رایج‌ترین مشکلات زنان بعد از زایمان

هرچند با افزایش مراقبت‌های بعد از زایمان، ارتقای بهداشت و آگاهی مادران، حوادث بعد از زایمان کمتر دیده می‌شود، گاهی با مشکلات مربوط به بعد از زایمان مواجه می‌شویم که در این مطلب به مهم‌ترین آنها اشاره خواهیم کرد.

عفونت: اولین عارضه بعد از هرگونه عمل جراحی عفونت است. عفونت‌های بعد از زایمان انواع مختلف دارد:

عفونت ناحیه برش سزارین یا اپی‌زیوتومی: در زایمان به روش سزارین، ناحیه شکم را برش می‌دهند و برای رسیدن به جنین باید این ناحیه چند لایه برش داده شود. هر‌گونه دستکاری در محوطه شکمی حتی در صورتی که شرایط کاملا استریل باشد، امکان عفونت را بالا می‌برد. در زایمان به روش طبیعی نیز برشی بزرگ به نام اپی‌زیوتومی وجود دارد که این نیز ممکن است باعث عفونت شود. شاخص‌ترین علامت عفونت وجود تورم، قرمزی‌، درد یا خروج چرک از ناحیه است. عفونت‌های بعد از سزارین معمولا از روز هفتم به بعد دیده می‌شود. اگر در ناحیه بخیه، قرمزی دیده شد یا با فشار دادن دو طرف بخیه ترشحات چرکی بیرون بیاید، نشان از وجود عفونت در ناحیه برش است. برای درمان عفونت نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک است؛ البته عفونت مانع جوش‌خوردن زخم و گاهی باعث بازشدن زخم می‌شود.

‌ عفونت در نقطه‌ای غیر از برش: عفونت همیشه در ناحیه بخیه نیست و ممکن است در نقطه دیگری از بدن مانند دستگاه تنفسی فوقانی باشد‌ یا به دلیل لوله‌ای که هنگام بیهوشی داخل دهان بیمار گذاشته می‌شود، عفونت ریوی اتفاق بیفتد. عفونت در ناحیه پریکارد قلب هم دیده می‌شود.

آبسه پستان: یکی دیگر از مشکلاتی که در خانم‌ها بعد از زایمان مطرح می‌شود، وجود آبسه در پستان است. آبسه معمولا به دلیل وجود میکروبی در دهان نوزاد و نفوذ آن به داخل مجرا ایجاد می‌شود. تورم، سفتی، درد و تب بالای 2/ 38 نشانه آبسه پستان است. برای درمان نیز مهم‌ترین کار خالی‌کردن مداوم سینه‌ها و مصرف آنتی‌بیوتیک است.

ماستیت سینه: در روز سوم ممکن است سینه‌ها دچار التهاب و درد شدید شوند. این عارضه معمولا با تب همراه است، ولی بندرت تب از 38 درجه بالاتر می‌رود. ماستیت به علت تجمع شیر در سینه‌هاست و معمولا تا روز پنجم طول می‌کشد. ماستیت نیاز به درمان ندارد و تخلیه شیر با شیردوش کفایت می‌کند.

5ـ‌ عفونت مثانه: عفونت مثانه نیز به دلیل سونداژ مادر باردار در حین زایمان، شایع است. علامت عفونت مثانه حبس ادرار، ادرار قطره‌قطره، سوزش ادرار، درد هنگام دفع و گاهی خون در ادرار است. برای درمان عفونت مثانه، بیمار باید مصرف مایعات را بالا ببرد و از داروهای آنتی‌بیوتیک استفاده کند.

ترومبوفلیبیت: این بیماری بسیار خطرناک است و دلیل آن وجود لخته‌ای در رگ است. در بارداری و زایمان احتمال ترومبوز شش تا هشت برابر یک فرد معمولی است. اگر لخته جدا شود و به ریه برسد، باعث مرگ بیمار خواهد شد. بنابراین همه خانم‌ها باید علامت این بیماری را بشناسند تا در صورت بروز خیلی زود به پزشک مراجعه کنند. علامت آن هم قرمزی، تورم و گرمی در ناحیه است. ترومبوز معمولا در ساق پا بیشتر اتفاق می‌افتد و لخته‌ها معمولا در اندام تحتانی تشکیل می‌شوند. هرچه لخته عمقی‌تر باشد (لخته‌هایی که در لگن ایجاد می‌شوند) خطرناک‌تر است. اگر لخته به ریه‌ها برسد بیمار دچار علائمی مانند سرفه، احساس خفگی، تشنج و شوک خواهد شد.

بیماران دقت کنند اگر دچار گرفتگی ساق پا می‌شوند، گرفتگی باید خیلی زود برطرف شود. تداوم آن ممکن است ناشی از وجود لخته در یکی از عروق پا باشد. تشخیص ترومبوز توسط روشی به نام داپلر رنگی است. بیماران باید حتما در بیمارستان بستری شوند و در بستر بمانند. حرکت بیمار ممکن است باعث جداشدن لخته و رهاشدن آن در خون شود.

خونریزی: این عارضه همچنان در تمام دنیا اولین علت مرگ‌ومیر مادران بعد از زایمان است. دو ساعت اول بعد از زایمان مرحله‌ای حیاتی برای همه مادران است. بارها پیش آمده همه مراحل زایمان بخوبی پیش رفته، ولی به دلیلی نامشخص خونریزی بیمار بعد از ساعتی شروع شده است. یکی از اتفا‌ق‌های بسیار شایع، عارضه‌ای به نام آتونی رحم است. آتونی یعنی شل‌شدن رحم. در این حالت رحم قدرت انقباض خود را از دست می‌دهد. احتمال آتونی در حاملگی‌های دوقلویی، در زایمان‌های سخت، زایمان با جنین بزرگ و... که رحم بزرگ‌تر از حد عادی است بیشتر است. اگر خونریزی در 24 ساعت اول اتفاق بیفتد، حتما باید از نظر وجود پارگی یا باز‌ماندن رگ کنترل شود. گاهی در بررسی لخته دیده می‌شود. لخته نشانه این است که رگ پاره شده، اما خونریزی ممکن است با تاخیر باشد. این خونریزی‌ها تا 40 روز بعد از زایمان هم دیده می‌شود. در این حالت معمولا تکه‌ای از جفت در رحم باقی مانده است. برای اطمینان سونوگرافی درخواست می‌شود و اگر سونوگرافی گزارش داد تکه‌ای در رحم باقی مانده، بیمار را به اتاق عمل می‌برند و تکه جفت از رحم خارج می‌شود. وقتی جفت کنده می‌شود، لخته‌ای جای آن تشکیل می‌شود تا مانع خونریزی شود. تقریبا از روزهای 35 تا 40 این لخته آرام‌آرام کنده و به بیرون ریخته می‌شود. در بعضی از بیماران این لخته یکجا کنده می‌شود که ایجاد خونریزی زیادی می‌کند و بیمار آن را با پریود شدید اشتباه می‌گیرد. در این مواقع باید حتی‌الامکان از موادی استفاده شود که رحم را جمع کند و حتی ماساژ رحم هم کمک‌کننده است. این مورد بسیار نادر است.

آمبولی مایع آمنیوتیک: این عارضه نیز عارضه‌ای خطرناک، بسیار نادر و کشنده است. در این عارضه موها، مایع آمنیون و حتی ورنیکس کازوئوزا (ماده چربی که روی پوست جنین وجود دارد) به دلیل این‌که عروق در حین زایمان باز هستند وارد خون می‌شود و از آنجا به ریه می‌روند. ورود این مواد به ریه با شوک ناگهانی بیمار همراه است. متاسفانه در بیشتر موارد هم به مرگ بیمار منجر می‌شود.

عوارض بعد از بیهوشی: بیهوشی عمومی برای زن باردار توصیه نمی‌شود مگر این‌که اوضاع به گونه‌ای باشد که راهی غیر از بیهوشی عمومی وجود نداشته باشد. (گذاشتن لوله در حلق مادر باردار که دچار تورم در آن ناحیه است، خطرناک است)‌ 90 تا 95 درصد زایمان‌های دنیا با روشی به نام بی‌حسی اسپینال انجام می‌شود. در این روش ماده بیهوشی وارد بدن مادر نمی‌شود. این نوع از بی‌حسی از طریق تزریق ماده بی‌حسی در کمر انجام می‌شود. عارضه آن البته در بعضی بیماران سردرد است که با خوردن کافئین و مایعات برطرف خواهد شد.

آزیتا صفارزاده کرمانی،متخصص بیماری‌های زنان و زایمان

سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)