پل در استان زنجان در ابتدای سال‌جاری گفت: عامل این تخریب جریان‌های آبی بود که به‌درستی و بموقع هدایت نشد و باعث خرابی پل‌ها و بخشی از جاده شد. بحث‌های نظارتی در این باره در حال تقویت است تا دیگر شاهد بروز چنین مشکلاتی نباشیم.

رانش زمین در آزادراه خرم‎آباد ـ پل زال

معاون منابع طبیعی لرستان از رویت علائم وقوع رانش زمین در آزادراه «خرم‎آباد ـ پل زال» خبر داد.

محمدحسین بابایی در گفت‎وگو با ایسنا، افزود: با احداث آزادراه خرم‎آباد و عبور مسیر پروژه از مناطق کوهستانی که دارای شرایط خاص زمین‎شناسی است همواره بیم وقوع گسیختگی‎های شیبی وجود داشته است.

وی اظهار کرد: پس از گذشت چند سال از به بهره‎برداری رسیدن مسیر آزادراه خرم‎آباد هم‌اکنون به وضوح می‎توان علائم وقوع رانش زمین را به شکل فعال یا مستعد در این منطقه مشاهده کرد.بابایی تصریح کرد: با بررسی‎های به عمل آمده در 50 کیلومتر از این آزادراه، مشاهده شده که در طول 18 کیلومتر از مسیر نشانه‎هایی از وقوع یا احتمال وقوع زمین لغزش وجود دارد.

این مقام مسئول ادامه داد: حذف بخشی از دامنه‎ها و برهم زدن تعادل بین نیروها در محل، عبور بزرگراه عمود بر مولفه‎های اصلی تنش‎های محلی، قطع جریان آب زیرزمینی در منطقه بر اثر گودبرداری بیش از حد، انجام عملیات‎های انفجاری مدیریت نشده در حین راه‎شکافی و خردشدگی بیش از حد توده‎های سنگی، شیب توپوگرافی بالای 20 درصد در بخش غالب مسیر، تاثیر ساختارهای زمین‌شناسی از جمله سیستم‎های درزه و شکاف از عوامل شناسایی‌شده وقوع رانش زمین در این منطقه بوده است.

بابایی اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین پیامدهای وقوع زمین لغزش در مسیر علاوه ‌بر تهدید جانی و مالی برای استفاده‌کنندگان از این مسیر جابه‌جایی حجم زیادی خاک و سنگ و حذف بخشی از توده‎های جنگلی مستقر روی آن بوده است.معاون آبخیزداری منابع طبیعی لرستان خاطرنشان کرد: نمونه بارز زمین لغزش در این مسیر را می‎توان در کیلومتر 8 و به طول تقریبی 2 کیلومتر مشاهده کرد.

گروه اقتصاد - روزنامه جام جم